Okręg Warszawa Armii Krajowej

Okręg Warszawa Armii Krajowej

Historia
Państwo	Polskie Państwo Podziemne
Rozformowanie	1944
Organizacja
Kryptonim	„40”, „XX”, „Wydra”. „Drapacz”, „Prom”
Rodzaj sił zbrojnych	partyzantka
Formacja	SZP, ZWZ, AK

Okręg Warszawa AK kryptonimy: „40”, „XX”, „Wydra”. „Drapacz”, „Prom”^[1] – jednostka terytorialno-organizacyjna Armii Krajowej obejmująca teren Warszawy i powiatu warszawskiego. Jednostki wojskowe okręgu wzięły udział w powstaniu warszawskim. We wrześniu 1944 oddziały okręgu przekształciły się w Warszawski Korpus Armii Krajowej.

Komendantami okręgu byli kolejno:

• Henryk Józewski „Olgierd” (do stycznia 1940);
• ppłk/płk Zdzisław Zajączkowski „Grzywa”, „Cieślak” (do marca 1941);
• płk/gen. Antoni Chruściel „Monter”, „Nurt” (kwiecień 1941 – październik 1944)^[2].

Według danych z lipca 1944 sztab okręgu przedstawiał się następująco:

• Komendant – płk dypl. piech. Antoni Chruściel „Monter”;
• Szef sztabu – mjr dypl. art. Stanisław Weber „Chirurg”;
• Inspektor Lewobrzeżny „Reflektor” – mjr Karol Błasiński „Antoni Rymarz”;
• Inspektor Prawobrzeżny „Latarnik” – mjr Mieczysław Bigoszewski „Groch”;
• I oficer sztabu – rtm. kaw. Romuald Radziwiłłowicz „Zaremba”;
• Oddział II (wywiad i kontrwywiad); Szef wywiadu – mjr Henryk Trojańczyk „Miecz”; Szef kontrwywiadu – por. Wincenty Kwieciński „Lotny”;
• Oddział III (operacyjno-szkoleniowy) – szef oddziału mjr dypl. art. Stanisław Weber „Chirurg”;
• Oddział IV (kwatermistrzostwo) – szef oddziału rtm. Tadeusz Dołęga-Kamieński „Badacz”;
  • Kompania motorowa „Orlęta” – ppor. rez. Stanisław Srzednicki „Stach”
• Oddział V (Łączność) – szef oddziału kpt. łącz. Kazimierz Larys „Lech”
  • Batalion łączności – dowódca por. rez. Kazimierz Malinowski „Mirski”;
  • Kadrowa kompania radiotelegraficzna „Radio” – dowódca por. łącz. Czesław Pieniak „Mak”;
• Oddział V (Biuro informacji i propagandy) – szef oddziału por. rez. Antoni Nowak-Przygodzki „Opel”;
• Referat Saperów „XII-s” – szef referatu kpt. sap. Józef Pszenny „Chwacki”;
  • l Batalion saperów – dowódca por. sap. Stanisław Gąsiorowski „Mieczysław” (kompanie 101 i 102); Podległy Referatowi Saperów;
  • 2 Batalion Saperów Praskich – dowódca por. Lucjan Zaruski „Władysław”;
• Wojskowa Służba Ochrony Powstania (WSOP) „Niagara” „O” – dowódca mjr rez. art. Antoni Łocz „Promień”;
  • Zgrupowanie Użyteczności Publicznej WSOP „N-9215” (Warszawska Elektrownia Miejska) – dowódca kpt. rez. Stanisław Skibniewski „Cubryna” (6 plutonów);
  • Pluton Użyteczności Publicznej WSOP „Nenufar” (Elektrownia Pruszkowska) – dowódca ppor. rez. Stefan Kwiatkowski „Zabłocki”;
• Wojskowa Służba Kobiet – komendantka Maria Szymkiewicz-Drzymulska „Rysia”.

Oddziały dyspozycyjne

• Dowódca Kedywu – ppor. Józef Roman Rybicki „Andrzej”;
• Oddział dyspozycyjny „A” („Kolegium A”) – dowódca ppor. rez. Tadeusz Wiwatowski „Olszyna”;
• Oddział dyspozycyjny „B” („Kolegium B”) KOSA – dowódca por. Ludwik Witkowski „Kosa”;
• TOW Śródmieście („Kolegium C”) – dowódca ppor. rez. Edward Paszkowski „Wiktor”;
• Kobiece patrole minerskie – dowódca dr med. Zofia Franio „Doktor”;

Odwód komendanta okręgu

• Dowódca odwodu – ppłk. Franciszek Rataj „2808”, „Paweł”;
• Batalion NOW-AK „Antoni”;
• Batalion „Wigry”;

Okręg początkowo dzielił się sześć obwodów. W styczniu 1942 w wyniku studium powstania powszechnego, z powiatu warszawskiego wyłączono samodzielny rejon Okęcie, włączając go w skład okręgu. Z tego samego powodu w połowie 1942 w skład okręgu włączono powiat warszawski^[3].

• Obwód I – Śródmieście, Stare Miasto;
• Obwód II – Żoliborz, Marymont, Bielany;
• Obwód III – Wola;
• Obwód IV – Ochota;
• Obwód V – Mokotów
• Obwód VI – Praga
• Obwód VII – Powiat Warszawski;
• VIII samodzielny rejon Okęcie

W marcu 1943 w okręgu funkcjonowało 355 plutonów pełnych i 116 szkieletowych^[4]. Według meldunku Komendanta Głównego AK, w stosunku do września 1942, nastąpiło zwiększenie stanów o 188 plutonów wskutek uzupełnienia stanów plutonów szkieletowych oraz wcielenie oddziałów Polskiej Organizacji Zbrojnej.

Według obliczeń Jerzego Kirchmayera stan ewidencyjny AK na terenie okręgu warszawskiego w lutym 1944 wynosił ok. 50.000 żołnierzy w tym Kedyw Komendy Głównej (ok. 2400 żołnierzy). W okręgu według tych samych danych funkcjonowało 800 plutonów (647 pełnych plutonów oraz 153 plutony „szkieletowe”) w tym 198 plutonów Wojskowej Służby Ochrony Powstania^[5]. Stan bojowy oddziałów okręgu wynosił w ciągu całego powstania od 25.000 do 28.000 żołnierzy. O godzinie „W” do walki przystąpiło ok. 2500 uzbrojonych powstańców.

• Kirchmayer J.: Powstanie Warszawskie, Warszawa 1984.
• Rozwadowski P. (pod red.), Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego, T. I, Warszawa 2005. ISBN 83-11-09261-3.

• p
• d
• e

Związek Walki Zbrojnej – Armia Krajowa

Komenda Główna	Biuro Finansów i Kontroli Biuro Informacji i Propagandy Biuro Inspekcji Kedyw Oddział I Oddział II Oddział III Oddział IV Oddział V Wojskowa Służba Kobiet Szefostwo Biur Wojskowych Szefostwo Komunikacji Wojskowych
Obszary	Białostocki Lwowski Warszawski Zachodni Południowy
Okręgi	Białystok Kraków Lublin Lwów Łódź Nowogródek Polesie Pomorze Poznań Radom-Kielce Stanisławów Śląsk Tarnopol Warszawa Wilno Wołyń
Korpusy	Kielecki Warszawski
Dywizje piechoty	2 DP 3 DP 5 DP 6 DP 7 DP 8 DP 9 DP 10 DP 11 DP 12 DP 21 DP 22 DP 24 DP 25 DP 26 DP 27 DP 28 DP 29 DP 30 DP 106 DP
Brygady	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 13 23 24 36 Gozdawa Kielecka KBKZ Zagłębiowska
Pułki piechoty	1 pspodh. 2 pp Leg. 3 pp Leg. 4 pp Leg. 5 pspodh. 6 psp 7 pp Leg. 8 pp Leg. 9 pp Leg. 10 pp 12 pp 13 pp 15 pp 15 pp 16 pp 17 pp 18 pp 19 pp 21 pp 22 pp 23 pp 24 pp 26 pp 27 pp 28 pp 30 pp 31 pp 32 pp 33 pp 34 pp 35 pp 36 pp 38 pp 39 pp 40 pp 41 pp 42 pp 43 pp 45 pp 48 pp 49 pp 50 pp 51 pp 52 pp 53 pp 72 pp 74 pp 77 pp 78 pp 82 pp 84 pp 112 pp 116 pp 120 pp
Pułki kawalerii	1 pszw 7 puł 8 pal 8 puł 8 psk 10 pal 10 kpa 14 puł 19 puł 21 puł 23 puł 27 puł
Akcje i operacje	Akcja Antyk Akcja „Burza” Akcja Getto Akcja Góral Akcja w Lidzie Akcja N Akcja Nieszpory Akcja Pensjonat Akcja w Pińsku Akcja pod Arsenałem Akcja Taśma Akcja w Końskich Akcja w Celestynowie Akcja Wilanów Akcja Wieniec Akcja Wiśnicz Operacja Hermann Operacja Memel Operacja „Ostra Brama” Powstanie iwienieckie Powstanie warszawskie Powstanie zamojskie Rozbicie więzienia w Kielcach Rozbicie więzienia w Pułtusku
Dywersja i sabotaż	Akcja Bielany Akcja Bollwerk Akcja na tartak w Piaskach Królewskich Akcja Nieszpory Akcja Nowy Rok Akcja Wieniec Mały sabotaż Wysadzenie pociągu w Choszczówce (1943) Wysadzenie pociągu w Piasecznie (1943) Zatopienie statku Tannenberg Zamach bombowy na dworcu kolejowym Friedrichstraße w Berlinie Zamach bombowy na kolej S-Bahn w Berlinie
Zamachy	Akcja Braun Akcja Bürkl Akcja „C” Akcja Durrfeld Akcja Europejska Akcja Główki Akcja Komitet Ukraiński Akcja Koppe Akcja Kośba Akcja Kretschmann Akcja Krüger Akcja „Kutschera” Akcja Leitgeber Akcja Milke Akcja Panienka Akcja Rodewald Akcja Stamm Akcja Topiel Akcja Za Kotarą Likwidacja Heinricha Krafta Likwidacja Hugo Dietza Likwidacja Nadwywiadu Rządu Londyńskiego Zamach na Hansa Franka Zamachy na Curta Hoffmanna Zamach na Maksa Petersa
Bitwy i potyczki	Bitwa o Skalbmierz Bitwa o Surkonty Bitwa w Lasach Janowskich i Puszczy Solskiej Bitwa na Porytowym Wzgórzu Bitwa pod Jaksicami (1944) Bitwa pod Kałużówką Bitwa pod Lasowcami Bitwa pod Murowaną Oszmianką Bitwa pod Mikuliszkami Bitwa pod Graużyszkami Bitwa pod Skorzowem Bitwa pod Wojdą Bój pod Pęcicami Potyczka pod Skroniowem Starcie pod Sucharami Starcie w Kamieniu Stołpeckim Wypad na Marianów Walki o Kowel i Włodzimierz Wołyński (1944) Wypad na Truskaw
Wywiad	Most I Most II Most III Operacja Synteza
Organizacje	AKO Cichociemni Polskie Państwo Podziemne Szare Szeregi ŚZŻ AK Grupy Szturmowe Republika Pińczowska Rzeczpospolita Iwonicka Rzeczpospolita Turgielska
Odznaczenia	Krzyż Armii Krajowej Odznaka „Krzyż Powstania Warszawskiego” Warszawski Krzyż Powstańczy