Poświęcenie SFA 23 lipca 1938. Od lewej: wojewoda Alfred Biłyk, bp Wojciech Tomaka, płk Zygmunt CšadekMontownia w SFA (przed 1938)Stoisko SFA na Wystawie Elektromechanicznej SEP w Katowicach (1939)
Historia
Sanocka Fabryka Akumulatorów powstała okresie II Rzeczypospolitej na podstawie statutu w formie aktu notarialnego z 23 kwietnia 1936 jako spółka akcyjna o poważnym kapitale zakładowym, wpłaconym w całości w gotówce[1][2][3][4][5]. Genezą powstania było postępujące uprzemysłowienie Polski i rosnące zapotrzebowanie na akumulatory przy elektryfikacji i motoryzacji[2]. Fabryka została utworzona w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP)[4]. Została założona jako fabryka siostrzana (wzgl. spółka zaprzyjaźniona) utworzonej w 1931 Polskiej Spółki dla Przemysłu Gumowego Spółka Akcyjna z siedzibą w Sanoku, z inicjatywy jej twórcy dr. Oskara Schmidta[2][4][6]. Obie fabryki działały we wspólnocie interesów i pod wspólnym kierownictwem[7]. Formalnie Sanocka Fabryka Akumulatorów działała jako spółka akcyjna[8]. Decyzją Sądu Okręgowego w Jaśle, Wydział II, handlowy z 4 maja 1936 Sanocka Fabryka Akumulatorów, Spółka Akcyjna została wpisana do rejestru handlowego[1]. Oskar Schmidt, który był pierwotnie dyrektorem fabryki gumy, od początku był członkiem zarządu spółki[1], jak też został dyrektorem naczelnym SFA[6][3][4]. Do reprezentowania spółki byli uprawnieni: jeden członek zarządu bądź dwaj prokurenci[1]. 8 marca 1939 prokurę łączną otrzymali: Tadeusz Jasieński, Wilhelm Sobik, Orest Prodziewicz, Franciszek Doński (wpisani o rejestru handlowego 11 marca 1939)[9]. 20 maja 1937 ogłoszono zmianę w statucie spółki, zgodnie z którą zwyczajne walne zgromadzenie winno być zwołane i odbyć się w ciągu 5 miesięcy po upływie każdego roku obrachunkowego[10].
Jako przedmiot działalności przedsiębiorstwa podano: a) założenie fabryki akumulatorów, b) wyrób i sprzedaż elektrycznych akumulatorów tak ołowiowych jak i alkalicznych (żelazo-niklowych) i tym podobnych, jako też wszystkich innych w miarę rozwoju technicznego pojawić się mogących tudzież baterii suchych, wreszcie w celu każdego innego współdziałania w technicznie pokrewnych gałęziach przemysłu i handlu. c) budowa, nabywanie, prowadzenie jako też dzierżawienie zakładów przemysłowych, które wchodzą w zakres czynności i programu pod literą b) wymienionych, d) wyrób przyrządów, materiałów, przyborów i towarów potrzebnych do powyższych celów i handlu nimi, e) nabywanie i użytkowanie patentów i licencji dotyczących wyżej wspomnianych gałęzi przemysłu, f) wykonywanie wszelkich interesów, mających związek z nimi jako też zakładanie i prowadzenie wszelkich w związku z nimi będących ubocznych i pomocniczych procederów, zakładów, agencji i interesów według obowiązujących przepisów[1].
Siedziba centrali SFA mieściła się przy ul. Władysława Reymonta 9 Sanoku, tak samo jak fabryka gumy[8]. Nowoczesna infrastruktura fabryki akumulatorów powstała w pobliżu fabryki gumy w Sanoku, zaś wyspecjalizowana kadra dla nowego zakładu została wyszkolona zagranicą[6]. Sanocka Fabryka Akumulatorów funkcjonowała na bazie licencji jednego z najpoważniejszych światowych koncernów, dysponującego przeszło 50-letnim doświadczeniem w produkcji akumulatorów[3][6][2]. Zgodnie z umową SFA była uprawniona do wyłączności wytwarzania akumulatorów i części tegoż koncernu według jego patentów na obszar Polski i Wolnego Miasta Gdańska[2]. Według informacji z 1939 SFA działała na licencji A.F.A. Accumulators Ltd. z siedzibą w Londynie[4]. Do 1939 fabryka wytwarzała wszystkie normalne typy akumulatorów kwasowo-ołowiowych („startowych”[11]) marki VARTA (i ich części), wykorzystywanych przy eksploatacji pojazdów (lokomotywy, samochody, motocykle, wozy motorowe, dźwigi, samoloty, motorówki, elektrowozy), radioodbiorników, central telefonicznych i telefonów, jak również akumulatory przeznaczone do oświetlenia (np. do wagonów kolejowych, telefonów, telegrafów) i do innych celów elektrotechnicznych[3][8]. SFA wytwarzała baterie: stacyjne (z płytami „L”, „RL”), trakcyjne (z płytami „ky”), starterowe, telefoniczne, radiowe[11][6].
Według zamierzeń produkcja w SFA była oparta na gazie ziemnym jako źródle energii[12]. W 1938 Sanocka Fabryka Akumulatorów była położona na terenie o powierzchni 18 tys. m², w tym zabudowania liczyły 2 tys. m². W 1938 kapitał zakładowy spółki akcyjnej wynosił 700 tys. zł. podzielonych na 7000 akcji na okaziciela po 100 zł. nominalnej wartości[1][4]. W chwili rejestracji przedsiębiorstwa wpłacono na poczet kapitału 350 tys. zł.[1]. Kapitał zakładu był oparty na źródłach wyłącznie polskich[3]. W dniu rejestracji SFA 4 maja 1936 ogłoszono również podwyższenie kapitału akcyjnego na 2 mln zł., czyli o 2 tys. zł., podzielone na 2000 sztuk akcji nowej emisji po 100 zł. każda, opiewające na okaziciela, które miały być wydawane w odcinkach zbiorowych[1]. Analogicznie surowce wytwórcze były pochodzenia polskiego[3].
Po dwóch latach od rozpoczęcia działalności w dniu 23 lipca 1938 fabrykę poświęcił biskup sufragan przemyski Wojciech Tomaka, a w uroczystości uczestniczyli także wojewoda lwowski Alfred Biłyk, starosta sanocki Wojciech Bucior, burmistrz Sanoka Maksymilian Słuszkiewicz, dowódca sanockiego pułku pułkownik Zygmunt Cšadek, major Stanisław Karnibad, hrabia Załuski z Iwonicza, śpiewak Adam Didur oraz dziennikarze z największych miast Polski[13][14][11]. W 1938 funkcjonowały przedstawicielstwa SFA w Warszawie (Towarzystwo Techniczno-Handlowe „Amplion”[15]), Krakowie, Lwowie, Łodzi, Wilnie[8]. Latem 1938 sanockie fabryki gumy i akumulatorów posiadały własny pawilon (nr 16) na Targach Wschodnich we Lwowie[8][11].
Sanocka Fabryka Akumulatorów należała do Stowarzyszenia Elektryków Polskich w Warszawie[4]. Była określana jako najbardziej nowoczesna wytwórnia akumulatorów w Polsce[2]. W 1938 Sanocka Fabryka Akumulatorów została zaprezentowana na Wystawie Elektromechanicznej Stowarzyszenia Elektryków Polskich, zorganizowanej w Katowicach[3]. W 1939 SFA była jednym z największych tego typu zakładów w Polsce[3].
Po wybuchu II wojny światowej i nastaniu okupacji niemieckiej Sanocka Fabryka Akumulatorów została podporządkowana firmie Accumulatorenfabrik, lecz produkcja nie była kontynuowana w tych ramach, zaś działał jedynie zakład remontowy[16]. W Sanoku istniał wtedy podmiot o nazwie Elektro–Akkumulator[17].
W związku ze zbliżającym się frontem wschodnim i nacierającymi jednostkami Armii Czerwonej Niemcy latem 1944 dokonali wysadzenia infrastruktury Sanockiej Fabryki Akumulatorów[18].
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)