Walerian Szczepan Czykiel urodził się 11 grudnia 1880 w Krośnie[1][2][3][4][5]. Był synem Teofila[1] (nauczyciel szkoły ludowej w Krośnie, po czym w 1885 przeniesiony do 8-klasowej szkoły wydziałowej w Przemyślu[6][4], pod koniec XIX w. dyrektor szkoły wydziałowej w Krośnie, członek Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego w Tarnowie[7], jako emerytowany dyrektor szkoły w 1894 został przyjęty do gminy miasta Rzeszowa[8][9], gdzie był członkiem tamtejszego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[10][11], koła TSL[12], autor publikacji pt. Gołębica. Ustęp z psychologii starożytnej 1901[13], z zamiłowania entuzjasta sadownictwa oraz hodowca jedwabników[14], członek Sodalicji Mariańskiej, zmarły 5 grudnia 1915 w wieku 80 lat[15]) i Franciszki z domu Dreszer[5].
Kształcił się w szkole powszechnej w Przemyślu[5]. Później kontynuował naukę w Rzeszowie, gdzie 22 maja 1900 zdał egzamin dojrzałości w C. K. Gimnazjum im. Stanisława Konarskiego (wskazany jako Walery Czykiel)[1][16][17][18][4][5]. Rodzina Czyklów (Teofil i jego brat) zamieszkiwała w Rzeszowie przy ulicy 3 Maja w skrzydle zabudowań popijarskich (lokal nr 4), w których także funkcjonowało rzeszowskie gimnazjum[8][19].
Walerian Czykiel z ramienia Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” brał udział w IV zlocie lwowskim 27 i 29 czerwca 1903, gdzie zajął 51. miejsce w ćwiczeniach gimnastycznych i otrzymał list pochwalny oraz w Zlocie „Sokoła Macierzy” we Lwowie w 1907, gdy otrzymał dyplom za udział w zawodach skoku wzwyż[20][21][22][23]. W 1913 wstąpił do rzeszowskiego gniazda PTG „Sokół”[24].
Po maturze od 1900 przez 3,5 roku studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego[3][5]. Na UJ ukończył kurs dla nauczycieli gimnastyki[5]. Podjął pracę w C. K. Wyższym Gimnazjum w Drohobyczu[3]: w roku szkolnym 1903/1904 jako zastępca nauczyciela wykładał język polski, gimnastykę[25][26], zrzekł się posady z dniem 27 sierpnia 1904[27][5]. Od października 1904 służył jako jednoroczny ochotnik c. i k. armii służył w Jarosławiu i Wiedniu[5]. Rok później został mianowany na stopień podporucznika rezerwy w dziale gospodarczym[5]. W późniejszych latach odbywał studia na Kursie Geometrów Politechnice Lwowskiej (1907-1908, 1909-1911)[4][5]. Około 1907/1910 w ewidencji c. k. armii figurował jako akcesista (kandydat) aprowizacji wojskowej w rezerwie (w armii austriackiej był określany w języku niemieckim jako „Valerian Czykiel”)[28][29][30]. Jesienią 1912 uzyskał absolutorium, po czym odbywał praktykę mierniczą u lwowskich inżynierów[5]. W tym latach równolegle pracował także jako nauczyciel gimnastyki w Sokole Macierzy we Lwowie od 1907[3][4][5]. W wyniku nieszczęśliwego wypadku w trakcie ćwiczeń szermierczych wskutek uderzenia grotemlancy stracił lewe oko[4][5].
Po tym zdarzeniu przerwał pracę nauczyciela i w 1913 wyjechał do Ameryki Południowej podróżując statkiem z Triestu do Buenos Aires[31]. Tam przebywał początkowo w Argentynie (ww. stolica oraz Patagonia), następnie w Urugwaju[5]. Wobec niemożności znalezienia odpowiadającego swoim kwalifikacjom pracował jako robotnik w kamieniołomie[4][5]. W 1914 postanowił powrócić do Europy, jednak po wybuchu II wojny światowej statek, którym płynął, został wstrzymany i skierowany i skierowany do najbliższego portu w Brazylii, Recife[4][5]. W tym kraju trafił do stanu Parana[5]. Tam został zatrudniony przez władze rządowe w charakterze inżyniera geometry, w okresie 16 miesięcy pełnił stanowisko administratora ziemskiego w okolicy miasta Castro[3][31][5]. Następnie od lutego do listopada 1915 pracował jako nauczyciel matematyki i gimnastyki polskiej szkole ludowej Stanisława Słoniny w Kurytybie[5]. Od stycznia 1917 do lipca 1919 kierował Szkołą Polską w Araucária (pol. Araukaria), gdzie zaprojektował i wybudował dom ludowy oraz działał społecznie na rzecz miejscowej Polonii[31][5]. Jednocześnie był nauczycielem matematyki, gimnastyki i języka łacińskiego w brazylijskiej szkole średniej Collegio Yguassu[5]. W Araucária był także komendantem i instruktorem założonego w 1917 Polskiego Strzelca (był określany jako Valeriano Czykiel)[32][5]. Po 1918 zmienił sferę swojej pracy zarobkowej, w 1919 był zatrudniony na stanowisku rysownika i kalkulanta biura technicznego kolonizacji w strukturze kompanii kolejowej Brazil Railway Company, następnie ramach rządowej kolonizacji w stanie Santa Catarina oraz na stanowisku geometry w kompanii Brazil Development & Colonisation Company do 1920, po czym został mianowany szefem robót kolonizacyjnych w ramach francuskiej kompanii Theodore Capelle & Irmao oraz pełnił stanowisko dyrektora kolonii Rio Uruguay oraz Rancho Grande, gdzie pozostawał do połowy 1924[5]. W trakcie swojej działalności pracował w składzie wyprawy do źródeł Amazonki, m.in. wytyczał drogi, linie kolejowe oraz w zakresie ograniczania osad i planowania kolonizacji tamtejszej puszczy[4][31]. W Brazylii przebywał do 1924, zaś swoje przeżycia, obserwacje dotyczące tamtejszej geografii, przyrody, klimatu podzwrotnikowego, życia ludów indiańskich, bogactw mineralnych opisał we wspomnieniach[4][31][3][33]. W trakcie pobytu w Ameryce Południowej gromadził także zbiory o charakterze przyrodniczym i mineralogicznym, które po przetransportowaniu do Polski zostały rozdysponowane w różnych miejscach (cześć przejął jego przyjaciel dr Józef Czaki)[5]. Doceniając jego zaangażowanie na rzecz brazylijskiej Polonii został mianowany delegatem na Zjazd Niepodległościowy, a w 1925 otrzymał tytuł członka honorowe Towarzystwa „Zjednoczenie” Domu Ludowego w Araucária[5].
Powrócił do niepodległej Polski w 1924 i w okresie II Rzeczypospolitej wznowił zawód nauczyciela[31][3]. Dysponował zdanym egzaminem na nauczyciela gimnastyki w szkołach średnich[2]. Od 1925 był profesorem w Państwowym Nauczycielskim Seminarium Męskim w budynku przy ul. Seminaryjnej 3-7 w Bydgoszczy[2]. Wykładał tam matematykę, fizykę i gimnastykę[2]. We wrześniu 1927 został mianowany nauczycielem w Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Prużanie[34] na Polesiu[4][3]. W roku szkolnym 1927/1928 darował okazy ceramiki poleskiej na rzecz muzeum szkolnego w swoim macierzystym gimnazjum w Rzeszowie[35]. Następnie przez pięć lat był nauczycielem w rodzinnym Krośnie[3][33], gdzie prowadził zajęcia gimnastyki w Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika[36][4][5]. Rozporządzeniem Kuratorium Okręgu Szkolnego Lwowskiego z 13 maja 1933 został przeniesiony z gimnazjum krośnieńskiego do Państwowego Gimnazjum Męskiego im. Królowej Zofii w Sanoku w charakterze nauczyciela od 1 sierpnia 1933, a rozporządzeniem KOSL z 9 stycznia 1934 został zaszeregowany do grupy VIII w zawodzie[37][38][5]. W związku z przeniesieniem w 1933 osiadł w Sanoku[3][33][5]. W sanockim gimnazjum uczył matematyki, gimnastyki wzgl. ćwiczeń cielesnych, gier i zabaw oraz był opiekunem kółka krajoznawczego[3][39][40][4]. Pozostawał profesorem w gimnazjum w Sanoku do września 1939[5]. Był szanowany przez sanockich gimnazjalistów, wśród których zyskał przydomek „Bambus”[41]. Naukowo zajmował się astronomią[3], amatorsko meteorologią[42][43]. Był znany jako erudyta i poliglota[3].
W swojej pracy naukowej badał czynność Słońca oraz oddziaływanie plam słonecznych na klimat Ziemi. pierwotnie zajął się tym zagadnieniem w 1900, a później powrócił do tematu w czasie ostrej zimy 1928/1929, studiując kronikarskie relacje o przypadkach mroźnych zim i porównując je z czynnością Słońca[44][4]. W rezultacie swoich badań i obliczeń w 1937 wydał broszurę pt. Plamy na słońcu – a klimat ziemi, w której wykazał występowanie szczególnie mroźnych zim co 58 lat (1812 - podczas mrozów trwała wówczas inwazja na Rosję Napoleona, 1870, 1928), przewidując tym samym, że kolejne przypadki wystąpią w 1987, a następnie w 2045 i 2103[45][4][31].
Do 1939 zamieszkiwał w Sanoku w kamienicy Żyda Pinkasa przy ul. Tadeusza Kościuszki[3] 33[46]. Latem 1939 w obawie przed prawdopodobnym konfliktem zbrojnym i jego następstwami przeprowadził się wraz z żoną do tzw. Domu Julii w Sanoku przy ul. Juliusza Słowackiego, należącego do Władysława Chomiaka[3]. Po wybuchu II wojny światowej podczas trwającej okupacji niemieckiej zorganizował w swoim mieszkaniu lekcje w ramach tajnego nauczania, nie podlegając w tym zakresie zorganizowanej działalność konspiracyjnej[4][47][48][5]. W 1941 został powołany przez niemieckie władze okupacyjne jako wykładowca języka niemieckiego w otwartej w 1940 Polskiej Szkole Handlowej w Sanoku (Polnische Öffentliche Handelsschule in Sanok)[4][33][49][5]. Poeta Janusz Szuber w wierszu opublikowanym w publikacji pt. Mojość z 2005 opisał Waleriana Czykla przerywającego lekcję tajnego nauczania w Domu Julii po tym, gdy zobaczył za oknem sędziego Stanisława Frieda z synem Adamem, prowadzonych ulicą po aresztowaniu przez Niemców[50] (zdarzenie miało miejsce w maju 1942).
Walerian Czykiel zmarł na udar mózgu 2 sierpnia 1942[51][4][31][33][52]. Jego żoną 29 lipca 1932 w Krośnie została Ludwika z domu Jamrog[3][5] (żyła w latach 1902-2001). Oboje doczekali się dzieci, które zmarły w dzieciństwie[3] (w tym córka jako noworodek w 1934[46]), ponadto ich córką jest Maria Matuła (ur. 1940)[3]. Walerian i Ludwika Czykielowie zostali pochowani na cmentarzu przy ul. Jana Matejki w Sanoku.
W latach 80. córka Waleriana Czykla, Maria Matuła (z zawodu notariusz) starała się upowszechnić wyniki prognoz swojego ojca na temat prognoz klimatycznych, także informujc instytucje i władze państwowe[31]. Po artykule Anny Chom-Sokołowskiej w wydaniu gazety „Nowiny” ze stycznia 1987 sprawa przewidzenia przez Waleriana Czykla szczególnych mrozów na dzień 9 lutego 1987 została nagłośniona w polskiej prasie, a także telewizji[4][53]. Wysokie temperatury minusowe wystąpiły wówczas kilka dni wcześniej[53]. Aczkolwiek Czykiel w swojej publikacji z 1937 zastrzegł możliwość pewnego odchylenia czasowego w określonych przez siebie terminach, co wyjaśniała następnie Maria Matuła w korespondencji opublikowanej na łamach rzeszowskiego dziennika w marcu 1987[53], która usiłowała nagłośnić badania i prognozy ojca[54].
↑ abcdeWojciech Sołtys: Polska Szkoła Handlowa / Polnische Öffentliche Handelsschule (1941-1944). W: Księga pamiątkowa szkół ekonomicznych w Sanoku 1925-1995. Sanok: 1995, s. 47. ISBN 83-903469-0-7.
↑Ruch służbowy. Okręg Szkolny Poleski. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 404, Nr 11 z 20 września 1927.
↑ abKsięga zmarłych i pochowanych w Sanoku na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej i Matejki od 1926 do 1956 r.. Sanok. s. 41 (poz. 597).
↑Wojciech Sołtys: Polska Szkoła Handlowa / Polnische Öffentliche Handelsschule (1941-1944). W: Księga pamiątkowa szkół ekonomicznych w Sanoku 1925-1995. Sanok: 1995, s. 53. ISBN 83-903469-0-7.
↑Datę zgonu 2 sierpnia 1942 wskazała inskrypcja nagrobna. W artykule córki Waleriana Czykla, Marii Matuły, została podana data zgonu 2 sierpnia 1943, zob. Maria Matuła. Cień ojca. Życiorys. „Rocznik Sanocki”. Tom VIII, s. 308, 2001. ISSN0557-2096. Natomiast ks. Andrzej Skiba w swoim artykule pt. Kapliczka przy Villi „Dom Julii” w piśmie „Góra Przemienienia” Nr 17 (299) z 26 kwietnia 2009 podał, że Walerian Czykiel zmarł we wrześniu 1942.
.jpg){kind=small}
_2.jpg)