Wykorzystując zamęt, jaki powstał w wyniku ruchów narodowowyzwoleńczych w Ameryce Południowej, Brazylia podjęła próby rozszerzenia swojego terytorium. W szczególności zainteresowana była uzyskaniem dostępu do estuarium La Platy. Pierwszą próbę podjęła w 1811, wysyłając wojska do Banda Oriental. Wskutek brytyjskiej presji politycznej zostały one jednak wycofane. Pięć lat później, w 1816, Brazylijczycy spróbowali ponownie – ich ekspedycja rozgromiła lokalne oddziały José Gervasio Artigasa (w bitwie nad Tacuarembó); w 1821 obszar Banda Oriental został oficjalnie włączony do Brazylii jako Província Cisplatina[1]. Argentyna uważała, że zajęcie przez Brazylijczyków wschodniego brzegu La Platy zagraża bezpieczeństwu Buenos Aires. Wyczekiwała więc sposobności, by zagrozić brazylijskiemu panowaniu nad tymi terenami; Argentyńczycy dążyli też do przywrócenia pod swoje panowanie dawnych ziem wicekrólestwa La Platy (m.in. terytorium Paragwaju)[1].
Powstanie w Banda Oriental
19 kwietnia 1825 r. grupa 33 wygnanych lokalnych patriotów z Banda Oriental przeprawiła się z brzegu argentyńskiego na brazylijski z zamiarem wzniecenia rewolty. Ze względu na panujące niezadowolenie wokół przywódcy grupy, Juana Antonio Lavalleji, szybko zaczęło zbierać się wielu gauchów; dołączyli też do niego lokalni przywódcy. Powstańcy zajęli miasta Soriano (24 kwietnia) i Canelones (2 maja), po czym oblegli w Montevideo główny garnizon brazylijski (8 maja). Brazylijczycy rozpoczęli zaopatrywanie garnizonu morzem, równocześnie składając protesty dyplomatyczne na ręce argentyńskiego rządu. Wobec braku reakcji powstańcy, czując poparcie Argentyny, w połowie sierpnia oblegli kolejne miasto, Colonia del Sacramento. Tymczasowy rząd urugwajski w końcu sierpnia ogłosił przyłączenie terytorium do Argentyny[2], która ogłosiła oficjalną aneksję w październiku, na co Brazylia odpowiedziała w grudniu formalnym wypowiedzeniem wojny[1].
Przebieg wojny
Atak kawalerii urugwajskiej nad Sarandí
W konflikcie większe sukcesy odniosły siły argentyńsko-urugwajskie[1]. 25 września 1825 r. Fructuoso Rivera – mimo porażki, którą poniósł na początku miesiąca – zaskoczył Brazylijczyków, uderzając na ich bazę zaopatrzeniową w hacjendzie koło Rincón. Ich oddziały usiłowały odbić zdobycz, ale Rivera wciągnął je w walkę na mokradłach. Brazylijczycy stracili ponad 100 zabitych, a 250-osobowy oddział Rivery uszedł, uprowadzając osiem tysięcy koni i inne zaopatrzenie[3]. W następstwie potyczki z Montevideo wyruszyła kolumna tysiąca żołnierzy pod wodzą Bento Manuela Ribeiry, która miała spotkać się z maszerującą z północy podobną kolumną generała Bento Gonçalvesa da Silvy. Lavalleja usiłował zapobiec spotkaniu się kolumn, co mu się nie powiodło. Oddziały Lavalleji i brazylijskie spotkały się nad Sarandí. Lavalleja odniósł zwycięstwo, co doprowadziło do oczyszczenia z wojsk brazylijskich interioru (pozostały tylko izolowane garnizony nad morzem i oddziały na północy). Zwycięstwo nad Sarandí spowodowało oficjalną deklarację Argentyny o przyłączeniu Banda Oriental[4].
Ani Brazylia, ani Argentyna nie były przygotowane do długiej wojny, dla której nie było poparcia społecznego; rządy nie dysponowały też odpowiednimi zasobami. Brazylia posiadała silniejszą flotę, ale jej większe jednostki mogły z trudem operować na płytkich wodach estuarium La Platy. Próby blokady Buenos Aires były mało efektywne, bo Brazylijczycy nie zatrzymywali statków neutralnych. Ich flota musiała też zaopatrywać izolowane garnizony w Montevideo i Colonia del Sacramento. W starciach na morzu osiągnęła jednak pewne sukcesy: w styczniu Brazylijczycy zdobyli mały szkuner „Libertad del Sur”; 9 lutego flotylle argentyńska i brazylijska spotkały się w nierozstrzygniętej bitwie koło przylądka Collares. Dowódca argentyński, William Brown, zaatakował następnie Colonia del Sacramento, ale został odparty, tracąc brygantynę „General Belgrano”; w ponownym ataku, cztery dni później, Argentyńczycy spalili brazylijską brygantynę „Real Pedro”, za cenę trzech dużych łodzi i 200 ludzi[5]. Potyczki na morzu trwały przez cały rok 1826; najważniejsza z nich miała miejsce 29 lipca, gdy Brown zaatakował i po zaciętej walce zmusił do odwrotu brazylijską eskadrę usiłującą prowadzić bliską blokadę Buenos Aires, za cenę swojego okrętu flagowego „25 de Mayo”; w końcu roku Argentyńczycy podjęli też, z pewnymi sukcesami, działania korsarskie[6]. W październiku i listopadzie kawaleria argentyńska dokonała zagonów w góry Sierra de la Ventana; równocześnie trwały utarczki między argentyńskimi stronnictwami politycznymi, unionistami i federalistami[6].
Mapa operacji z 1827 (zaznaczono główne starcia, pod Juncal oraz Ituzaingó)
W grudniu 1826 armia argentyńsko-urugwajska, w trzech kolumnach, wyruszyła znad Arroyo Grande z celem zajęcia Bagé i brazylijskiej prowincji Rio Grande do Sul. Bagé zostało zajęte bez walki 26 stycznia 1827, ale w lutym doszło do potyczek z siłami brazylijskimi. Przy nieznacznych stratach z obu stron, Brazylijczycy rozpoznali kierunek marszu armii argentyńskiej i zastąpili jej drogę pod Ituzaingó[7]. Stoczona 20 lutego 1827 bitwa pod Ituzaingó była największym starciem wojny (6300 ludzi i 20 dział po stronie brazylijskiej, 7700 i 16 dział po stronie sprzymierzonych). Siły argentyńsko-urugwajskie pokonały armię brazylijską, ale zwycięstwo nie było jednak decydujące, a straty wyrównane i w marcu atakujący wycofali się z Brazylii[8]. Równolegle, 8 lutego, eskadra admirała Browna rozgromiła eskadrę brazylijską w bitwie koło wyspy Juncal (na Urugwaju)[7]. W kwietniu więcej szczęścia mieli Brazylijczycy, którzy przechwycili eskadrę Browna, gdy ta usiłowała wyjść na pełne morze z zamiarem zaatakowania linii komunikacyjnych; Argentyńczycy stracili dwa okręty, a trzeci był poważnie uszkodzony[9] (kolejne dwa okręty Argentyńczycy stracili w grudniu tego samego roku[10]). Ponowna próba inwazji Brazylii przez siły lądowe zakończyła się niepowodzeniem i, wobec zmęczenia i demoralizacji armii argentyńskiej, w maju 1827 front lądowy praktycznie zamarł do końca roku[10]. W następnym roku Argentyńczycy stracili kilka jednostek w serii morskich potyczek, a w kwietniu ich oddziały zostały rozproszone przez brazylijski atak pod Las Cañas; niemniej Brazylijczycy mieli też swoje kłopoty (w czerwcu w Rio de Janeiro zbuntował się garnizon złożony z niemieckich najemników)[10].
Efekty
Wobec braku rozstrzygnięć na lądzie, jak i w wyniku potyczek morskich, oba państwa, wyczerpane wojną i borykające się z poważnymi problemami wewnętrznymi, pogodziły się z niemożnością osiągnięcia pełnej wygranej[1]. W sierpniu 1828 r., dzięki mediacji brytyjskiej, strony konfliktu podpisały w Rio de Janeiro układ pokojowy. Banda Oriental od 1830 została przekształcona w niepodległy kraj – Urugwaj – który de facto stał się państwem buforowym. Oznaczało to ograniczenie ekspansji Brazylii, ale otrzymała ona prawo do wolnej żeglugi po La Placie, co umożliwiło jej wykorzystanie Parany i Paragwaju do transportu dóbr z wnętrza kontynentu[1]. Do ponownego konfliktu między Brazylią i Argentyną doszło w czasie wojny domowej w Urugwaju, gdy obie strony wsparły przeciwne stronnictwa w tym kraju[1].
Przypisy
↑ abcdefgJoseph Smith: History of Brazil, 1500-2000: politics, economy, society, diplomacy. London New York: Longman, 2002, s. 83 i 84. ISBN 978-0-582-25771-9. (ang.).
_12_de_Octubre_de_1825_-_Batalla_de_Sarandi.jpg)
