Ziemia lubawska

Ziemia lubawska
Terra Lubovie
Państwa	Polska
Stolica	Lubawa
Ważniejsze miejscowości	Nowe Miasto Lubawskie, Lidzbark Welski
	Położenie na mapie; ; Obszar ziemi lubawskiej
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ziemia lubawska (łac. Terra Lubovie, niem. Löbauer Land) – region historyczno-etnograficzny w północno-środkowej Polsce, położony w widłach rzeki Drwęcy i Wel.

Ziemia lubawska dawniej była ściśle związana z Ziemią Sasinów. Od 2 połowy XIII wieku zaczęła przynależeć do ziemi chełmińskiej.

Nazwa

Nazwa ziemi lubawskiej w formie Terra Lubouie pojawiła się po raz pierwszy w 1216 r. w dokumencie papieskim Innocentego III zatwierdzającym nadanie ziemi lubawskiej biskupowi pruskiemu Chrystianowi przez pruskiego nobila Suwarbunę. Nazwa ta występuje w licznych XIII-wiecznych źródłach: Lubouia; terra Lvbaie; terra Lubovie; terra Loboviensis. Wywodzi się od nazwy miejscowej Lubawy^[1].

Położenie

Ziemia lubawska i inne krainy historyczne Polski na tle współczesnych granic administracyjnych

Za czasów piastowskich rzeka Drwęca rozdzielała dwa terytoria – tereny położone na jej prawym brzegu (patrząc z biegiem rzeki) należały do ziemi chełmińskiej, na lewym zaś do ziemi lubawskiej. Granice ziemi lubawskiej przebiegały następująco: na zachodzie wzdłuż Drwęcy od ujścia Brynicy do ujścia Gizeli, następnie wzdłuż rzeki do grodziska Zajączki, a stamtąd do Omula i dalej do źródła strugi Rumienica, a stąd do Jeziora Rumian. Stamtąd do rzeki Wel i wzdłuż rzeki do jeziora Zarybinek, Tarczyńskie, Grądy. Następnie wzdłuż rzeki Wkra odcinkiem Martwicą, aż po Zieluń, następnie skręcała ku Jezioru Bryńskiemu, z którego wypływa Brynica i wzdłuż jej biegu do Drwęcy^[2].

Współcześnie większa część ziemi lubawskiej leży na terenie województwa warmińsko-mazurskiego (powiat nowomiejski bez obszaru nad prawym brzegiem Osy, gmina Lubawa w powiecie iławskim, w większości obszar gminy Lidzbark i fragment gminy Rybno w powiecie działdowskim), zaś mniejsza na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego (w większości teren gminy Brzozie w powiecie brodnickim).

Historia

W VIII wieku osadnictwo słowiańskie z Mazowsza osiągnęło rubież po Trzcin i Tarczyn, następnie w IX wieku Leszcz aż po Kajkowo koło Ostródy^[3]^[4]. W XI/XII wieku za czasów Bolesława Krzywoustego, a potem jego synów, z terenów ziemi lubawskiej organizowano wyprawy krzyżowe na pogańskie Prusy oraz akcje kolonizacyjne związane z chrystianizacją ziemi lubawskiej^[5]. W tym też czasie powstały polskie grody: Klasztorek, Łanioch, Zwiniarz, Gutowo i Nowe Grodziczno^[6]. Na okres XII w. przypada ekspansja ludności polskiej w okolice jezior Trupel, Karaś i Jeziora Skarlińskiego^[7]. Załamanie się tej ekspansji mogło być spowodowane licznymi odwetowymi najazdami plemion pruskich i przejściowym opanowaniem ziemi lubawskiej przez pruskie plemię Sasinów około 1216 roku^[8].

W 1216 r. papież Innocenty III potwierdził Chrystianowi z Oliwy – biskupowi pruskiemu – posiadanie ziemi lubawskiej stanowiącej darowiznę od nowo nawróconego władcy pruskiego Surwabuno. O tym, że była to wcześniej własność mazowiecka świadczy dokument z 1240 roku, w którym książęta mazowieccy Konrad i Bolesław oświadczyli, że prawnie ziemia lubawska powinna należeć do nich^[9]. Od 1257 roku ziemia lubawska przeszła na własność biskupów chełmińskich i stała się centrum administracyjnym kompleksu dóbr biskupich zwanych kluczem lubawskim. W roku 1269 na ziemię lubawską najechało pruskie plemię Sudowów. W XIV w. wszystkie miasta ziemi lubawskiej otrzymały prawa miejskie.

W 1454 miasta ziemi lubawskiej opowiedziały się po stronie Związku Pruskiego, który poprosił króla Kazimierza IV Jagiellończyka o włączenie regionu do Polski, po czym po kilku tygodniach król ogłosił akt inkorporacji. Na mocy II pokoju toruńskiego w 1466 roku, kończącego wojnę trzynastoletnią potwierdzono powrót ziemi lubawskiej do Polski. Administracyjnie stanowiła część województwa chełmińskiego. Pomiędzy 1535 a 1539 na zamku biskupów chełmińskich w Lubawie parokrotnie gościł Mikołaj Kopernik. Ziemi lubawskiej nie ominęły potop szwedzki i III wojna północna. Po I rozbiorze Polski w 1772 trafiła do zaboru pruskiego, ponownie pod kontrolą polską w latach Księstwa Warszawskiego (1807–1815) i po odzyskaniu niepodległości od 1920. Podczas II wojny światowej znajdowała się pod okupacją niemiecką.

Miasta

Lp.	Miasto	Populacja	Powierzchnia
1.	Lubawa	10 370	16,80 km²
2.	Nowe Miasto Lubawskie	10 097	11,37 km²
3.	Lidzbark Welski	7900	5,68 km²

Miasta zdegradowane

Do miast ziemi lubawskiej (które jednak z różnych przyczyn utraciły status miasta) należą również:

Lp.	Dawne miasto	Populacja	Prawa miejskie	Degradacja
1.	Kurzętnik	3065	ok. 1330 r.	1905 r.

Kultura

Na obszarze ziemi lubawskiej funkcjonuje stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Ziemia Lubawska.

Zobacz też

Bibliografia

Nowe Miasto z dziejów miasta i powiatu, wyd. Pojezierze, Olsztyn 1963.
Nowe Miasto Lubawskie, 1992.

Linki zewnętrzne

Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Ziemia Lubawska

Przypisy

↑ SławomirS. Wadyl SławomirS., STUDIA NAD KSZTAŁTOWANIEM SIĘ POGRANICZA POMORSKO- I MAZOWIECKO-PRUSKIEGO WE WCZESNYM ŚREDNIOWIECZU [online] [dostęp 2019-12-19] (ang.).
↑ http://pismo.pruthenia.pl/pruthenia_4/Pruthenia_4_2009_Bia%C5%82u%C5%84ski-G_O_zasiedleniu_ziemi_lubawskiej.pdf
↑ W.A.Moszczyński, Rubież słowiańsko-bałtyjska nad Wkrą w VIII–XI wieku na podstawie ceramiki ze stanowisk w Nowym Dworze, Tarczynach i Trzcinie, [w:] Pogranicze polsko-pruskie i krzyżackie, pod. red. K. Grążawskiego, Włocławek-Brodnica 2003, s.106–108
↑ J. Powierski, Sasinowie, [w:] Słownik starożytności słowiańskich, t.5, 1975, s.75
↑ G. Białuński,Studia z dziejów plemion pruskich i jaćwieskich, Olsztyn 1999, s. 26–27
↑ http://pismo.pruthenia.pl/pruthenia_2/Pruthenia_2_2006_Gr%C4%85%C5%BCawski-K_Z_najnowszych.pdf
↑ J. Bojarski, Z badań nad pograniczem słowiańsko-pruskim we wczesnym średniowieczu, Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej, t. 4, Toruń 2002, s.19, 21–2
↑ J. Powierski, Przekaz Dusburga o najazdach pruskich i przejściowej okupacji ziemi chełmińskiej, Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 1971, nr 4, s. 379–425
↑ parentes eorum et ipsi acquisissent eam de manibus Prutenorum cum gladio et clipeo suo