1701

Godina 1701 (MDCCI) bila je redovna godina koja počinje u subotu po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u srijedu po julijanskom kalendaru, koji zaostaje 10 dana, a od 1. marta 11 dana. Bila je prva godina 18. vijeka.

• 3. 1. - Knez Monaka Louis I umro u Rimu, gde je bio vanredni ambasador Louisa XIV. Nasleđuje ga Antonio I (do 1731).
• 17. 1. - Dan pre koronacije, ustanovljen je Orden Crnog orla, najviše odlikovanje buduće Kraljevine Pruske.
• 18. 1. - Friedrich, izborni knez Brandenburga i vojvoda Pruske (→ Brandenburg-Pruska), krunisao se u Königsbergu za kralja u Pruskoj - jer u Svetom Rimskom Carstvu nije moglo biti kraljevine (osim Češke), a iz poštovanja prema Poljskoj-Litvaniji, nije uzeta titula kralja Pruske. Kraljevina Pruska traje do 1918.
• 28. 1. - Qingovska vojska zauzela grad Dartsedo (dan. Kangding) na granici Tibeta i Sečuana.
• početak godine? - Nakon što je u oktobru ubijen beogradski muhafiz Ali-paša Haznadar, ka Beogradu je upućeno nekoliko susednih paša sa vojskom. Novom muhafizu Juruk Hasan-paši je naloženo da iz garnizona izbaci nesposobne i nedostojne.
• januar/februar - Prvi broj francuskog akademskog časopisa Journal de Trévoux (izlazi do 1782, otežano nakon proterivanja jezuita 1762).

• 1. 2. - U Pariskom parlement-u (sudu) registrovano pravo novog španskog kralja Filipa na francusku krunu.
• 4. 2. (24. 1. po j.k.) - Crkvena reforma Petra Velikog: Manastirski ukaz u Rusiji stavlja manastirsku imovinu pod specijalnu upravu. (→ ru).
• 6. 2. - Francuske trupe umesto holandskih u Barijerskim tvrđavama u Španskoj Nizozemskoj (Belgiji) - npr. Namur i Ypres (definisane u Ryswičkom miru 1697). Guverner Š. Nizozemske je Maximilian II Emanuel, bavarski izborni knez.
• februar - Uspostavljena Linea Grimani, granična linija između mletačke Dalmacije i osmanske Bosne (komesar Đovani Grimani i Osman-paša).

• 18. 2. - Filip V od Španije, unuk Luja XIV, stiže u Madrid.
• februar - Sprema se Rat za špansko nasleđe: Milano i Mantova su za Burbone, francuske trupe stižu u Milano, Luj XIV pokušava da sklopi savez sa Švabijom i Frankonijom - izazov za cara Leopolda. Francuzi zauzimaju neke gradove u Španskoj Nizozemskoj (Belgiji) - izazov za Englesku.
• 23. 2. - Veliki severni rat: Bitka kod Pečore, Šveđani odbili ruski napad.

• 8. 3. - Hamburškim ugovorom rešena kriza nasledstva u kući Mecklenburg: Friedrich Wilhelm I. dobija Vojvodstvo Mecklenburg-Schwerin a za njegovog strica Adolfa Friedricha II. napravljeno je vojvodstvo Mecklenburg-Strelitz (velika vojvodstva od 1815, traju do 1918).
• 9. 3. - Bavarska u savezu sa Francuskom i Španijom.
• mart - Francuskim ratnim brodovima dozvoljeno da prodaju robu u španskoameričkim lukama.^[1]
• mart - Diplomatska kriza izazvana namjerom francuskog kralja Louisa XIV da preko svog brata Philippea od Anjoua preuzme kontrolu nad prijestoljem Španije eskalira u Rat za špansko nasljedstvo u kome će se na jednoj strani naći Francuska, Španija i Bavarska, a na drugoj Augsburška alijansa koju je organizirao habsburški rimsko-njemački car Leopold I i koju tvore Engleska, Kraljevina Škotska, Nizozemska, Danska, Pruska, Portugal i Savoja.

• 15. 4. - Nova redakcija Karlovačkog mira, Mlecima priznate neke ispravke granice u Dalmaciji (→ Linea Grimani).
• april - Nastavlja se pobuna Srba u Petrinji: komandant Delišimunović javlja da "prekoglinski Vlasi ne odustaju od neprijateljstva" i da su napali Hrvate oko Sračice - Srbi se bune zbog ukmećivanja, žalili su se da ih banska vlast ugnjetava.^[2]
• april - Savoja, već opkoljena, ulazi u savez sa Francuskom.
• 18. 4. - Vicko Zmajević imenovan za barskog nadbiskupa, u decembru i za administratora Budve.
• 18. 4. - Ferenc II Rákóczi uhapšen nakon što su otkriveni njegovi kontakti sa Louisom XIV.

• 21. 4. - Pošto je daimyo Asano Naganori prinuđen na sepukku, njegovih 47 samuraja postaju ronini, samuraji bez vođe - planiraju osvetu i sprovode je sledeće godine.

• 23. 5. - William Kidd osuđen za pirateriju i obešen u Londonu.

• maj/jun - Rat za špansko nasleđe: Eugen Savojski je prešao Alpe iz Austrije u severnu Italiju, gde je na početku težište sukoba.
• jun - Izveštaj preds. Dvorskog ratnog saveta u Gracu: "Morlaci i Vlasi" pljačkaju od Like do mora, upućene komisije su proterane ili pobijene, skoro nijedan oberkapetan ili kapetan u Senju i Otočcu nije umro prirodnom smrću.^[3]
• jun - Portugal ulazi u savez sa Francuskom.
• 24. 6. - Parlament Engleske donosi tzv. Zakon o sređivanju kojim je katoličkim članovima dinastije Stuart zabranjeno naslijediti englesko, škotsko i irsko prijestolje te određeno da nakon smrti protestantskog kralja Williama III prijestolje naslijedi protestantska princeza Anne, mlađa sestra preminule njegove supruge Mary, a ukoliko Anne ne bude imala potomaka, Sophia, izborna kneginja Hannovera (Anne vlada 1702-14, a Sophijin sin George I 1714-27).

• 9. 7. - Bitka kod Carpija: Eugen Savojski pobedio francuskog maršala Catinata nedaleko od Verone - biće zamenjen de Villeroyem.
• jul - Objavljen Portin ferman kojim se zaustavlja upisivanje u vojne redove, pre svega janičare - time su se izbegavali razni nameti i davanja, janičarski odžak je prepolovljen sa 70 na 34 hiljade.^[4]
• 19. 7. - Veliki severni rat: švedski kralj pobedio koalicione snage kod Rige.
• 24. 7. - Antoine de la Mothe Cadillac osniva Fort Pontchartrain du Détroit.
• 30. 7. - Gen. grof Ferdinand Hanibal Herberštajn poručuje hrvatskim staležima da ostave "Vlahe" na miru, jer oni potpadaju pod Petrinju odn. varaždinski generalat, dok ne stigne careva rezolucija. U ovo vreme se oko 500 "Vlaha" oko Topuskog pobunilo protiv zagrebačkog biskupa, jer je ovaj počeo da traži desetinu, da ih proteruje sa poseda i doseljava svoje ljude. Dvorski ratni savet će uzeti Srbe u zaštitu, kako ne bi došlo do šireg pokreta.^[5]

• 4. 8. - Veliki montrealski mir: Francuzi, Huroni i Algonquini su sklopili mir sa Iroquisima, čime se okončava dugi period Dabrovih ratova.
• 14. 8. - Đakovački biskup Nikola Ogramić Olovčić opljačkan i ubijen u svojoj kući - jugom Ugarske, naseljenim Srbima, vlada razbojništvo.^[6] Petar Crnković je imenovan 1702. ali prerano umire, sljedeći biskup je Juraj Patačić (1703-16).
• 18. 8. - Komisija dvorskog ratnog saveta dodelila podvojvodi Jovanu Monasterliji neke posede u Tolnanskoj županiji.^[7]. Ista komisija uređuje Potisko-pomorišku vojnu granicu (Segedinski generalat), kao i Posavsko-podunavsku (Slavonski g.), naglašava se da je potrebno paziti na rad patrijarha Arsenija, zbog uticaja na prošlogodišnju bunu protiv unijaćenja u Slavoniji.^[8]
• 27. 8. - U Madridu potpisana privilegija, asiento, francuskoj Compagnie de Guinée za uvoz afričkih robova u Špansku Ameriku.

• 1. 9. - Bitka kod Chiarija, nedaleko od Brescie: Francuzi i saveznici imaju velike gubitke u neuspešnom napadu na poziciju Eugena Savojskog - pošto su se Austrijanci učvrstili u Lombardiji, pomorske sile su ohrabrene da im pomognu.
• 7. 9. - Haški ugovor obnavlja Veliku alijansu: Engleska, Ujedinjene Provincije i Sveto Rimsko Carstvo protiv Francuske. Španija bi za sada bila ostavljena Filipu, dok bi nadvojvoda Karlo dobio italijanske i nizozemske posede. Alijansi se kasnije pridružuju Savoja i Portugal.
• 16. 9. - Bivši engleski kralj James II umro u Francuskoj. Njegov sin, poznat kao Stari pretendent, priznat je kao James III od jakobita, Francuske, Španije, pape i Modene.
• 30. 9. - U Londonu otvorena sinagoga Bevis Marks, jedina u Evropi sa preko 300 godina redovne službe.

• 8. 10. - Car Leopold ograničava jurisdikciju patrijarha Arsenija na Sent Andreju, Srbi moraju biti pod jurisdikcijom rimokatoličkog klera. Prema izveštaju s početka 1702, oko hiljadu srpskih porodica se iselilo u Tursku^[8](u periodu 1699-1701, iz Bačke u turski Banat). Grof Folkra je sve Srbe u Bačkoj, kao "militare", oslobodio poreza i potčinjenosti ugarskoj županiji, što izaziva njenu protivtužbu i još veću pometnju.^[9]
• 9. 10. - U Koloniji Connecticut osnovana Kolegijalna škola, kasniji Univerzitet Yale.

• 2. 11. - Filip V od Španije se oženio savojskom princezom Marijom Luisom.
• 7. 11. - Ferenc II Rákóczi beži iz zatvora u Bečkom Novom Mestu u Poljsku (vratiće se i staviti na čelo ustanka 1703 - sjever Ugarske je nemiran zbog poreza i feudalnih odnosa.^[10]).
• 27. 11. - Alhemičar Johann Friedrich Böttger tajno stigao u Dresden, u Saksoniji, nakon što je morao pobeći iz Brandenburga - August II Jaki zahteva od njega da proizvede zlato (pomaže von Tschirnhausu da proizvede porcelan 1708, → Meissenski porcelan).

• decembar - Završeni izbori u Engleskoj - ojačali Whigovci, koji su za rat sa Francuskom.

• Crna Gora
  • Vladika Danilo obnavlja Cetinjski manastir.
  • Turski pohod u Crnu Goru i Brda zbog neplaćanja harača, zapaljeno nekoliko sela u katunskoj nahiji.^[11]
  • Turci zarobili cetinjskog vladiku Danila, mitropolit Savatije dao 1.000 dukata pomoći za otkup.^[12]
• Hrvatska

• • Pavao Ritter Vitezović objavljuje Stemmatografia sive armorum Illyricorum delineatio, descriptio et restitutio.
  • Sabor u Varaždinu, na inicijativu nižeg plemstva, prvi put zaključuje da se štampaju articuli hrvatskih sabora - provedeno u djelo iduće godine (Articuli regni Slavoniae, u Vitezovićevoj tiskari), ali nije sačuvan nijedan primjerak.^[13]
  • Cithara octochorda: u Beču izlazi prvo izdanje kajkavskih i latinskih napjeva.
• U Beogradskom pašaluku obnovljena ustanova pandura, radi borbe protiv hajduka.^[14]
• Stjepan Markovac ili Margitić štampa bosanskom ćirilicom "Ispovid krstjansku", poznatu kao "Stipanuša".^[15]
• U Dubrovniku prestaje kovanje srebrnog novca artiluka.
• Nauka i tehnika
  • Joseph Sauveur predstavlja Akademiji svoj rad o akustici, čiji je naziv skovao.
  • Jethro Tull napravio poboljšanu sejačicu (→ Britanska agrarna revolucija), ali ove naprave ulaze u širu upotrebu tek u 19. stoleću.
  • Newtonova i Rømerova skala su prvi pokušaji objektivnog merenja temperature - Newton koristi izraz "stepeni toplote" a spravu zove termometar (inače, Anders Celsius je rođen ove godine).
  • U Rimu osnovana Akademija plemenitih svećenika, današnja Papinska crkvena akademija.
  • Edmond Halley objavio rezultate proučavanja magnetske deklinacije u Atlantiku.

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1701.

• 28. 1. - Charles Marie de La Condamine, matematičar, istraživač, Enciklopedista († 1774)
• 27. 4. - Karlo Emanuel III, kralj Sardinije († 1773)
• 19. 5. - Alvise IV Mocenigo, mletački dužd († 1778)
• 29. 5. - Georg Friedrich Strass, pronalazač štrasa († 1773)
• 27. 11. - Anders Celsius, švedski fizičar i astronom († 1744)

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1701.

• 3. 1. - Louis I, knez Monaka (* 1642)
• 4. 1. - Ernst Rüdiger von Starhemberg, svetorimski feldmaršal (* 1638)
• 21. 4. - Asano Naganori, japanski vlastelin (* 1667)
• 23. 5. - William Kidd, osuđeni pirat (* 1654)
• 2. 6. - Madeleine de Scudéry, književnica (* 1607)
• 9. 6. - Philippe I, vojvoda od Orleansa, mlađi brat Louisa XIV (* 1640)
• 16. 9. - James II, bivši kralj Engleske, Irske i Škotske (* 1633)

Literatura

• Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
• Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1) i drugi tom (IV-2)

1701 na Wikimedijinoj ostavi