Setúbal je portugalski grad od 99.328 stanovnika[1] i istoimena općina od 120.117 stanovnika. Smješten je u Regiji Lisabon i administrativni je centar istoimenog Distrikta Setúbal. Setúbal je danas peti po veličini grad u Portugalu, izrastao od kraja 19. do početka 20. vijeka kada se zbog blizine Lisabona i povoljne luke u njemu počela razmještati teška (prljava) industrija.
Geografija
Setúbal je udaljen 50-tak km jugoistočno od Lisabona, leži na istoimenom poluotoku Setúbal u estuariju rijeke Sado, koj kod Setúbala ima duboki zaljev, kog od (Atlantika štiti poluotok Tróia. Pored grada u pravcu zapada nalazi se Park prirode Arrábida (Parque Natural da Arrábida), jedan od najvećih šumskih perivoja u Portugalu.
Statua pjesnika Bocagea u centru SetúbalaCastelo de São FilipePrizor iz centra grada
Setúbal se nalazi na pored izvora slatke vode i mora, zato je od prahistorije bio naseljen, pronađeni su brojni neolitski predmeti i nekropole pored grada, kao i artefakti Feničana, Grka i Kartažana, koji su doplovili do Iberije u potrazi za soli i kositrom.
Za vrijeme rimske vladavine najveće naselje u tom kraju, bio je Cetóbriga (danas dio Setubala), prosperitetan grad u kom se solilo puno ribe, i proizvodila keramika. Nakon propasti Rimskog Carstva i provale barbara, uz stalno obalno piratstvo, taj kraj je postao loš za život, tako da između 6. i 12. vijeka u tom kraju nije bilo većeg naselja između kršćanskePalmele i maurskogAlcácer do Sal. Za maurske vladavine tadašnje selo zvalo se Šetubar (Arapski jezik: شَطُوبَر).
Za kršćanskereconquisteAlcácer do Sal i njemu podložan Šetubar osvojili su kršćani 1217. Setúbal je dobio povelju (foral) slobodnog kraljevskog grada, u martu 1249. Nakon tog je stao napredovati kao i susjedni gradovi Palmela i Alcácer do Sal.
U prvoj polovici 14. vijeka Setúbal je bio gradić sa relativno malo zemlje, koji se morao boriti za svaku pedlju sa susjednim gradovima Palmela i Alcácer do Sal, njihove stalne sukobe okončao je kralj Afonso IV1343., koji ih je natjerao da se teritorijalno razgraniče, nakon tog je izgrađena mreža zidova, između dojučerašnjih neprijatelja.
Za vrijeme velikih geografskih otkrića i portugalskih osvajanja po Africi, Setúbal je doživio veliki napredak, iz njegove luke je 1458. otplovio kralj Afonso V sa vojskom u osvajanje Ksar es-Seghir]] u Maroku]]. Tokom 15. vijeka, u Setubalu su se razvile brojne aktivnosti vezane uz brodarstvo i pomorsku trgovinu, luka je imala visoke prinose na račun taksi.
Krajem 15. i početkom 16. vijeka, izgrađen je najznačajniji spomenik u gradu Convento de Jesus s crkvom, u manuelinskom stilu. Taj samostan koji je osnovao Justa Rodrigues Pereira, najvjerojatnije je ukrasio skulpturama i kiparskom dekoracijom poznati Diogo de Boitaca. Kralj João II imao je posebnu empatiju prema Setúbalu, on je započeo izgradnju trga Praça do Sapal (danas glavni gradski trg Praça de Bocage) i izgradio akvadukt1487., koji je doveo vodu do grada, njega je dogradio i produžio Manuel I. Kralj João III. dodijelio je 1525. Setúbalu titulu izvrsnog grada (notável villa). U to vrijeme grad je imao 4 kvarta (župe) jer uz postojeće São Julião i Santa Maria nikla su i dva nova, São Sebastião i Anunciada.[2] Nakon što su 1580. Španjolci okupirali Portugal, kralj Felipe II, dao je zadatak talijanskom vojnom inžinjeru Filippo Terziju da podigne utvrdu São Filipe na brdu iznad grada.[2]
17. vijek bio je zlatno razdoblje Setúbala, tad je sol postala vrlo cijenjena roba i grad ga je imao u izobilju. S druge strane, uz pomoć drugih evropskih država (prije svega Engleske), Portugal se ponovno osamostalio. Oko 1640. u Setubalu su dograđene zidine i izgrađene dvije nove utvrde, jedna na poluotoku Tróia a druga kod Palhaisa, one su trebale osigurati nezavisnost zemlje.
Ovaj prosperitet je prekinut nakon katastrofalnog potresa iz 1755., kod je i stradao i Setubal od tsunamija uzrokovanog potresom tad su naročito stradali kvartovi São Julião i Anunciada.[2]
Oporavak Setúbala počeo je od 19. vijeka, 1860. je došla je željeznica do grada, tad je počela izgradnja nasipa na rijeci, i otpočela sa radom prva tvornica ribljih konzervi u gradu.[2] U to vrijeme Setúbal je bio slavan po srdelama, narančama i svom muškatu. Pravi napredak Setúbala otpočeo je u 20. vijeku kad su izgrađene tvornice cementa, gnojiva, celuloze i papira, željezara i brodogradilište.[2] Tad se i grad radikalno povećao.
Setúbal je postao administrativno sjedište istoimenog distrikta 1926. a 1975., i sjedište biskupije.[2]
