Denizin Altında 20.000 Fersah (film, 1954)

Denizin Altında 20.000 Fersah (1954)
20,000 Leagues Under the Sea
	"Denizin Altında 20.000 Fersah" (20,000 Leagues Under the Sea) filminin sinema afişi
Yönetmen	Richard Fleischer
Yapımcı	Walt Disney
Senarist	Earl Felton; Jules Verne (roman)
Oyuncular	Kirk Douglas; James Mason; Peter Lorre; Paul Lukas
Müzik	Paul J. Smith
Görüntü yönetmeni	Franz Planer
Kurgu	Elmo Williams
Stüdyo	Walt Disney
Dağıtıcı	Buena Vista
Cinsi	Sinema filmi
Türü	Bilimkurgu, macera, dram
Renk	Renkli (Technicolor)
Yapım yılı	1954
Çıkış tarih(ler)i	23 Aralık 1954, ABD; 1955-1956 sinema mevsimi, Türkiye
Süre	127 dakika
Ülke	ABD
Dil	İngilizce
Bütçe	$5,000,000
Hasılat	$8,000,000 (ilk vizyonda)
Devam filmi	Mysterious Island (1961)
Diğer adları	Denizin Altında 20.000 Fersah (Türkiye); 20.000 lieues sous les mers (Fransa); 20000 leghe sotto i mari (İtalya); 20.000 leguas de viaje submarino (İspanya); 20.000 Meilen unter dem Meer (Batı Almanya)

Denizin Altında 20.000 Fersah,^[1] 1954 ABD yapımı bilimkurgu macera filmidir. Özgün adı 20,000 Leagues Under the Sea olan film 1955-1956 sinema sezonunda Türkiye'de başlıktaki isimle gösterilmiştir. Sonraki bazı gösterimlerde "Deniz Altında 20,000 Fersah" adı da kullanılmıştır.

Fransız yazar Jules Verne'in ilk kez 1870 yılında yayımladığı Vingt Mille Lieues Sous Les Mers (Denizler Altında Yirmi Bin Fersah) adlı bilimkurgu romanından senaryosunu Earl Felton'ın uyarlayıp yazdığı filmi Richard Fleischer yönetmiştir. Başlıca rollerinde Kirk Douglas, James Mason, Peter Lorre ve Paul Lukas'ın oynadıkları film Technicolor renk sistemiyle çekilmiştir ve Disney Stüdyolarının ilk CinemaScope filmidir.^[2] Walt Disney stüdyolarının o tarihe kadarki en pahalı yapımı olan "Denizin Altında 20.000 Fersah" 5 milyon dolarlık bir bütçeyle çekilmişti. Ocak 1954 ila Haziran 1954 tarihleri arasında süren çekimler Jamaika, Bahama Adaları ve Kaliforniya'da gerçekleştirilmiştir.^[3]

1868 yılında birçok gemi okyanusta esrarengiz bir şekilde batırılmıştır. Bu saldırıların devasa bir deniz yaratığı tarafından yapıldığına dair söylentiler dolaşmaktadır. Olayın aslını araştırmak için gönderilen askerî gemi de aynı akıbete uğrar ve gemide bulunan Profesör Pierre Arronax (Paul Lukas), yardımcısı Conseil (Peter Lorre) ve denizci Ned Land (Kirk Douglas) bir denizaltı tarafından kurtarılırlar. Nautilus adlı bu ileri teknoloji ürünü aracın tuhaf kaptanı Nemo (James Mason) onları konuk eder ve misyonu hakkında bazı bilgiler verir.

Film 1955 yılında "en iyi sanat yönetimi, dekor" ve "en iyi özel efekt" dallarında Oscar ödülünü aldı, "en iyi kurgu" dalında da bu ödüle aday gösterildi.

Adlandırma

Romanın 1870 gibi oldukça eski bir yayım tarihinin olması, romandan uyarlanan 1954 tarihli filmin de o yıllar için alışılmadık bir şekilde çevrildikten sadece bir-iki yıl sonra, 1955-1956 sinema sezonunda Türkiye'de sinemalarda gösterilmiş olması sonucunda yıllar içerisinde tıpkı diğer bazı dillerde de olduğu gibi hem romanın hem de filmin adlandırılmasında yazım farklılıklarından doğan bir çeşitlilik oluşmuştur. Araştırmacı yazar Giovanni Scognamillo, 1991 tarihinde Metis Yayınları'ndan çıkan Cadde-i Kebir'de Sinema (Cadde-i Kebir sinemaların yoğun bulunduğu İstiklal Caddesi'nin eski adıdır) adlı kitabında (s. 141) filmin ilk kez 1955-1956 sinema sezonunda Denizin Altında 20.000 Fersah adıyla gösterime girdiğini belirtmiştir.^[1]

Yıllar içinde hem roman hem de film için yazılı kaynaklarda şu değişikliklerin olduğu görülüyor: "Denizin" yerine "Deniz", "Denizler" ve "Denizaltında"; "20.000" yerine "20000", "Yirmi Bin", "Yirmibin" ve "20 Bin" ve bütün bunların kombinasyonundan doğan geniş bir çeşitlilik göze çarpıyor. Buna karşılık Arapça kökenli bir uzaklık ölçüsü olan fersah (1 fersah yaklaşık 5 km) yıllar içinde hiç değişmeden kalmıştır.

"Bir filmin Türkiye'de sinemalarda ilk vizyona girdiği Türkçe adının kullanılması" kuralı gereği, filmle ilgili bu Vikipedi maddesinde "Denizin Altında 20.000 Fersah" adı kullanılmıştır.

Konusu

1868 yılında Pasifik Okyanusu'nda esrarengiz bir deniz canavarının gemilere saldırıp onları batırdığı söylentileri yaygınlaşmış, bu da denizciler arasında korku ve paniğe yol açmıştır. Deniz ticaretinin de bu efsaneden olumsuz etkilendiğini gören ve endişelenen ABD hükûmeti bu konuyu araştırmak üzere askerî bir gemiyi tahsis etmiş, o sırada gemi trafiğinin sekteye uğraması üzerine San Fransisko'dan ayrılamayan bilim adamı Prof. Pierre Arronax (Paul Lukas) ve yardımcısı Conseil (Peter Lorre)'i de gemiye davet etmiştir. Arronax'a verilen görev canavarın varlığını veya yokluğunu kanıtlamaktır. Gemide bir de zıpkın ustası denizci Ned Land (Kirk Douglas) vardır.

Aylar süren aramalardan sonra tam canavar diye bir şeyin olmadığı ilan edeceklerken, denizin altından hızla gelen devasa bir cisim savaş gemisine çarpar ve onu batırır. Profesör, yardımcısı ve Ned denize düşüp sürüklenirler. Bir süre sonra yüzeyde acayip metal bir cisim görürler. Bu devasa tekneye tırmanıp içinde girerler. O anda teknede kimseler yoktur. İçerisi o zamana kadar hiç görmemiş oldukları cihazlarla donatılmış bu teknenin denizin altını gören bir penceresinden baktıklarında garip sualtı giysili birtakım adamların denizin altında bir cenaze töreni düzenlemekte olduklarını hayretle görürler. Artık bir denizaltı teknesi olduğunu anladıkları bu geminin mürettebatı töreni tamamlayıp gemiye döndüklerinde üçünü de tutuklarlar. Geminin kaptanı Nemo (James Mason) kendisini tanıtır. Nemo aslında Profesör Arronax'ın çalışmalarını beğenmekte ve yakından takip etmektedir ve onun hatırına üçünün de gemide kalmalarına izin verir. Gemisi Nautilus u da onlara tanıtır. Denizaltı kavramının, hatta elektriğin bile pek bilinmediği bir devirde bu denizaltı Nemo'nun kendi buluşu olan birtakım ileri teknolojileri kullanmaktadır. Örneğin gücünü muhtemelen nükleer bir yakıttan almakta, geminin her yerinde elektrik kullanılmaktadır.

Kaptan Nemo (nemo Latince hiç kimse anlamına gelmektedir) çelişkili bir kişiliğe sahiptir. Bir yandan bilime, araştırmaya ve sanata önem vermekte, insanlığın geleceği ile ilgili endişeler taşımaktadır, köleliğe ve savaşlara karşıdır (silah yapımında kullanılacak malzeme taşıyan gemilere saldırır), maddiyata önem vermez (batıklardan topladığı tonlarca altın ve mücevheri safra olarak kullanır). İnce zevkleri vardır, kendi kamarasındaki orgda Bach'ın Toccata ve Füg 'ünü çalar. Karadan gelen hiçbir şeyi kullanmaz, purolarını bile deniz ürünlerinden yapmıştır. Diğer yandan da insanlara, hükûmetlere karşı içinde öfke ve güvensizlik taşımaktadır. Arronax'a kendisinin de bir zamanlar köle olduğu adaları gösterir. Gemisinin mürettebatını da oradaki köle arkadaşlarından seçmiştir.

Denizler altında 20,000 fersah yol katedip birtakım maceralar (dev ahtapotun saldırısı vb) yaşadıktan sonra, Nautilusun ana üssü olan okyanusun ortasındaki gizli mercan adası Vulcania ya gelirler. Ancak ada donanma gemileri tarafından sarılmıştır ve askerler her an adadaki dağın tepesinde bulunan krater gölüne ulaşmak üzeredirler. Aslında Nemo'nun gizli üssü bu krater gölündedir ve göle denizin altındaki gizli bir geçitten ulaşılmaktadır. Nemo Nautilusu gizli geçitten geçirerek kratere sokar ve buradaki patlayıcıları harekete geçirir. Ama kendisi de vurulmuştur. Nautilus tekrar okyanusa çıktığında ada patlayarak yok olur. Nemo ve sadık mürettebatı gemiyi batırmaya ve gemiyle birlikte ölmeye karar verirler. Ned, Profesör ve Conseil gemiden çıkmayı başarırlar. Nemo ölmeden önce şunları söyler: "Gelecek için umut var. Dünya, daha iyi ve yeni bir hayata hazır olduğunda, tüm bunlar tekrar bulunacaktır. Tanrı'nın güzel zamanlarında." Yani insanlığın nükleer enerji, elektrik gibi ileri teknolojilere henüz tam hazır olmadığını, ileride hazır olduklarında, bunların nimetlerinden daha iyi yararlanacaklarını öngörür.

Oyuncu kadrosu

Oyuncu	Rolü
Kirk Douglas	Ned Land
James Mason	Kaptan Nemo
Peter Lorre	Conseil
Paul Lukas	Prof. Pierre Arronax
Robert J. Wilke	Nautilus'un ikinci kaptanı

Devam filmleri

Yıl	Film adı	Ülke	Yönetmen	Notlar
1961	Mysterious Island	İngiltere/ABD	Cy Endfield	Herbert Lom Kaptan Nemo rolünde
1969	Captain Nemo and the Underwater City	İngiltere	James Hill	Robert Ryan Kaptan Nemo rolünde
2011	20,000 Leagues Under the Sea: Captain Nemo	ABD	McG	Çekimlerine başlanmadı. 2011'de gösterime çıkması planlanıyor.^[4]

Diğer uyarlamalar

Fransız yazar Jules Verne'in 1870 yılında yayımladığı Vingt Mille Lieues Sous Les Mers adlı bilimkurgu romanı 1907'den başlayarak defalarca sinemaya aktarılmıştı. Bunlar:^[5]

Yıl	Film adı	Ülke	Yönetmen	Notlar
1907	20000 lieues sous les mers	Fransa	Georges Méliès	Sessiz, kısa film
1916	Denizin Altında 20.000 Fersah	ABD	Stuart Paton	Sessiz, siyah-beyaz
1954	Denizin Altında 20.000 Fersah	ABD	Richard Fleischer	Bu maddenin Konusu
1973	Denizin Altında 20.000 Fersah	ABD	Jules Bass ve Arthur Rankin Jr.	Animasyon filmi
1997	Denizin Altında 20.000 Fersah (TV)	ABD	Michael Anderson	Richard Crenna Prof. Arronax rolünde
1997	Denizin Altında 20.000 Fersah (TV)	ABD - Avustralya	Rod Hardy	Michael Caine Kaptan Nemo rolünde
2002	Denizin Altında 20.000 Fersah (TV)	ABD	Scott Heming	Animasyon filmi
2007	Denizin Altında 30.000 Fersah (V)	ABD	Gabriel Bologna	Video filmi, Lorenzo Lamas Arronax rolünde

Ödülleri

Akademi Ödülleri (Oscar)

Oscar Ödülü	Kişi
En İyi Sanat Yönetimi ve Dekor Akademi Ödülü (renkli dalında)	John Meehan Emile Kuri
En İyi Özel Efekt Akademi Ödülü
Aday gösterilme:
En İyi Kurgu Akademi Ödülü	Elmo Williams

Bilimkurgu, Fantezi ve Korku Filmleri Akademisi Ödülleri (2004)

Satürn Ödülü	Kişi
-
Aday gösterilme:
En İyi Klasik film DVD sürümü

Kaynakça

^ ^a ^b Scognamillo, Giovanni (1991). Cadde-i Kebir'de Sinema. Metis Yayınları. ss. sayfa 141. Türkçe isim için referans.
^ "20000 Leagues Under the Sea (1954)/trivia" (İngilizce). IMDb. 11 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2009.
^ "20000 Leagues Under the Sea (1954)/locations" (İngilizce). IMDb. 26 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2009.
^ "McG to direct Disney's 'Leagues'" (İngilizce). variety.com. 5 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2009.
^ "20000 Leagues Under the Sea (1954)/movieconnections" (İngilizce). IMDb. 16 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2009.