Metin And (17 Haziran 1927, İstanbul - 30 Eylül 2008, Ankara), Türk bilim insanı, akademisyen, yazar.
Türk tiyatrosu, Geleneksel Türk Tiyatrosu, Türk-İslâm tasvir ve süsleme sanatları hakkındaki araştırmalarıyla tanınmış bilim ve kültür araştırmacısıdır. Asıl adı Metin Tevfik Çavdar'dır. Liseyi bitirdikten sonra büyük dayısı Cenap And onu evlat edindiği için soyadı "And" olarak değişti.[1]
Hayatı
17 Haziran 1927'de İstanbul’da doğdu. 1946’da Galatasaray Lisesi’nden, 1950’de İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun oldu. Lise yıllarında babasının desteğiyle müzik ve tiyatro ile yakından ilgilendi. İstanbul Belediyesi Konservatuvarı’nda Ferdi Ştatzer ve Cemal Reşit Rey’in derslerine dışarıdan devam etti. Yüksek lisans eğitimi için İngiltere’ye gitti, fakat müzik ve tiyatro üzerinde çalışma isteği ağır bastığından bu alanda yoğunlaştı. Bir süre Almanya'da bulundu. 1953'te Türkiye'ye döndü.
Kavaklıdere Şarapları'nda çalışmaya başladı. Müzik, bale, opera, tiyatro ve edebiyat konularında çalışmaya ve yazmaya devam etti. Türk Folklor Araştırmaları (1949-1980), Hisar (1950-1980), Müzik Görüşleri (1951), Pazar Postası (1953-1954), Forum (1954) ve Ulus (1955) gibi yayınlarda yazılara yayınlandı.[2]
Rockefeller Vakfının verdiği bursla New Yorka gitti ve bale, opera ve tiyatro hakkında araştırmalar yaptı.
Metin And, 30 Eylül 2008’de Ankara'da kalp krizi sonucu öldü. İstanbul’da Yeni Topkapı Mezarlığına defnedildi.
Meslek hayatı
Yazı hayatına 1954 yılında edebiyat, opera ve bale eleştirmenliği ile başlayan And, Ulus gazetesinde 15 yıl boyunca tiyatro eleştirileri yazdı. Ayrıca Forum, Değişim, Dost, Türk Dili gibi dergilerde yazıları yayınlandı. Kuruluşundan itibaren Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tiyatro Bölümünde (DTCF Tiyatro Bölümü) otuz yıldan uyun bir süre ders verdi. 1969 yılında Meşrutiyet Çağı Siyasal, Hukuksal ve Toplumsal Düzeninin Türk Tiyatrosuna Etkisi başlıklı teziyle doktor, 1975'te Osmanlı Tiyatrosu başlıklı teziyle doçent, 1980'de Dünyada ve Bizde Gölge Oyunu adlı takdim teziyle profesör oldu. 1994’te emekliye ayrıldı.[2] Emekli olduktan sonra Boğaziçi Üniversitesi ve Bilkent Üniversitesinde üçer yıl "kültür tarihi" dersleri verdi. Milliyet ve Vatan gazetelerinde yazıları yayımlandı.
And, bazıları yabancı dillerde olmak üzere 50 kadar kitap, 1500 kadar bilimsel inceleme, tanıtma-eleştiri yazısı ve ansiklopedi maddesi kaleme aldı.
Metin And, Türk Dil Kurumu Bilim Ödülü (1970), Türkiye İş Bankası Bilimsel Araştırma Ödülü (1980), Sedat Simavi Sosyal Bilimler Ödülü (1983), Fransız devletinin "Officier de l’ordre des Arts et des Lettres" nişânı (1985), İtalya Cumhurbaşkanlığı Şövalyelik nişânı (1991), Türkiye Bilimler Akademisi Hizmet Ödülü (1998) gibi ödül ve nişanlar aldı.
Eserleri
Türkçe
- Kırk gün kırk gece
- Türk Köylü Dansları
- 100 Soruda Türk Tiyatrosu
- Tiyatro Kılavuzu
- Dünyada ve Bizde Gölge Oyunu
- Geleneksel Türk Tiyatrosu
- Atatürk ve Tiyatro
- Türkiye'de İtalyan Sahnesi,İtalyan Sahnesinde Türkiye
- Osmanlı Tiyatrosu
- Türk Tiyatrosunun Evreleri
- Tanzimat ve İstibdat Döneminde Türk Tiyatrosu
- Meşrutiyet Döneminde Türk Tiyatrosu
- 50 Yılın Türk Tiyatrosu
- Dionisos ve Anadolu Köylüsü
- Oyun ve Bügü
- Ritüelden Drama (Kerbelâ - Muharrem - Ta'ziye)
- Ataç Tiyatroda
- İnsanüstülük Taslayanların İçyüzü
Tiyatro Kılavuzu
Dünya ve Türk tiyatrosunu inceleyen başvuru kitabıdır. İlk baskısı 1973 tarihinde Milliyet Yayınları tarafından yapılmıştır.
And, bu kitabında tiyatronun ilk çağlardan günümüze kadar olan gelişimini ayrıntılı bir biçimde incelemiş, tiyatroda köklü değişikliklere yol açan tiyatro kuramcılarını anlatmış, tiyatro akımlarına değinmiş, ayrıca sahne tekniği ve tiyatro terimlerine de yer vermiştir[3]
Metin And "Tiyatro Kılavuzu"nu, "Tiyatronun tarihi" ve "Dramın tarihi" olmak üzere iki ana bölüme ayırmıştır. Kitabın sonuna da görece daha küçük bir "Türk Tiyatrosu" bölümü eklemiştir. Kitabın sonunda ayrıca oldukça kapsamlı bir "Tiyatro terimleri sözlüğü" de bulunmaktadır. Kitapta tiyatro tarihiyle ilgili fotoğraf, gravür, kroki ve çizimlere de yer verilmiştir.
Metin And bu kitabını yayımladığında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'ne bağlı "Tiyatro Kürsüsü"nde öğretim üyesiydi ve bu kitapla hemen hemen aynı günlerde Cumhuriyetin kuruluşunun 50. yıldönümü dolayısıyla "İş Bankası Kültür Yayınları" için 50 Yılın Türk Tiyatrosu adında bir araştırma-başvuru kitabı daha yazmıştı. "50 Yılın Türk Tiyatrosu" yazarın dört ciltlik kapsamlı eseri "Türk Tiyatrosu Tarihi"nin 1923-1973 yılları arasını kapsayan dördüncü cildini oluşturmaktaydı.[3] Yazarın ayrıca 100 Soruda Türk Tiyatrosu ve Geleneksel Türk Tiyatrosu adlı iki kitabı daha önce "Gerçek Yayınevi"nden çıkmıştı. Osmanlı ve geleneksel Türk tiyatrosuna, gölge oyununa, Antik Dönem tiyatrosuna, Türk köylü danslarına vb eğildiği onlarca inceleme kitabı olan And'ın bu kitabının diğerlerinden farkı hem dünya hem de Türk tiyatrosunu bütünüyle tek bir cilt içinde toparlamış olmasıdır. Bu anlamıyla kitap adının da çağrıştırdığı gibi bir tiyatro başvuru kitabı, bir kılavuz niteliğindedir. Arka kapağındaki tanıtım yazısında, kitabın tiyatro sevenler kadar tiyatro eğitimi alanlar için de iyi bir rehber olacağı ileri sürülmüştür.
Metin And kitabının önsözünde, Türkiye'de sahnelenen tiyatro oyunları ve tiyatro seyircisi hızla artmaktayken, tiyatro konusunda yazılan kitap sayısının aynı hızda artmadığından bahsetmekte, seyircinin tiyatro afişlerinde gördüğü "Aristophanes", "İbsen","Çehov" gibi adlarla, basında tiyatro eleştirilerini okurken gözüne çarpan "epik tiyatro", "romantizm", "trajedya" gibi terimleri zihninde tam yerli yerine oturtamadığını gördüğünü, Türk tiyatro seyircisinin hissettiği "bu boşluğu bir ölçüde doldurabilmek" için bu kapsayıcı kitabı yazma gereği duyduğunu belirtmiştir.[4]
Kitabın bölümleri şu şekildedir:
- Önsöz
- Tiyatro ve Dram Nasıl Doğdu?
- 1. Tiyatronun tarihi
|
Tiyatro Seyircisi
- Yunan-Roma
- Orta Çağ
- Rönesans
- XVII. ve XVIII. Yüzyıl
- Doğu Tiyatrosu
- XIX. Yüzyıl
- Birinci Dünya Savaşı'ndan Sonra
Oyuncu
- Yunan'da Oyuncu
- Roma'da Oyuncu
- Orta Çağ
- Rönesans
- Fransa'nın Altın Çağı
- Restoration'da İngiltere
- XVIII.Yüzyıl
- Asya Tiyatrosunda Oyunculuk
- XIX.Yüzyıl XX.Yüzyıl
|
Oyun Yerleri-Tiyatrolar
- Yunan ve Roma'da
- Orta Çağ'da
- Rönesansta
- Elisabeth İngilteresi
- Rönesans'ta İspanya'da Tiyatrolar
- Fransa
- Restoration'da İngiltere'de Tiyatrolar
- XVIII. Yüzyıl
- Asya'da Tiyatrolar
- XIX. Yüzyıl
- XX. Yüzyıl
Dekor-Giyim-Işık
- Eski Yunan'da
- Roma'da
- Orta Çağ
- Rönesans'ta
- Elizabeth Çağı İngilteresi
- İspanya'da
- Fransa'da Altın Çağ
- Restoration'da İngiltere
- XVIII. Yüzyıl
- Asya Tiyatrosunda
- XIX. Yüzyıl
- Tiyatro Devrimi
- XX. Yüzyıl
|
Sahneye Koyucu ve Tiyatro Estetiği
- Yunan ve Roma
- Orta Çağ
- Elizabeth Çağı İngilteresi
- XVII.Yüzyıl1
- XVIII.Yüzyıl
- Asya Tiyatrolarında
- Meiningen Dükü
- Antoine
- Wagner
- Appia
- Graig
- Stanislavski
- Copeau
- Reinhardt
- Tairov
- Meyerhold
- Vakhtangov
- Piscator
- Brecht
- Cartel Des Quatre
- Artaud
- İngiltere'de
- ABD'de
- Fransa'da
- İtalya'da
|
Tiyatro Toplulukları ve Yönetimi
- Yunan ve Roma
- Orta Çağ
- Rönesans
- Commedia Dell'Arte
- XVII. Yüzyıl
- XVIII. Yüzyıl
- XIX. Yüzyıl
- XX. Yüzyıl
|
- 2. Dramın tarihi
- Eski Çağlarda Dram
- Yunan Tragedyası
- Yunan Tragedyasının Üç Ustası
- Eski Komedya
- Yeni Komedya
- Hint Dramı
- Orta Çağ'da Dinî ve Din Dışı Dram
- Rönesans'ta Dram
- İtalya
- Tragedyalar
- Pastorallar ve Operalar
- Commedia Dell'Arte
- Fransa
- İspanya:Lopede Vega ve Calderon
- Cizvitler
- İngiltere
- Shakespeare ve Öncüleri
- Fransa: Klasik Çağ
- Molière ve Komedya
- Japonya: Nove Kabuki
- Restoration v eTöreler Komedyası
- XVIII. Yüzyıl
- Tragedya ve Opera
- Ağır Operalar Güldürü Operalar
- Burjuva Komedisi
- Gozzi ve Goldoni
- Kuzey'de Holberg
- Komedya: Sheridan, Goldsmith, Beaumarchai
- Duygusal Dram
- Romantik Tiyatro
- Tragedyadan Melodrama
- Alman Romantik Dramı: Leasing ve Goethe
- Schiller
- Schiller'in Ardından Alman Tiyatrosu
- Melodram Eğilimi:Kotzebue
- Fransa'da ve İngiltere'de Melodram:
- Pixérécourt ve Sonrası
- Büchner
- Rusya'da Romantizmin İzleri
- Fransa'da Romantizm
- İngiltere ve Doğu Avrupa
- Vodvil Eğilimi
- Almanya'da
- Rusya'da
- XIX. ve XX. Yüzyılda Bulvar Tiyatrosu
- İngiltere'de
- Gerçekçilik ve Toplumsal Dram
- Hebbel
- Ibsen
- Strindberg
- Becque
- Hauptmann
- Avusturya
- Macaristan-Polonya
- Ostrovski-Turgeniyev
- Tolstoy
- Çekhov
- Gorki ve Sovyet Dramı
- Çin Tiyatrosu
- Shaw
- Priestley
- Öfkeli Genç Adamlar
- İrlanda
- Kışkırtma Tiyatrosu
- Varoluşçu Eğilimi
- İtalya'da Bölgecilik ve Evrenselcilik
- Natüralizm'den Sembolizm'e
- Bölgesel Ağızlar ve Gerçekçi Dram
- Napolili İnsancıl Komedya
- Pirandello
- Öteki İtalyan Yazarları
- ABD'de O'Neill
- Toplumsal Tiyatro
- Mitos ve Sembolizm
- Öncü Tiyatro
- Dışavurumculuk
- Brecht
- Mayakovski
- Savaştan Sonra Almanya
- Off Broadway
- İtalya'da Töreler Tiyatrosu
- Doğu Avrupa
- Günümüzün Siyasal Dramı
- Happening
- Üçüncü Dünya
- Living Teatre
- Sokak Tiyatrosu
- "Off off Broadway"
- 3. Türk tiyatrosu
- Geleneksel Tiyatro
- Tanzimat ve İstibdat Tiyatrosu
- Meşrutiyet Tiyatrosu
- Cumhuriyet Tiyatrosu
- Kısa Kaynakça
|
- 4. Tiyatro terimleri sözlüğü
- Tiyatro terimlerinin açıklamalarının yanı sıra, İngilizce, Fransızca, Almanca, İtalyanca ve İspanyolca karşılıkları da belirtilmiştir.
|
İngilizce
- Magic In Istanbul
- A History of Theatre and Popular Entertainment in Turkey (Forum Yayınları, Ankara, 1964)
- Metin And. Drama at the Crossroads: Turkish Performing Arts link past and present, East and West ISBN 978-975-428-026-5 (İngilizce). Isis Press.
- Metin And. Istanbul in the 16th Century: The City, the Palace, Daily Life ISBN 978-975-7880-03-5 (İngilizce). Akbank.
- Karagöz: Turkish Shadow Theatre (Dost Yayınları, İstanbul, 1975)
- A Pictorial History of Turkish Dancing (Dost Yayınları, Ankara, 1976)
Fransızca
- Metin And, Stathes Damianakos, L. Amoros. Theatres d'ombres: Tradition et modernite ISBN 978-2-85802-642-5 (Fransızca). Institut international de la marionnette.
Dış bağlantılar
Kaynakça
