Semadirek

Semadirek
Σαμοθράκη
Semadirek; Σαμοθράκη
	Semadirek
Ülke	Yunanistan
Bölge	Doğu Makedonya ve Trakya
İdari Bölge	Evros
İdare
• Belediye Başkanı	Vitsas Athanasios
Yüzölçümü
• Toplam	178 km²
Nüfus (2011)
• Toplam	2.859
• Yoğunluk	16/km²
Zaman dilimi	UTC+02.00 (DAS)
• Yaz (YSU)	UTC+03.00 (DAYS)
Posta kodu	680 02
Alan kodu	25510
	Resmî site; www.samothraki.gr

Semadirek^[1] (Yunanca: Σαμοθράκη Samotrake), Yunanistan'ın Meriç iline bağlı, güneybatısındaki Gökçeada'dan 37 km, kuzeyinde Yunanistan ana karasındaki en yakın noktadan (Dedeağaç yakınları) 48 km uzaklıkta, Türk-Yunan deniz hududunun sadece birkaç mil batısında kalan bir ada ve bu adanın en büyük yerleşim merkezidir.

Adada fazla gelir kaynağı olmadığından nüfusu gittikçe azalmaktadır (1991'de 3083, 2005'te 2300). Bazı tarihi kalıntılar bulunmakla birlikte, tarihte çok önemli bir rol oynamamıştır. En yüksek noktası olan 1624 metreye yükselen en yüksek noktası olan Oros Fengari (Ay Dağı) Trakya güney kıyılarından ve Çanakkale batı sahil şeridinden kolaylıkla görülebilmektedir. İlyada Destanı'nda da Semadirek adasının ufuktaki silüetinin bahsi sık sık geçmektedir.

Yunanca ismi Trakya Samos'u (Sisam adasının Yunanca adı) anlamında Samos Thrakis'den gelmiş, Osmanlı döneminde yüksek dağ silüetine uyumlu bir isimle "Semadirek" şeklinde adlandırılmıştır.

Adanın en büyük yerleşimi Kamariotissa'dır. Semadirek belediyesi ise Fengari Dağı'nın (Ay Dağı) eteklerinde yer almaktadır. Adadaki çoğu yerleşimin nüfusu binden azdır.

Adanın güneyinde hiçbir yerleşim bulunmamaktadır. Bu, Fengari Dağı'nın kıyılara dik inişinden kaynaklanır. Adanın en küçük yerleşimi güneybatıdadır. Kitada adlı yerleşimde 1 tarla ve 3 hane bulunur.

Tarih

Eskiçağlardan ortaçağa

Adanın tarihi Antikçağ’lara kadar iner ve buranın Ege kavimlerinin iskânına sahne olduğu tahmin edilir. Bu bağlamda önce Karyalılar, MÖ 8. yüzyılın sonunda Sisam’dan gelenlerce iskân edildi ve genellikle bağımsız kaldı. Zaman zaman Dara’nın, Atina’nın ve Makedonya Krallığı’nın egemenliğine girdi. Roma İmparatorluğu döneminde idarî bakımdan pek fazla değişikliğe uğramadı. Dördüncü Haçlı Seferi'ne (1204) kadar Doğu Roma İmparatorluğu yönetiminde kaldı; bu tarihte ise Venedikliler'in eline geçti. 1332’de Aydınoğlu Umur Bey buraya akında bulundu. 1335’te Cenevizli Gattilusio ailesi Venedikliler'i adadan çıkardı.

Türk idaresi (1456-1912/1923)

Osmanlı donanması 1456 yılında Cenevizli Gattilusio ailesince yönetilen Semadirek'i ele geçirdi. Papa III. Callixtus'un teşkil ettiği bir Haçlı donanması 1457'de buradaki Türk memurları esir alarak yerlerine muhafız yerleştirdiyse de, aynı yıl Semadirek Osmanlı donanmasınca geri alındı.

Semadirek adası, Türk idaresinin ilk dönemlerinde Osmanlı donanmasının komutanı sıfatıyla Kaptan-ı deryanın yönetimini üstlendiği Gelibolu Sancağına bağlıydı. Ancak, adanın idaresi bir süre sonra Osmanlı yönetimi altında kalması ve vergi vermesi şartıyla (Limni ve Taşoz adalarıyla beraber) Gattilusio ailesine bırakıldı.

1490 yılında adanın vergi gelirleri arasında Limni adasının merkezden tayin edilen muhafızlarının reisine (zaîm) ait hisselerin bulunması, buranın malî gerekçelerle de olsa Limni’ye bağlı olduğuna işaret etmektedir. Semadirek, 1519'da ise Gelibolu Sancağının idarî birimleri arasında yeralmaktaydı (bu tarihte sancağın diğer idarî birimlerini Gelibolu, Keşan, Malkara, Eceovası (günümüzde Eceabat) Limni, Taşoz ve Gökçeada oluşturmaktaydı. 1534’te kaptan-ı deryalığa getirilen Barbaros Hayreddin Paşa’nın ilk beylerbeyi olduğu Cezâyir-i Bahr-i Sefîd eyaletinin kurulmasıyla, Beylerbeyiliğin merkez sancağı Gelibolu oldu ve Semadirek de merkez sancağına bağlı birimler arasında yeraldı.

Mezamorta Hüseyin Paşa komutasındaki Osmanlı donanması 21 Eylül 1698'de Semadirek adası açıklarındaki deniz muharebesinde Lord Contarini komutasındaki Venedik donanmasını yenilgiye uğrattı.^[2]

17. yüzyıl arşiv belgelerinde adanın kaza olarak geçmesi buraya bir kadının tayin edildiğini göstermektedir. 1831’de Cezâyir-i Bahr-i Sefîd eyaletine bağlı birimler arasında yeralmaya devam eden ada, Tanzimat’ın ilânından (1839) sonra adalarda muhassıllık ve kaymakamlık sistemlerinin uygulandığı idarî düzenlemeler esnasında (1840-1849) Gökçeada yerine Rumeli’deki Mekri kazasına bağlandı. Ege adalarında modern eyalet sistemine geçiş sırasında Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilayetinin teşkilinden (1849) sonra Islahat Fermanı'yla (1856) vilayetin yapısında yeni değişiklikler yapıldı ve Semadirek kazası Bozcaada kaymakamlığının sınırları içinde kaldı. 1877’deki yeni idarî değişiklikle sonucunda ise Limni sancağına bağlandı. 1892’de Limni adası bünyesindeki Gökçeada kazasında yeralan ada, ahalisinin isteği üzerine Gökçeada yerine Dedeağaç’a bağlandı.

Osmanlı döneminde Semadirek Boğazönü adaları içinde iskâna açık olan adalardan biriydi. 1490'da Limni adasındaki yeni yerleşikler arasında Semadirek'ten gelen bir kişinin görünmesi, adadaki nüfus hareketlerinin daha ziyade çevre adalar ve dolayısıyla Anadolu’ya yakın sahil kesimleriyle olduğuna işaret eder. 1519'da adanın toplam vergi nüfusu 182 neferdi (erkek nüfus). Bunun 53'ünü adaya yeni gelenler teşkil etmekteydi. 1530'da ise toplam 220 nefer vergi nüfusu vardı (12'si dışarıdan gelme). 1569'da adada toplam dört mahalle ve 742 nefer vergi nüfusu mevcuttu. Bu nüfusun yedi neferi Müslümandı. Ancak 17. yüzyıl ortalarında Bernard Randolph, Taşoz ve Gökçeada'ya birlikte adayı tanımlarken korsanların akınına uğradığı için her üçünün de bakımsız olduğunu ve her birinde ancak 2-3 köyün bulunduğunu belirtir.^[3] 18. yüzyılda fazla bir gelişme göstermeyen ada 1831’de üç Müslüman ve 430 Hristiyan erkek nüfusa sahipti.^[4]

Semadirek adası Osmanlı tımar sisteminin uygulandığı adalardan biriydi. Adada yaşayanların vergileri; cizyenin yanı sıra yetiştirilen ürünlerden alınan öşür ve diğer vergilerden oluşmakta ve bunlar kalem olarak hangi tarafa ayrılmışsa o makam tarafından tahsil edilmekteydi. 1489’da adanın vergi gelirlerinden bazı hisseler Limni adasındaki muhafızların reisine aitti. 1519’da adada Osmanlı tımar sistemi uygulanmakta ve vergi dilimleri bu sistem çerçevesinde tahsis edilmekteydi. Ancak adada ve dolayısıyla Boğazönü adalarında bu tarihe kadar vergiye esas olan kanunnâmelerin Kanuni Sultan Süleyman dönemindeki tahrirler sırasında değiştirildiği, bilhassa cizye, ispenç ve öşürle ilgili yeni düzenlemeler yapılarak farklılıkların giderildiği dikkati çekmektedir.^[5] Bu düzenlemelerin ardından Kanuni Sultan Süleyman döneminde Semadirek adasının gelirleri İstanbul’daki Süleymaniye Camii ve İmaretine vakfedildi.

Adada 1873 yılında çiçek ve 1888 yılında enflüanza salgınları oldu ve çok kişi öldü. O dönemde adada 594 aile; 2.992 nüfus bulunmaktaydı. 3 aile Müslüman, kalanı Hristiyandı.^[6]

456 yıl Türk idaresinde kalan Semadirek adası, 8 Ekim 1912’de başlayan I. Balkan Harbi sırasında 1 Kasım 1912’de Yunanistan tarafından işgal edildi. Lozan Konferansı’nda İsmet İnönü başkanlığındaki Türk heyeti Anadolu sahillerine çok yakın olan adaların yanında Süferâ Konferansı’nın Türkiye’ye iade ettiği Gökçeada, Bozcaada ve Boğazlar’ın yakınında bulunan Semadirek adasının Türkiye’de kalmasını talep etti. Uzun tartışmalara rağmen Semadirek Yunanistan'da kaldı ve bu adadaki Türk egemenliği 24 Temmuz 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması'yla hukuken sona erdi.^[7]

Kaynakça

^ "T.C. Dışişleri Bakanlığı". 9 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2009.
^ "Naval wars in the Levant, 1559-1853", R.C. Anderson, Princeton University Press (1952), s.232
^ "Ege Takımadaları: Arşipelago", Bernard Randolph (çev. Ümit Koçer), İstanbul (1998), s.42
^ [İslam Ansiklopedisi, "Semadirek" maddesi, İlhan Şahin, Türk Diyanet Vakfı, İstanbul (2009), c.36, s.459]
^ "Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri", Ahmet Akgündüz, İstanbul (1991), c.III, s.53
^ Kazancıgil, Dr. Ratip - Gökçe, Nilüfer Dağdevirenzade M. Şevket Bey'in Edirne Tarihi ve Balkan Savaşı Anıları Türk Kütüphaneciler Derneği Edirne Şubesi Yayınları No: 41 Edirne 2005
^ "Ege Adalarının Egemenlik Devri Tarihçesi", Cevdet Küçük, Ankara (2001)