Staatskaping is 'n soort sistemiese politiekekorrupsie waarin private belange tot hul eie voordeel 'n staat se besluitnemingsprosesse aansienlik beïnvloed.
Die term 'staatskaping' is die eerste keer gebruik deur die Wêreldbank (c 2000) om die situasie in Sentraal-Asië te beskryf wat die oorgang van Sowjetkommunisme gemaak het. Dit is spesifiek toegepas op situasies waar klein korrupte groepe hul invloed op regeringsamptenare gebruik het om toepaslike regeringsbesluite te neem ten einde hul eie ekonomiese posisies te versterk; hierdie groepe sou later bekend staan as oligarge.[1]
Bewerings van staatskaping het tot protes teen die regering in Bulgarye gelei in 2013-2014 en Roemenië in 2017,[2] en het sedert 2016 'n deurlopende kontroversie in Suid-Afrika veroorsaak.
Definisie van staatskaping
Die klassieke definisie van staatskaping verwys na die manier waarop formele prosedures (soos wette en maatskaplike norme) en regeringburokrasie deur privaatindividue en -maatskappye gemanipuleer word om staatsbeleid en wetstoepassing tot hul voordeel te beïnvloed. Staatskaping beoog om die vorming van wette te beïnvloed om invloedryke private belange te beskerm en te bevorder. Op hierdie manier verskil dit van die meeste ander vorme van korrupsie wat eerder selektiewe handhawing van reeds bestaande wette nastreef.[3]
Staatskaping mag soms nie onwettig wees nie, afhangende van die vasstelling deur die gekaapte staat self [4] en kan gepoog word deur private oorreding en beïnvloeding. Die invloed kan wees deur 'n verskeidenheid staatsinstellings, insluitende die wetgewer, uitvoerende gesag, ministeries en die regbank, of deur 'n korrupte verkiesingsproses. Dit is soortgelyk aan regulatoriese kaping maar verskil in die skaal en verskeidenheid van beïnvloede gebiede en, in teenstelling met regulatoriese kaping, is die privaatinvloed nooit openlik nie.[5] Die privaatinvloede kan nie deur wetgewende prosesse gekeer word nie, aangesien die wetgewende proses, regbank, verkiesingsproses en / of uitvoerende gesag reeds ondermyn is.
'n Onderskeidende faktor van korrupsie is dat, in gevalle van korrupsie, die uitkoms (van beleid of regulatoriese besluitneming) nie seker is nie, in gevalle van staatskaping is die uitslag bekend en is dit hoogs waarskynlik om voordelig te wees vir die staatkapers.
In gevalle van korrupsie (selfs steierend) is daar ook veelvuldigheid en kompetisie onder die "korruptes" om die uitkoms van die beleid of herverspreiding van hulpbronne te beïnvloed. By staatskaping is besluitnemers egter gewoonlik meer in die posisie van agente vir die prinsipale (diegene wat die korrupsie inisieer) wat op monopolistiese of oligopolistiese (nie-mededingende) wyse funksioneer.
Voorbeelde van staatskaping
Bulgarye
Protesaksies in Bulgarye in 2013-14 teen die Oresharski-kabinet is aangevoer deur bewerings dat dit aan bewind gekom het as gevolg van die optrede van 'n oligargiese struktuur (voorheen verwant aan Boyko Borisov) wat gebruik gemaak het van onderhandse aksies om die GERB-party te diskrediteer.[6]
Latyns-Amerika
Gevalle waar politiek oënskynlik vervorm is deur die mag van dwelmbaronne in Colombia en Meksiko word ook as goeie voorbeelde van staatskaping beskou.[1]
Suid-Afrika
Die patroon van staatskaping is 'n eenvoudige een. Jy verwyder bestuur, en stel gehoorsame bestuur aan. Jy verwyder rade, en sit in rade wat gehoorsaam is. Die res is baie maklik. Dit was die scenario by ondernemings in staatsbesit. - Mcebisi Jonas, voormalige adjunk-minister van finansies; wie die proses van staatskaping verduidelik.[7]
“
”
'n COSATU-betoger in Kaapstad hou 'n protesplakaat waarin die vervolging van "alle mense wat betrokke is by die staatskapingsaktiwiteite" gevra word. Die protes is georganiseer deur COSATU om te protesteer teen die regering se korrupsie en staatskaping in die administrasie van die Suid-Afrikaanse president, Jacob Zuma.
In 2016 was daar bewerings van 'n openlike en moontlike korrupte verhouding tussen die skatryk Guptafamilie en die Suid-Afrikaanse president, Jacob Zuma, sy familie en vooraanstaande lede van die ANC.[8][9][10][11] Die Suid-Afrikaanse Opposisiepartye het beweer dat "die Staatskaping" insluit dat die Guptas, wat naby aan president Jacob Zuma, sy familie en ander ANC-leiers beweeg, hulself in 'n posisie geplaas het waar hulle selfs die land se kabinetsposte kon aanbied aan wie hulle wou, asook die prioriteite van regeringsbestuur beïnvloed het.[12] Dié bewerings is gemaak in die lig van openbarings deur die voormalige ANC-LP, Vytjie Mentor en die adjunkminister van finansies, Mcebisi Jonas, dat hulle kabinetsposte aangebied is deur die Guptas, in die gesin se privaatwoning in Saxonwold, Johannesburg.[13]
Mentor beweer dat die Guptas in 2010 haar die posisie van minister van openbare ondernemings aangebied het, op voorwaarde dat sy sou reël dat die Suid-Afrikaanse Lugdiens hul Indië-roete onmiddellik opskort, sodat 'n Gupta-gekoppelde maatskappy (Jet Airways) die roete kon oorneem.[14][15] Sy het gesê sy het die aanbod van die hand gewys in die Guptas se Saxonwold-woonhuis waar die aanbod gemaak is, terwyl president Zuma op daardie stadium in 'n vertrek langsaan was. Dit het 'n paar dae voor 'n kabinetskommeling plaasgevind waartydens Barbara Hogan (destydse minister van openbare ondernemings) deur Zuma ontslaan is. Die Guptas ontken dat hulle sodanige aanbod gemaak het.[16] Oud-president Zuma beweer dat hy geen herinnering aan Vytjie Mentor nie.
Mcebisi Jonas, adjunk-minister van finansies, het gesê hy is kort voor die afdanking van die minister van finansies, Nhlanhla Nene, in Desember 2015, 'n ministeriële posisie aangebied, maar het die aanbod "as 'n bespotting van ons hardverdiende demokrasie, die vertroue van ons mense en niemand behalwe die president van die republiek stel ministers aan nie" beskryf.[17] Die Guptafamilie het ontken dat hulle Jonas die pos van minister van finansies aangebied het.[16]
In Mei 2017 ontken Jacob Zuma die bewering dat hy 'n poging aangewend het om die instelling van 'n kommissie van ondersoek na staatskaping te blokkeer.[18]
Die Guptas se beweerde "staatskaping" is ondersoek deur die Openbare Beskermer, adv. Thuli Madonsela. President Zuma en minister Des van Rooyen het aansoek gedoen om 'n hofbevel om die publikasie van die verslag op 14 Oktober 2016, Madonsela se laaste dag in die kantoor, te voorkom.[19] Van Rooyen se aansoek is verwerp en die President het sy aansoek onttrek, wat tot die vrystelling van die verslag op 2 November 2016 gelei het. Die verslag het aanbeveel dat 'n regterlike kommissie van ondersoek ingestel word na die geïdentifiseerde kwessies,[20] insluitend 'n volledige ondersoek na Zuma se betrokkenheid by die Guptas, met bevindinge wat binne 180 dae gepubliseer moet word. Die verslag het tot die stigting van die Zondo-kommissie van Ondersoek in 2018 gelei om beweerings van staatskaping in Suid-Afrika te ondersoek.
Zuma en Van Rooyen ontken enige oortredings.[21] Die Guptas se prokureur betwis die getuienis in die verslag en die Guptafamilie verwelkom die geleentheid om die bevindinge van die verslag te betwis tydens 'n amptelike ondersoek.[22][23]
Op 25 November 2016 het Zuma aangekondig dat die presidensie die inhoud van die staatskapingsverslag sal laat hersien.[24] Hy het gesê dit is "op 'n snaakse manier gedoen" met "geen regverdigheid nie" en het aangevoer dat hy nie genoeg tyd ontvang het om op die openbare beskermer se beweringe te reageer nie.[25]
Op 11 September 2017 het die voormalige minister van finansies, Pravin Gordhan, die koste van staatskaping op byna 250 miljard rand beraam, tydens 'n voorlegging aan die Universiteit van Kaapstad se Nagraadse Bestuurskool.[26]
Op 13 November 2017 het die Suid-Afrikaanse president, Jacob Zuma, in 'n eksklusiewe onderhoud met die mediahuis ANN7 (wat aan die Guptafamilie behoort het), gesê 'Staatskaping' was 'n spoggerige woord wat deur mediahuise gebruik word vir propagandadoeleindes. Hy het gesê dat 'n ware staatskaping die beslaglegging van die drie arms van die grondwet - wetgewende, uitvoerende en regbank - insluit, wat nog nooit in Suid-Afrika gebeur het nie.[27]
