Ziggoerat

’n Ziggoerat (Akkadies: ziqqurat, van die woord zaqāru, "om op ’n verhewe gebied te bou") is ’n groot soort struktuur wat in antieke Mesopotamië gebou is. Dit het die vorm van ’n kompleks met terrasse wat al hoe kleiner na bo word. Noemenswaardige ziggoerats sluit in die Groot Ziggoerat van Ur naby Nasiriyah in die hedendaagse Irak, die Ziggoerat van Aqar Quf naby Bagdad, die nou vernietigde Etemenanki in Babilon (nou in Irak), Chogha Zanbil in Khuzestan, Iran, en Tepe Sialk in Iran.

Ziggoerats is deur antieke Sumeriërs, Akkadiërs, Elamiete, Eblaïete en Babiloniërs gebou vir plaaslike godsdienste. Elke ziggoerat was deel van ’n tempelkompleks wat ook ander geboue ingesluit het. Die voorlopers van die ziggoerats was verhewe platforms wat dateer van die Obeidse tydperk^[1] tydens die sesde millennium v.C. Die eerste ziggoerats was mastaba-agtige platforms (gewoonlik ovaal, reghoekig of vierkantig) wat plat was bo. Die songebakte stene het die kern van die ziggoerat uitgemaak en dit het buite ’n fasade van vuurgebakte stene gehad. Elke vlak was effens kleiner as die vorige een. Die fasade is dikwels in verskillende kleure geglasuur en kon ’n astrologiese betekenis gehad het. Konings het soms hulle name op die geglasuurde stene laat aanbring. Die getal vlakke het van twee tot sewe gewissel.

Volgens die argeoloog Harriet Crawford "word gewoonlik aangeneem die ziggoerats het ’n tempel bo-op gehad, hoewel die enigste getuienis daarvan van Herodotos kom, en fisieke bewyse bestaan nie. Verskeie geleerdes het ook al voorgestel hierdie tempel was die toneel van heilige bruilofte, die sentrale rite van die groot nuwejaarsfees. Herodotos beskryf die meubels van die tempel bo-op die ziggoerat in Babilon en sê dit het ’n goue rusbank bevat waarop ’n vrou die nag alleen deurgebring het. Die god Mardoek het na bewering ook in sy tempel kom slaap. Die moontlikheid dat so ’n altaar ooit gevind sal word, is skraal. Erosie het gewoonlik die oorblywende ziggoerats verklein tot ’n deeltjie van die oorspronklike hoogte, maar teksgetuienis kan dalk nog bykomende feite oor die die doel van die tempels verklaar. Met ons huidige kennis lyk dit aanvaarbaar om as ’n werkhipotese die voorstelling te aanvaar dat die ziggoerats ontwikkel het uit die vroeëre tempels op platforms en dat die klein tempel op die hoogste vlak gestaan het . . ."^[1]

Toegang tot die tempels sou verkry geword het deur ’n reeks hellings of trappe aan die een kant van die ziggoerat of ’n spiraalhelling of -trap van onder tot bo.

Die Mesopotamiese ziggoerats was nie plekke vir openbare aanbidding of seremonies nie. Daar word geglo hulle was die woonplekke van gode, en elke stad het sy eie beskermingsgod gehad. Net priesters is op die ziggoerats of in die kamers onder toegelaat. Hulle moes die gode versorg en in hulle behoeftes voorsien. Die priesters was magtige lede van die Sumeriese en Assiries-Babiloniese gemeenskap.

Een van die bes bewaarde ziggoerats is Chogha Zanbil in Wes-Iran.^[2] Die Sialk-ziggoerat, ook in Iran, is sover bekend die oudste een; dit dateer van die vroeë derde millennium v.C.^[3][4] Ziggoerats se ontwerpe wissel van eenvoudige basisse waarop ’n tempel gestaan het tot wiskundige en argitektoniese wonders wat uit verskeie terrasse bestaan en ’n tempel bo-op gehad het.

’n Voorbeeld van ’n eenvoudige ziggoerat is die Wit Tempel van Uruk, in antieke Sumerië. Die ziggoerat self is die basis waarop die Wit Tempel staan. Die doel van die basis is om die tempel so na as moontlik aan die hemel te kry en met trappe toegang tot die tempel te bied. Die Mesopotamiërs het geglo hierdie piramidetempels verbind die hemel en aarde. Die ziggoerat in Babilonië was juis bekend as Etemenankia, Sumeries vir "Huis van die Platform tussen Hemel en Aarde".

Etemenanki is ’n voorbeeld van ’n enorme en uitgebreide ziggoerat. Ongelukkig is nie eens veel van die basis van hierdie groot 91 meter hoë struktuur oor nie; argeologiese vondste en historiese verslae dui egter aan dit het sewe veelkleurige vlakke gehad en bo-op was ’n tempel van verruklike afmetings. Die tempel was vermoedelik in ’n indigo kleur geverf, nes die bokante van die vlakke. Dit is bekend dat drie trappe na die tempel gelei het, waarvan die twee aan die kante net halfpad boontoe geloop het.

Die datum van die oorspronklike bouwerk is onbekend; voorstelle wissel van die 14de tot 9de eeu v.C., en tekste dui aan dit het in die tweede millennium v.C. bestaan. Dié ziggoerat was moontlik die inspirasie vir die Bybelse verhaal van die Toring van Babel.^[5]

Volgens Herodotos was daar bo-op elke ziggoerat ’n tempel, hoewel geen daarvan bewaar gebly het nie.^[1] Een praktiese funksie van die strukture was as ’n hoë plek waar die priesters kon wegkom van die stygende water wat die gebied elke jaar oorstroom het, soms vir tot honderde kilometers ver, soos met die oorstroming van 1967.^[6] Nog ’n praktiese funksie was veiligheid. Omdat die ziggoerat net met drie trappe bereik kon word,^[1] was min wagte nodig om te voorkom dat niepriesters spioeneer op die rituele in die tempel, byvoorbeeld offerandes en inwydingsrituele soos die Eleusiniese misterieë. Elke ziggoerat was deel van ’n kompleks wat ’n binnehof, stoorkamer, badkamers en leefareas ingesluit het; om die ziggoerat het ’n stad ontstaan.^[7]

Die Groot Ziggoerat van Ur (Sumeries: 𒂍𒋼𒅎𒅍 É-TEMEN-NÍ-GÙRU, "Tempel waarvan die fondament ’n aura skep")^[8][9] is in die vroeë Bronstydperk tydens die Derde Dinastie van Ur in dié stad gebou. Dit is nou in Irak geleë. Teen die 6de eeu v.C., tydens die Neo-Babiloniese tydperk, was dit ’n ruïne. Dit is toe deur koning Nabonidus herstel.

In die 1920's en 1930's het sir Leonard Woolley uitgrawings daar gedoen. Onder Saddam Hoesein in die 1980's is die fasade en die groot trap gedeeltelik herbou. Dit is die bes bewaarde ziggoerat in Iran en Irak, benewens die Ziggoerat van Dur Untash (Chogha Zanbil).^[10]

Die ziggoerat is omstreeks die 21ste eeu v.C. deur koning Ur-Nammu laat bou en aan die god Nanna/Sin,^[11] die beskermgod van Ur, opgedra.^[9] Dit was 64 m lank, 45 m breed en meer as 30 m hoog. Die hoogte kan net geraam word, aangesien net die fondament behoue gebly het. Die ziggoerat was deel van ’n tempelkompleks wat as die stad se administratiewe sentrum gedien het.

Die bouwerk is deur koning Shulgi voltooi en hy het hom daarna tot ’n god verklaar om die trou van ander stede te wen. Gedurende sy bewind het Ur gegroei en die hoofstad en beheersentrum van ’n groot deel van Mesopotamië geword.

Etemenanki (Sumeries: 𒂍𒋼𒀭𒆠 É.TEMEN.AN.KI, "Huis van die Platform tussen Hemel en Aarde") in die stad Babilon was aan die god Mardoek opgedra. Dit was oorspronklik 91 meter hoog, maar net ruïnes is nou oor. Dit lê sowat 90 km suid van die hedendaagse Bagdad. Etemenanki het moontlik die Bybelse verhaal van die Toring van Babel geïnspireer.

Dit is onseker wanneer die ziggoerat gebou is. In 689 v.C. is Babilon egter deur Sanherib verwoes – hy het beweer hy het Etemenanki vernietig. Dit het 88 jaar geduur om die stad te herbou; werk is deur die Assiriese koning Esarhaddon begin en dit het voortgeduur onder Nabopolassar en sy seun Nebukadnesar II, wat die ziggoerat herbou het.

In 331 v.C. het Alexander die Grote Babilon verower en opdrag gegee dat Etemenanki herstel word; hy het sy leër die hele gebou laat afbreek en beplan om ’n nuwe een in sy plek op te rig.^[12] Sy dood het dit egter verhoed.^[13]

Die Ziggoerat van Aqar Quf (moderne naam Dur-Kurigalzu) is in die 14de eeu v.C. deur die Kassitiese koning Kurigalzu laat bou.^[14] Die stad Aqar Quf is oorheers deur die ziggoerat wat aan Enlil, die hoofgod van die Babiloniese panteon, opgedra is. Dit was by die basis 69 x 67,6 m groot. Drie trappe het na die eerste terras gelei; dit is intussen herbou.

Die kern van die struktuur bestaan uit songebakte stene. Die buitenste lae is van vuurgebakte stene gebou. Volgens ’n inskripsie op een van dié stene is hulle tydens die bewind van koning Kurigalzu II gelê. die son- én vuurgebakte stene word vandag nog op dieselfde manier in Irak gemaak en word in plaashuise gebruik.

Die ziggoerat was eeue lank ’n baie sigbare monument en ’n teken vir kameelkaravane en moderne voertuie dat hulle naby Bagdad is.

Chogha Zanbil (Persies: غازنبيل; Elamities: Dur Untash) is ’n antieke Elamitiese kompleks in die hedendaagse Iran. Dit is een van die min bestaande ziggoerats buite Mesopotamië.

Choga Zanbil word gewoonlik vertaal as "Mandjieheuwel".^[15] Dit is omstreeks 1250 v.C. deur koning Untash-Napirisha laat bou, hoofsaaklik tot eer van die god Insjoesjinak. Die terrein se oorspronklike naam was "Dur Untash", wat in Assiries "Dorp van Untash" beteken, maar dit is onwaarskynlik dat enigiemand buiten priesters en diensknegte daar gewoon het. Die binneste deel word hoofsaaklik deur die ziggoerat beslaan, wat oor ’n ouer tempel gebou is.^[16]

Die dorp is in in 640 v.C. deur die Assiriese koning Assurbanipal vernietig. Die ziggoerat was oorspronklik 105,2 m lank aan elke kant en sowat 53 m hoog. Dit het vyf vlakke gehad en ’n tempel bo-op. Modderstene was die belangrikste boumiddel, terwyl gebakte stene die fasade gevorm het. Daarop is die naam in wigskrif van gode in Elamities en Akkadies aangebring. Geglasuurde terracottabeelde soos bulle en griffioene het die ingange bewaak.

Hoewel die ziggoerat nou net 24,75 m hoog is, die helfte van sy oorspronklike hoogte, beskou Unesco dit as die bes bewaarde ziggoerat.^[2] In 1979 het Chogha Zanbil die eerste Iranse terrein geword wat as ’n Unesco-wêrelderfenisterrein aangewys is.

Tepe Sialk (Persies: تپه سیلک) is ’n groot antieke argeologiese terrein in die hedendaagse Iran. Die oudste nedersettings in die gebied was uit omstreeks 6000-5500 v.C.^[17][3] Die Sialk-ziggoerat is omstreeks 3000 v.C. gebou.

• Mastaba
• Piramide
• Stoepa
• Mutual Gebou

• Unesco se erfenislys vir Choqa Zanbil, Iran.
• Artikel oor die status van Sialk, Iran.
• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Ziggoerat.
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia