Historija filozofije

Pojam historija filozofije, zbog dvoznačnosti pojma historija, ima dvostruko značenje. Označava historijsko zbivanje: razvoj filozofskih ideja kroz historiju, smjenjivanje filozofa, dominantnih filozofskih tema i škola; također označava istraživanje tih zbivanja u filozofiji ili nauci (vidi članak historija).

U pojmu historija filozofije postoji dvoznačnost, ovisno o tome na koji dio stavljamo naglasak: na filozofiju (gdje istraživač, kao filozof odnosno "onaj koji ljubi mudrost", istražuje misli svojih prethodnika da bi produbio vlastito mišljenje) ili na historiju (gdje filozofe, njihove ideje i škole istražujemo kao objektivne historijske pojave). Naravno, obje vrste istraživanja često se ne mogu apsolutno razlikovati.

Pregled historije

Aristotel

Prvi koji je sistemski proučavao učenja svojih prethodnika, i nastojao ih sistemski i objektivno prikazati, bio je Aristotel. On je zaslužan za mnoge obavijesti o koncepcija pred-sokratovskih filozofa, čiji su izvorni radovi izgubljeni. On u svojim djelima dijalektički preispituje gledišta svojih prethodnika, da bi pripremio razvoj vlastitog.

Helenizam

Aristotelovi učenici i nastavljači u peripatetičkoj školi nastavili su s takvim pristupom. Tako nastaju zbirke prikaza dostignuća raznih posebnih disciplina: matematike, astronomije, fizike, medicine itd, pa onda i filozofske doksografije.

Takav rad da se prikupe informacije o dostignućima prošlosti može, međutim, imati i negativan učinak u tome da obeshrabri samostalno promišljanje. U helenističko i rimsko doba sve se više gubi poticaj za samostalno mišljenje i širi uvjerenje da su velikani prošlost već sve bitno domislili. Tako se ovaj pristup pretvara u praznu kompilaciju, »učenu ropotariju bilježaka« (Windelband).

Najpoznatiji među tim kompilatorima je Diogen Laertije, čija je knjiga sačuvana. Mišljenja raznih filozofa navode se kao datosti, bez pokušaja da se sagledaju u međusobnom odnosu i historijskom kontekstu. Podjednaku pažnju pridaje ključnim filozofskim tezama, duhovitim izrekama i banalnim anegdotama iz života slavnih filozofa. Takvih kompilacija, naslovljenih "zrnca mudrosti" i slično, ima i danas.

Moderno doba

Nasuprot površnim kompilacijama, historija filozofije postepeno se izgradila kao posebna disciplina krajem 18. i u prvoj polovici 19. stoljeća. Ta disciplina pripada ne samo historijskoj nauci (historiji), nego i samoj filozofiji. Ona se ne zadovoljava prostim iznošenjem činjenica i anegdota. Kao historija, istražuje pojavu filozofskih koncepcija, škola i pokreta u historijskom kontekstu.

Takav je prikaz naravno u opasnosti da se zanemari naučna skrupuloznost historičara i prikaz historijskog razvoja filozofije podredi jednom određenom stanovištu – jednoj posebnoj filozofiji, koja u takvom pristupu postaje ideologija.

Hegel

To je slučaj upravo s najznačajnijim utemeniteljem discipline, G.W.F. Hegelom. Uz Filozofiju povijesti (Philosphie der Geschihte), objavljenu za njegova života, posmrtno je, 1833-1836., po zapisnicima njegovih predavanja izdana Povijest filozofije (Geschihte der Philosophie).

Ovo je djelo posve podređeno funkciji razrade Hegelovom vlastitog sistema. Mišljenja pojedinih filozofa on razmatra kao "momente" u historijskom kretanju duha. Posebne historijske tvorbe duha (a to uključuje ne samo filozofiju nego i sve nauke, moral, pravo, religiju, državu itd.) dijalektički se razvijaju, preobražavaju i prevladavaju tokom historije, vodeći do apsolutnog duha koji u potpunosti spoznaje sebe samog i smiruje se u savršenom znanju, u Hegelovom filozofskom sisteu. Hegel često iskrivljuje historijske činjenice da bi ih ugurao u Prokrustovu postelju svog sistema.

Razdoblja i područja

Filozofski elementi u starim religijama Azije i Egipta

Velika duhovna prelomnica oko 600. g.pne.

Kineska filozofija[uredi - уреди | uredi kôd]

Sun Cu (6. stoljeće pne.)
Konfucije (551. pne. – 479. pne.)
Mencije (372-288. pne.)
Lao Ce (4. stoljeće pne.)

Indijska filozofija

Gautama Buda
Nagarjuna
Vasubandhu

Zapadna tradicija

Razdoblja

Antička filozofija

Pojam "antička filozofija" obuhvata razdoblje od preko hiljadu godina: od početka 6. st. pr.n.e, kada djeluju Tales, Solon i drugi mislioci kasnije svrstani među "sedam mudraca", do početka 6. st.n.e. Krajem tog razdoblja može se označiti 529. g, kada bizantski car Justinijan zatvara Akademiju u Ateni. Iste godine, nevezano s tim događajem ali simbolički značajno, Sv. Bernard osniva samostan Monte Casino.

Uobičajena je podjela antičke filozofije na pet razdoblja, prema glavnim problemima kojima su se filozofi u određeno doba bavili: kozmološko, antropološko, ontološko ili sistemsko, etičko i religijsko razdoblje.

Kozmološko razdoblje
1. Miletska škola
  - Tales (624. pne. - 547. pne.)
  - Anaksimandar (610-546. pne.)
  - Anaksimen (588-524. p.n.e)
2. Pitagorejci
  - Pitagora (oko 580. pne. - 500. pne.)
  - Filolaj
  - Arhita
3. Heraklit (oko 540. pne. - 480. pne.)
4. Elejska škola
  - Ksenofan (570-480. pne.)
  - Parmenid (540. pne. - 460. pne.)
  - Zenon (oko 490-430. p.n.e)
  - Melisus (oko 470-???. pne.)
5. Pluralistička škola
  - Empedoklo (oko 490-430. pne.)
  - Anaksagora (početak 5 st.pne.)
  - Arhelaj
  - Diogen Apolonjanin
6. Atomisti
  - Leukip (5 st. pne.)
  - Demokrit (460. pne. - 370. pne.)
  - Metrodor s Hija
  - Anaksarh
  - Hekatej iz Abdere
  - Nauzifan
Antropološko razdoblje
1. Sofisti
  - Protagora
  - Gorgija
  - Hipija
  - Kritija
  - Anonim Jamblihov
  - Spis Dvostruke tvrdnje
2. Sokrat i sokratske škole
  - Sokrat (469. pne. - 399. pne.)
  - Kirenska škola
  - Kinička škola
    - Diogen iz Sinope
Ontološko i sitemsko razdoblje
- Platon (427. pne. - 347. pne.)
- Aristotel (384. pne. - 322. pne.)
Etičko razdoblje
1. Stoici
  - Zenon iz Kitija
  - Hrizip (oko 280-207. pne.)
  - Seneka (4. pne. - 65 n.e.)
  - Epiktet (oko 55-135 n.e.)
  - Marko Aurelije (121 - 180)
2. Epikurejci
  - Epikur (341. pne. - 270. pne.)
  - Tit Lukrecije Kar (98. pne. - 55. pne.)
3. Skeptici
  - Piron (360. pne. - 270. pne.)
  - Karnead
  - Sekst Empirik
Religijsko razdoblje
1. Židovska filozofija
  - Filon
2. Neoplatonizam
  - Plotin (204 - 270)
  - Proklo (411-485)
3. Kršćanstvo i filozofija