John Steinbeck

John Steinbeck
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Jeffery Ernest Steinbeck
Jaiotza	Salinas, 1902ko otsailaren 27a
Herrialdea	Ameriketako Estatu Batuak
Bizilekua	John Steinbeck House (en)
Lehen hizkuntza	ingelesa
Heriotza	Harlem eta New York, 1968ko abenduaren 20a (66 urte)
Hobiratze lekua	Salinas; Kalifornia
Heriotza modua	: bihotz-gutxiegitasuna; gaixotasun kardiobaskularra
Familia
Aita	John Steinbeck
Ama	Olive Hamilton
Ezkontidea(k)	Carol Henning (1930 - 1943); Gwyn Conger (1943 - 1948); Elaine Anderson Steinbeck (1950 - 1968)
Seme-alabak	ikusi John Steinbeck IV (en) ; Thomas Steinbeck;
Hezkuntza
Heziketa	Stanford Unibertsitatea ; Salinas High School (en)
Hizkuntzak	ingelesa
Jarduerak
Jarduerak	idazlea, gidoilaria, gerra-berriemailea eta eleberrigilea
Lan nabarmenak	ikusi Saguak eta gizonak; The Grapes of Wrath; East of Eden (en) ;
Jasotako sariak	ikusi Literaturako Nobel Saria (1962) ; Askatasunaren Domina Presidentziala (1964ko iraila) ; National Book Award for Fiction (1939) : The Grapes of Wrath; California Hall of Fame (2007) ; Pulitzer Saria Fikzioan (1940) ; King Haakon VII Freedom Cross ;
Kidetza	Ameriketako Estatu Batuetako Arte eta Letren Akademia; PEN America (en)
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	agnostizismoa

John Ernst Steinbeck, Jr. (Salinas Valley, Kalifornia, 1902ko otsailaren 27 – New York, 1968ko abenduaren 20) AEBetako idazle emankorra eta ospetsua izan zen.

1962an Literaturako Nobel Saria eskuratu zuen. Bere lanik ezagunenak "East of Eden" ("Edengo ekialdean"), "Of Mice and Men" ("Saguak eta gizonak") eta "The Grapes of Wrath" ("Suminaren mahatsak") dira. Liburu bietan 1929ko krisialdi ekonomikoaz aritzen da, "Beheraldi Handia" izena hartu zuen garai latz hartaz hain zuzen ere.

Bere lanetatik 17 film zinemaratu dute, nagusiki AEBetako ekoizpenak izanda, baina baita beste herrialde batzuetan egindako bertsioak ere (Mexiko, Turkia eta Iran).

Biografia eta ibilbide literarioa

1902ko otsailaren 27an jaio zen Salinas, Kalifornian. Jatorri Alemaniar, Irlandar eta Ingelesa dauka. Bere aitonak, Johann Adolf Großsteinbeck (1828-1913), abizena laburtu zuen Steinbeck-era Estatu Batuetara migratu zuenean.

1920an Standfordeko Unibertsitatean hasi zituen goi mailako ikasketak amaitu gabe utzi ondoren (1926), arazo sozialek sortzen zioten kezkak bultzatuta, sartalderantz lan bila zihoan nekazari talde batekin elkartu zen. Idatzi zituen lehenengo liburuek arrakasta izaten hasi aurretik, denboraldi luzea eman zuen besalari gisa lanean, eta aisialdietan idazten. Bizimodu horrek egiatasun-handiagoa eman zion bere kontakizunetan deskribatzen zituen langileen bizitzari.

Esperientzia horretatik sortu ziren obren artean aipagarriena In dubious battle da (1936) : fruta biltzaile batzuek marxismoaren jarraitzaile batzuek bultzatuta antolatzen duten greba bati buruzko historia, krisi handiaren garaian sortu zen samintasuna azaltzen duena eta besalarien lan baldintzak salatzen. Antzeko gai bati buruz idatzi zuen bere eleberri famatuenean, The Grapes of Wrath^[1] (1939, Suminaren mahatsak), Oklahomatik Kaliforniara lan bila doan nekazari talde baten gertaera dramatikoak kontatzen dituena, orduko ekonomia sistema esplotatzailearen gogortasuna salatzearekin batera. Liburu horren eragin politikoa XIX. mendean Tom osabaren etxolak izan zuenarekin parekatu izan da. Liburuak Pulitzer saria irabazi zuen eta hura oinarri hartuta film bikaina egin zen hurrengo urtean John Ford filmegileak.

Baina arazo sozialak salatzen dituzten eleberriak ez ezik beste erdi pikaresko erdi erromantiko batzuk ere idatzi zituen : Tortilla Flat^[2] da horietako bat (1935, Koro Navarrok euskaratua), Montereyko lagun talde baten gorabeherei buruzko kontakizun samurra, haren lehenengo liburu arrakastatsua izan zena. Of mice and men (1937, Saguak eta gizonak^[3]) eleberria emigratutako bi besalariren arteko harreman konplexu bitxiari buruzko kontakizun berezia eta patetikoa da (besalarietako batek bestea babesten du, izugarri indartsua baina inozoa) ; argitaratu zen urte berean antzerkirako moldatu zen eta film bat egin zen hura oinarri hartuta.

Bigarren Mundu gerran Estatu Batuetako gudarostearen zerbitzura jarri zuen bere idazle ospea, eta berriemaile gisa eta propagandako liburuak idazten aritu zen. Liburu horien artean aipagarria da, oso oihartzun zabala izan baitzuen, The moon is down (1942, Ilargia sartu da), nazien mendean egondako norvegiar batzuei buruzko eleberria. Bigarren Mundu Gerraren ondorengo lehen urteetan hiru liburu idatzi zituen erreskadan ; bere lanetan ohi zuen bezala, kritika sozialaren elementuak badituzte ere, liburuok aurrekoak baino ingurune lasaiagoetan girotuta daude eta sentiberatasun handiagoa darie : Cannery row (1945), behartsuen alaitasunari, arduragabetasunari eta ontasunari egindako kantu bat, The Pearl (1947, Perla^[4]), eta The Wayward Bus (1947).

Azken urteetan denbora-pasako eta kazetaritzako lan arinagoak idatzi zituen, eta ez zuen sekula lortu gerra aurrekoetan adinako maila, baina idatzi zituen oso lan onak ere, eleberrigilearen bikaintasuna erakusten dutenak : Burning Bright (1950), East of Eden (1952), The Winter of Our Discontent (1961, Nahigabea hartu genuen negua). East of Eden, Kaliforniako nekazari baten eta bere bi semeen arteko harremanei buruzko kontakizun epikoa, oinarri hartuta film bikaina egin zuen handik urte gutxira, 1955ean, Elia Kazan filmegileak.

Steinbeckek zenbait filmetako gidoiak ere idatzi zituen, Forgotten Village (1941, Herri ahaztua) eta Viva Zapata! (1952, Gora Zapata), besteak beste. The Pearl (1948, Perla^[5], Ruper Ordorikak itzulia) eta The Red Pony (1949, Poni gorria) kontakizunen zinemarako bertsioen gidoiak ere berak idatzi zituen.

1962an Literaturako Nobel Saria eman zioten. Handik urte gutxira hil zen, 1968ko abenduaren 20an, New Yorken. Baina 1976an haren beste lan bat argitaratu zen, 1956 eta 1959 bitartean landutakoa, Thomas Maloryren Artur erregearen heriotzaren interpretazio modernoa emateko asmoz : The acts of King Arthur and his noble Knights (1968, Arturo erregearen eta haren zaldun nobleen ekintzak). Liburu horrek haren alderdi ezezagunena azalarazi zuen: alegia, haren erudizioa eta adimen zorrotza, sarritan ezkutuan igaroa, eta kontakizun teknikaren erabilera argia.

Steinbeck Etxea, 132 Central Avenue, Salinas, Kalifornia

Lanen zerrenda

Cup of Gold: A Life of Sir Henry Morgan, Buccaneer, With Occasional Reference to History 1929
The Pastures of Heaven 1932 (Zeruko belardiak)
The Red Pony eta To a God Unknown 1933
Tortilla Flat 1935 (Tortilla flat)
The Harvest Gypsies: On the Road to the Grapes of Wrath 1936
Of Mice and Men 1937 (Saguak eta gizonak, Alberdania, 2012 ISBN 978-84-9868-358-5)
The Long Valley eta The Chrysanthemums 1938
The Grapes of Wrath 1939 (Suminaren mahatsak)
Forgotten Village eta Sea of Cortez: A Leisurely Journal of Travel and Research 1941
The Moon Is Down eta Bombs Away: The Story of a Bomber Team1942
Cannery Row 1945
The Pearl (Perla) eta The Wayward Bus 1947
A Russian Journal 1948
Burning Bright: A Play in Story Form 1950
Log from the Sea of Cortez 1951
East of Eden 1952 (Edengo ekialdean).
Sweet Thursday 1954
The Short Reign of Pippin IV 1957
Once There Was A War 1958
The Winter of Our Discontent 1961
Travels With Charley: In Search of America 1962
America and Americans 1966

Hilondokoak

Journal of a Novel: The East of Eden Letters 1969^[6]
Viva Zapata! the Original Screenplay 1975
The Acts of King Arthur and His Noble Knights 1976^[7] ("Arthur erregearen egintzak")
Working Days: The Journals of the Grapes of Wrath 1938–1941 1989

Oharra: Euskarazko izena parentesi artean

Zinemaratutako lanak

1939 – Of Mice and Men
1940 – The Grapes of Wrath
1941 – The Forgotten Village
1942 – Tortilla Flat
1943 – The Moon is Down
1944 – Lifeboat eta A Medal for Benny
1947 – La Perla (The Pearl). Mexiko.
1949 – The Red Pony
1952 – Viva Zapata!
1955 – East of Eden
1956 – The Wayward Bus
1961 – Flight – featuring Efrain Ramírez and Arnelia Cortez
1962 – Ikimize bir dünya (Of Mice and Men). Turkia.
1972 – Topoli (Of Mice and Men). Iran.
1982 – Cannery Row
1992 – Of Mice and Men

Euskaratutako lanak

Itsas izar bat zen. Susa, 1986.^[8]
Zeruko belardiak (Maria Garikanok euskaratua, Ibaizabal, 1994).
Arthur erregearen egintzak (1 eta 2) (Joseba Urteagak euskaratua, Igela).
Perla (Ruper Ordorikak euskaratua, Elkar).
Tortilla Flat (Koro Navarrok euskaratua, Elkar).
Saguak eta gizonak. (Iñigo Errastik euskaratua, Alberdania, 2012).

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.