Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Jeme (officieel الجمهوريّة اليمنية, De Jemenitische Rippebliek) is e land in Azië, aon de zuidkös vaan Arabië. 't Grens aon Saoedi-Arabië en Omaan. Hoofstad is Sana, ander stei zien Hudaida, Taizz, Aden en Mukalla. Jeme waor tot 1990 verdeild in twie rippeblieke: Noord-Jeme en Zuud-Jeme, die evels neet noordelek en zuidelek vaanein laoge, meh westelek en oostelek. 't Land is wieneg productief en besteit veur 't groetste deil oet weustenij en steppe.
Bestuurleke indeiling
Jeme is verdeild in 19 gouverneursjappe, meistal verneump nao hun hoofstad.
Ouch huurt 't eiland Socotra bij Jeme.
Demografie
De mieste Jemeniete zien vaan Semitische oersprunk en spreke Arabisch. In 't uterste ooste leve volker die ander taole spreke, wie 't pre-islamitisch Zuidarabisch. In 't noorde koume, opmerkelek veur dat gebeed, sjiïtische moslims veur. Jeme is e conservatief land en kint bekans de hoegste geboorteciefers ter wereld: gemiddeld zeve kinder per vrouw.
Historie
't Modern Jeme woort al in de Aajdheid door Arabiere bewoend, en door versjèllende sjeike bestuurd. 't Land verkraog zien riekdom door d'n handel in wierouk en ander kruie. 't Lökde noch de Babyloniërs, noch de Grieke, noch de Romeine veur 't te verovere: de Romeine zaoge dao nao ein expeditie vaan aof, umtot de Arabische weustenij ze aofsjrikde. Dees situatie doorde tot d'n opkoms vaan d'n islam in de zevende iew; vaanaof dat momint begóste de imams ziech te intrèssere veur dit gebeed en kraoge 't snel oonder controle. Dit gold veural veur 't vröchbaar Noord-Jeme. Later kaome dao Egyptische kaliefe hunnen invlood oetoefene en vaanaof de zestiende iew waor Noord-Jeme deil vaan 't Osmaans Riek. Oondertösse bleef 't zuie oonder control vaan lokaal sjeikdomme.
In 1918 maakde Noord-Jeme ziech los vaan Törkije, en 'ne sjiïtischen imaan, Yahya bin Muhammad, naom de mach op ziech en reep ziechzelf in 1926 tot keuning oet. 'nen Oorlog mèt Saoedi-Arabië leep in 't naodeil vaan Jeme aof. In 1948 woort de keuning vermaord door zien officiere in 'ne mislökde staotsgreep, en ziene zoon Achmad Saif al-Islam volgden 'm op, ouch al mèt 'n theocratische en dictatoriaal regering. Nao 'ne nuie mislökden aonslaag in 1955 mós heer 't land modernisere, en veural de soennitische bevolking mier rechte geve. In 1962 woort heer esnog in 'nen anderen aonslaag gedoed en volgde Mohammad al-Badr häöm op. Nao 'n week woort 'r evels al verdreve en heer begós aon 'n guerilla vaanoet 't bergland. In 1970 eindegde de börgeroorlog. In 1972 oontstoont 'ne grensoorlog mèt naoberland Zuid-Jeme. Vaanaof de late jaore zeveteg kaome zoewel de fundamentalistische moslims es de communiste in opstand, de lèste gesteund vaanoet Zuid-Jeme. Wie in de jaore tachteg dao mier gemaotegde socialiste aon de mach kaome verbeterde de betrèkkinge.
Zuid-Jeme waor vaanaof 1882 'n Britse kolonie, die in 1959 einege zelfstendegheid kraog. In deen tied oontstoonte inkel organisaties die de Britte gans oet 't land wouwe höbbe, boe-in de marxiste snel de euverhaand kraoge. Die repe in 1967 de Volksrippebliek Zuud-Jeme oet. De gemaotegde Qahtan al-Shaabi woort president. In 't volgend jaor woort dee verdreve door mie radicaal figure, die 'n ander organisatie en veural mier inspraok vaan de volksräöj eisde. In de jaore zeveteg kraog 't land ummer mie te kampe mèt de traditioneler ingestèlde naoberlen, en mèt Noord-Jeme. In 1978 woort 't staotshoof Ali Nasser Muhammad Hussani aofgezat en naome nog radicaler, op Moskou geriechde, leislui de mach euver. Laank waor dees positie, die 't land in 'n isolemint brach, neet te hawwe, en in 1980 kaom Ali Nasser Muhammad weer trök aon de mach. Zoe verbeterde lankzaam weer de betrèkkinge mèt veural Noord-Jeme.
Op 22 mei 1990 vereinegde de twie len ziech tot ein staot: de Rippebliek Jeme. Cultuurversjèlle tösse 't religieus noorde en 't radicaal zuie leide in 1994 tot 'n börgeroorlog. In 2011 woort ouch dit land door de proteste vaan 't Arabisch Veurjaor bereurd. Maondelang proteste dwonge de laankjaorege president Ali Abdoellah Salih (al veur de vereineging president vaan Noord-Jeme) oetindelek tot aoftrejje. Heer woort opgevolg door ziene vice-president Abdoe Rabboeh Mansoer al-Hadi.
De proteste lepe evels al gaw oet op 'ne börgeroorlog, dee 't land in 'ne staot vaan anarchie stortde. In dezen oorlog zien neve 't regeringsleger diverse extreem-islamistische en tribaol facties betrokke. Steun vaan Saoedi-Arabië aon de ein factie en Iran aon de aander höbbe 't conflik hei en dao tot 'nen oorlog bij volmach gemaak. De börgerbevolking is hei op groete sjaol slachoffer vaan gewore, soms direk vaan 't geweld, meh veural indirek. Door blokkades ingestèld tegen 't rebellegebeed braok 'nen oongemein groeten hoongersnoed oet in 't land. De oonderveujing had ind 2018 nao sjatting al 85.000 kinder 't leve gekos.[2]
Referenties
