Cyprus is, vólges sommige definities van Europa, op Rusland nao, 't mèts oosteleke laand in Europa en mèts oosteleke sjtaat van de EU. 't Eiland is nao Sicilië en Sardinië 't driejde eiland in de Middellandse Ziè. Cyprus is 80 km breed en 230 km laank en haat 'n oppervlakte van 9525 km2.
Oontmoeting en botsing va kulture
Cyprus haat 'n hieël ingewikkelde gesjiedenis umdat hie Oost en West zich al doezende jaore oontmoete en mit-èè in botsing kaome. Cyprus is m.a.w. 'n kwetsbare historische zone, zjuus wie Malta, dat och 'n erfenis van contact tussje de christeleke traditie en de Arabische waelt kènt, mae die identitèèt och aoëpelek opeist.
Cyprus is d'r bies noe noeëts in gesjlaagd 'n eenheed te werre. Bies noe moes ummer èng van de etnische, polletieke of cultureel componaente de uvverhaand ha en z'ne imperialistische sjtaempel op 't eiland drukke.
Geografie
Geologisch
Geologisch bezieë huurt Cyprus tut Azië. Modern oonderzeukers mienge, same mit Plinius d'r Owwere, dat 't eiland van de kus va Syrië waoërd aafgesjnaeje dör 't sjtijge van d'r zeesjpiegel. Bies 't einde van 't tertiair waor 't eiland mit 't vastelaand verbonde en dat leidde tut de versjprèjjing van d'r Syrische flora en fauna.
Laandsjap
Cyprus kint ingedeeld werre in driej groeëte zones. Twieë bergketens: 't Troodosmassief, 't centraal gelaege gebergte mit 'n huuëgde va 1900 m en 't Pendadhaktylosgebergte dat an d'r westkaant bies 1000 m hoeëg is en an d'r oostkaant 700 m bereikt. Dao tussje-in liegt 'n lieëgvlakte die trechtervurmig oetlupt, vanaaf d'r bóch va Morphou bies de bóchte va Famagusta, Larnaca en Limassol.
Bekaans alle revere oontsjpringe in 't Troodosmassief. Limassol en Larnaca zeunt de belangriekste havens.
Cyprus haat 'n Middellandszieë-klimaat. 't Vörjaor en de herfs zeunt kort en de zaomere waerm. In de dale zeunt de weentere neet sjtreng mae op de bergtoppe kint van december bies maart sjnieë liegke. 't Is neet zeldzaam dat me an de kuste kint zjwimme en op de berge skieje, op d'r èègeste daag.
't Eiland liekt op de grens van driej groeëte vegetatieve zones: de Europese, de Aziatische en de Afrikaanse. D'r kaome da och 1750 plaantesaoërte vör.
Groetste steij vaan Cyprus
't Gief op Cyprus, zjus wie Nederland, gei systeem boe-in d'r e versjil weurt gemaak tösse steij en aander gemeintes, zoewie dat wel op 't Belsj en in Duutsland weurt gemaak. 't Gief evels wel e zèstal plaotse op Cyprus die groet genog zien en ikkonómisch gezeen belaangriek zien um steij te weure geneump. Dit zien, vaan groet nao klein:
't Inwoenersaontal vaan Nicosia is woersjijnlek, aongezeen neet bekind is of bij de census zoewel Noord- es Zuid-Nicosia mètgetèld weure.
Besjtuurleke indeling
Cyprus is besjtuurlek officieel oonderverdeeld in zès distrikte. Dis districte zeunt evvel nog van väör de deling van 't eiland en de grenze van de distrikte haowe zich neet an de grens tösje 't Grieks- en Turks-Cypriotische deel van 't eiland.
De historie va Cyprus is bepaald gewes dör de dèk strategische lieking van 't eiland an de oetheuk van de groeëte rieke in d'r loop van d'r tied. Ooch d'r bodemriekdóm va Cyprus maakde 't e gewild eiland. Hiedör is de historie va Cyprus in feite de historie tössje oost en west in 't klèng.
Väöral oonder invloed van Griekeland, dat zich cultureel verwaant veult en mèt e veto taege 'n wieër oetbreiding van de Europese Unie nao Oost-Europa dreigde, waoërt Cyprus tösje 1990 en 1999 dör de EU es toekomstige lidsjtaot aanvaard. In mei 2004 waoërt 't Grieks deel van 't eiland lid van de EU en op 1 januari 2008 waoërt dao d'r euro ingeveurd. Ömdat de Griekscypriote in 2004 in 'n referendum taege de hereniging mèt Noord-Cyprus sjtèmde is dit deel van 't eiland nog ömmer allèng dör Turkije erkènd.
Demografie
De Cypriotische bevolking is door 'n Europese sjatting gegreuid vaan oongeveer 840.000 in 2011 nao 1.155.403 in 2013. Dit kump door twie reijes: de greuiende Afrikaonse en Arabische immigratie nao de Europese Unie, die Cyprus dèks es tössestop gebruke en de greuiende touwgaank vaan 't rieke Zuid-Cyprus via 't erme Noord-Cyprus.
Turks, allèng erkaant in en dör Noord-Cyprus (neet dör en in Grieks-Cyprus dat waal in 2002 de Verdrage van d'r Raod van Europa ratificeerde en 't Armeens erkènde)
Ingels, erkaant es lingua franca in Zuid-Cyprus en mindere mate Noord-Cyprus
De Cypriotische veendel woort op 16 augustus1960 geíntroduceerd. De gaanse veendel steit symbool veur de vrei. 't Blauw vaan Griekeland en 't roed vaan Törkije staon bewus neet in de veendel. 't Wit vaan de vrei wel. Ouch de olievetekskes staon symbool veur dit oonderwerp. Aander veurstèl waor um 't blauw en roed zjus wel te gebruke, mer daan same, um zoe ouch weer eigelek 'n neutraole indrök te geve. 't Eiland zelf steit d'r ouch bewös op, zoetot de hereineging vaan Cyprus dudelek in beeld steit. Cyprus zelf steit d'r euvereges kopergeel op, umtot 't väöl kopererts guuf op 't eilaand. Daomèt liek te weure gezach tot Cyprus mesjiens in cultuur wel versjilt, meh neet in ikkenomie. Ironisch gezeen weurt de veendel in beij kante vaan Cyprus emper gebruuk. In 't noorde weurt bekans altied de Noord-Cypriotische veendel gebruuk, in 't zuie ummertouw mie de Griekse vlag.
Waope
Roontelum 't waope vaan Cyprus hinge eigelek dezelfde symbole es in de veendel. Ouch hei gief 't 'ne witten achtergroond (de vrei tösse de twie Cyprusse), olieftekskes (weer de vrei) en e koper sjild (de kopererts vaan 't eiland). Nui symbool is hei d'n duif. Weer is dat eigelek e symbool veur de vrei. Teslotte steit 't jaor 1960 op 't sjild: 't jaor tot neet allein de veendel en 't waope officieel woorte, meh ouch 't land zelf oonaofhenkelek woort vaan 't VK.
Cultuur
Cinema
De Cinema vaan Cyprus is oontzèttend klein; 't behuurt bis de zès kleinste filmindustrieje vaan Europa (kleiner industrieë zien Malta en Monaco en de veer einegste Europese len die überhaup gein filmindustrie höbbe: Andorra, Liechtenstein, San Marino en Vaticaanstad. Opvallend genog heet Luxembörg 'n groeter industrie.) De Cypriotische cinema steit veural bekind um documentaires en daan veural euver de historie vaan Cyprus. Cypriotische regisseurs die oetindelek succed hadde zien in de aofgelaope decennia allemaol vertrokke nao aander Europees len. Veur 't zuie waor dat bekans altied Griekeland en 't Vereineg Keuninkriek. Veur 't noorde is dat zjus Törkije. Dat allemaol vaanweeg dezelfde reije: taol.
Meziek
De Meziek vaan Cyprus besleit veur 'n groet deil dezelfde historie es de meziek vaan Griekeland. Cypriotische meziek kin me, zjus wie de cinema, in twie categorieje verdeile. Die vaan Zuid-Cyprus, die miestal op 't Nuigrieks weurt bespäöld en de meziek vaan Noord-Cyprus, die op 't Törks woort bespäöld. Ferpant is tot de meziek vaan Cyprus bis de sjeijing vaan 't eiland, midde jaore 70, nog einegszins homogein genump kin weure. Cypriotische meziek stoond bekind es 'nen duideleke misjmasj vaan Griekse en Törkse meziek. Daonao is die mezeik hendeg wiet vaan mekaar aofgegreuid. Es reactie dao-op oontstoond in de jaore 90RisRos: hip-hop dee gebasseerd is op Cypriotisce folklore en weurt gerap op 't Ingels, Nuigrieks en Törks; miestal doormekaar en mèt väöl wäördgrepkes die späöle mèt de drei taole. De naom RisRos is opziech al 'n wäördgrap: Ris- kump vaan de Törkse benaoming van 't eiland (Kibris) en -Ros kump vaan de Griekse benaoming (Kipros). Evels is dizze rap veural bekind in de Cypriotische Underground.
Media
De Media in Cyprus bevat twie nationale zenders, die valle oonder Cyprus Broadcasting Corporation, in aander wäörd de CBC. 't Waor bis de oonaofhenkelheid vaan 't eiland 'n oonderdeil vaan de British Broadcasting Corporation: de BBC. De Media in 't Vereineg Keuninkriek heet vaan aajdsher hendeg väöl invlooj op Cyprus; allewel dat ummertouw mie is aofgelaope, gief 't nog ummertouw väöl Britse zenders in Cyprus. Wijer gief 't ummertouw mie invlooj vaan de Media in Griekeland. Zoe is de ERT World hei euveral te bereike. De media vaan Noord-Cyprus is hendeg klein. Me heet ein nationale zender (Kibris TV) en wijer weurt alles beslote vaanoet Törkije.
Literatuur
In 't algemein vilt de Cypriotische literatuur oonder de Griekse literatuur, umtot zoegood es alle beuk op 't Aajdgrieks en Nuigrieks is gesjreve. Door de groete kennis vaan Ingels gief 't evels ouch ummertouw mie Ingelse literatuur op 't eiland. Dit oonder aandere umtot dao 'n groetere merret in te vinde is.
Cuisine
De Cypriotische cuisine heet liechteleke invlooj vaan Törkije mètgekrege mer riechde ziech veural op de Griekse cuisine en de Italiaanse cuisine. Evels heet allewijl de VS mèt de interdöktie vaan fastfood zjus wie in de res vaan Europa väöl invlooj op de eetgewoentes vaan de Cypriote.
Bekiekenswaeërd
Ruïnes uit de Romeinse tijd (2e tot 5e eeuw na Chr.) in Paphos
De economie sjteunt vöral óp d'r export van agrarische producte (m.n. citrusvruchte, erpel, droeve, toebak) en op de inkomste oet 't toerisme. De visjeriej is nauwelijks van belang: de watere roond 't eiland zeunt örm an visj. 't haat nog get koele: kaoëper- en iezererts, marmer en giepsj. ('t waoërd koper komt van κυπρoς, d'r Griekse naam va Cyprus)
't Versjil in welvaart tösje 't Noorde en 't Zuide is groeët. Grieks-Cyprus oonderhèlt internationaal economische betrèkkinge en is saer 1 mei 2004 lid van de EU. Ooch dör dis aoëpe economie is d'r welvaart in 't Griekse deel hoeëger wie in 't Turkse deel. 't Turkse deel is vör de economie aafhankelek van Turkije. 't Wert neet erkènd, oeëdör economische betrèkkinge en handel boete Turkije laestig zeunt. Es gevólg daovan is d'r welvaart aanzienlek lieëger. Öm dit versjil in welvaart te verklènge haat de Europese Unie financieel sjteun an 't Noorde belofd. Oet protest wert dit evvel geblokkeerd dör de Grieks-Cypriotische parlemaentslede in 't Europees Parlemaent.
Saer de sjèjjing in 1974 is Rauf Denktash leider van 't noorde van 't laand. Saer 20 april 2005 is Mehmet Ali Talat d'r nuje gekaoze presidaent van de Turkse Republiek Noord-Cyprus. In maart 2003 waor Tassos Papadopoulos president gewaoëre van 't zuiden van 't laand. In februari 2008 is e ópgevólgd dör Dimitris Christofias.
In 2007 ontsjpande de relatie tösje 't Noorde en 't Zuide.
De kwestie oeë 't óp Cyprus öm geet is de vertegenwoordiging van de bevolkingsgroepe in 't parlemaent. De geneumde politieke partieje zeunt van Grieks-Cypriotische aafkomst. De Turks-Cypriote werre in 't parlemaent in Nicosia de facto en de jure neet vertegenwoordigd. Mèt de oonafhankelekheedsverklaoring van de TRNC claime de Turkse inwoners 'n ege vertegenwoordiging.
Is hereniging 'n óplóssing?
De hereniging van 't eiland is dör de groeëte versjille, in o.m. de interpretatie van de historie, hieël laestig. De internationaal gemeensjap zów 'n federaal model kènne överwaege öm 'n óplóssing vör 't conflict te vinge, mae deet dat bies noe neet.
Oonderhandelinge in april 2004
In 2004 voonde onderhandelinge plaatsj över väörsjtèlle van VN-chef Kofi Annan mèt es doel de hereniging van Cyprus. Directe aanleiding waor de aankaomende toetraejing van Cyprus töt de Europese Unie óp 1 mei dat jaor. 't Vredesvörsjtèl van Kofi Annan waoërt evvel aafgewaeze dör de Grieks-Cypriote.
D'r waoërte referenda gehaowe, zoewaal in 't noorde, wie in 't zuide, en de mieërderheed van de bevolking in 't noorde (64,91%), sjtèmde vör hereniging. De mieërderheed van de bevolking in 't zuide (75,83%) sjtèmde taege de hereniging.
