Topografische gemeentekaart van Hattem, september 2022
Hattem (uitspraakⓘ) (Hattems: Attem) is een stad en gemeente in de NederlandseprovincieGelderland. De gemeente ligt op de grens met Overijssel en aan de noordrand van de Veluwe. Het telt 12.623 inwoners (1 januari 2024, bron: CBS) en heeft een oppervlakte van 24,28 km² (waarvan 0,93 km² water). Binnen de gemeentegrenzen ligt het buurtschap 't Zand.
Geschiedenis
Historische plattegrond met panorama van de stad Hattem, uit de Bodel Nijenhuiscollectie van de Universiteitsbibliotheek LeidenLuchtfoto van Hattem (1920-1940), Nederlands Instituut voor Militaire Historie.
De naam "Hattem" is een typische heemnaam. Wat deze naam betekent is onduidelijk. Er zijn grofweg twee veronderstellingen. Hattem zou het heem zijn van mensen die eerder tot de stam van de Chattuarii (ook wel Hattuarii of Hatten) behoorden, of het heem van mensen wier leider Hatto heette. De laatste veronderstelling is gebaseerd op het gegeven dat meer dan de helft van de heemnamen afgeleid is van een persoonsnaam.
Hattem wordt omstreeks 800 voor het eerst in de geschiedschrijving genoemd. In de Codex Laureshamensis (het overzicht van bezittingen van de abdij Lorsch) wordt de nederzetting Hat-Heim genoemd, waar twee hoeven zouden staan die de abdij als gift had ontvangen.[1]
Ondanks deze vroege vermelding was er in die tijd nog geen kerk of kapel in Hattem. In 1176 werd Hattem een zelfstandig kerspel. De kapel van 17,5 meter lang en 9,5 meter breed stond niet op de plek van het huidige centrum van Hattem, maar op de Gaedsbergh (Godsberg). De grenzen van de parochie vallen samen met de latere grenzen van het rechtsgebied Hattem. Hattem kreeg zijn stadsrechten in 1299 van graaf Reinoud I van Gelre en is een Hanze- en vestingstad. Op dat moment wordt er een versterkte stad gesticht op de noordrand van de Veluwe. Het stadsplan van Hattem getuigt van een belangrijke rol van de huidige kerk. Aangezien de tufstenen toren dateert uit de 12e eeuw, wordt aangenomen dat er naast de parochiekerk op de Gaedsbergh al een kapel met toren stond op de huidige plaats van het centrum van Hattem. Met het verlenen van de stadsrechten in 1299 wordt dus ook het kerkelijke centrum verplaatst. De nieuwe kerk wordt gewijd aan de apostel Andreas en is zo de patroonheilige van Hattem.[1]
Hertog Willem I van Gelre schonk in 1401 de Hoenwaard, waar de burgers die binnen de stadsmuren woonden hun vee mochten laten grazen en steenbakken. In 1404 werd het kasteelSt. Lucia gebouwd. In de volksmond zou dit gebouw bekend worden als "de Dikke Tinne". Deze naam dankt het kasteel aan de dikke muren, die de dikste van Nederland waren. In 1778 werd dit kasteel gesloopt, omdat de gemeente besloot om de stenen te verkopen.
Op geschiedkundig gebied heeft generaal F.A. Hoefer (1850-1938) belangrijk werk voor Hattem gedaan. Hoefer was getrouwd met C.M. baronesse Van Heemstra, zuster van de toenmalige burgemeester van Hattem (zie lijst van burgemeesters van Hattem). Door zijn toedoen werd in 1908 de Dijkpoort van de verpauperde stad gerestaureerd, die bovendien verfraaid werd met vier torentjes ontworpen door P.J.H. Cuypers.
Vlak voor de bevrijding in april 1945 van Hattem tijdens de Tweede Wereldoorlog, zijn er een aantal door de Duitsers gevangen genomen burgers, verzetsmensen en militairen gefusilleerd in de nabijheid van Hattem. Ter nagedachtenis hiervan zijn een tweetal oorlogsmonumenten geplaatst.
In 1968 kwam een comité bijeen, dat uiteindelijk geleid heeft tot de oprichting van de Stichting Stadskern Hattem, dit ter bevordering van het behoud van de stadskern van Hattem.[2]
Verklaring Hoge Raad van Adel d.d. 11-02-1992. (Gelet op het Koninklijk Besluit van 25 november 1991, no. 91.008590). In azuur een gekroonde dubbelstaartige leeuw, tussen de staarten vergezeld van een ster, alles in goud. Het schild gedekt met een gouden kroon van vijf bladeren en gehouden door twee leeuwen van natuurlijke kleur. De gekroonde leeuw met dubbele staart is door de landsheren van Gelre in hun wapen gebruikt vanaf het moment (1339) dat zij tot hertog werden verheven. Nog steeds komt de leeuw voor in het provinciewapen en in de wapens van veel Gelderse en Limburgse steden (Noord-Limburg was destijds ook Gelders). Ook in het Limburgse provinciewapen staat de gekroonde dubbelstaartige leeuw. Veel steden voegden ter onderscheid iets van hen zelf toe. In het Hattems wapen is dat de ster tussen de staarten. De betekenis en herkomst van deze ster, die zeker al in de 15e eeuw werd gevoerd, is niet duidelijk. In 1816 is door onoplettendheid een van de twee staarten van de leeuw weggelaten in het wapendiploma dat toen aan Hattem werd verleend. Bij het koninklijk besluit van 25 november 1991 is dat weer rechtgezet.
Vlag van Hattem
Zie Vlag van Hattem voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Vijf banen van blauw en geel in de verhouding 1:1:4:1:1, met op de middelste baan een gele mispelbloem. Verhouding hoogte:lengte vlag = 2:3. Er is gebruikgemaakt van de kleuren van het Gelders wapen die ook terug zijn te vinden in het stadswapen. Mispelbloem: de wapenfiguur uit het oudste Gelderse wapen. Raadsbesluit d.d. 22-02-1971.
* Tot en met 10 mei 2021 behoorden de leden van de fractie Hattem Centraal tot de lokale VVD.[3] Na de verkiezingen van 2022 had Hattem Centraal vier zetels. In datzelfde jaar besloot een van deze raadsleden om zelfstandig verder te gaan.
College van B en W
Het college van burgemeester en wethouders wordt voor de periode 2022-2026 gevormd door de burgemeester en drie wethouders. De wethouders zijn voorgedragen vanuit de coalitie die bestaat uit de ChristenUnie, PvdA/GroenLinks en D66.
In Hattem bevindt zich, in een gebouw uit 1851 (gemeentelijk monument), het oecumenisch-christelijk centrum De Hezenberg, opgericht in 1946. De Hezenberg is een centrum voor klinische en ambulanteGGZ (geestelijke gezondheidszorg), pastoraat en retraite. De Hezenberg is ontstaan vanuit de Möttlinger-beweging. Hedendaagse inspiratie vindt men in de oecumenische gemeenschappen van Taizé en Iona.
Historische verenigingen
Stichting Stadskern Hattem
Vereniging Heemkunde Hattem
Hattemer volkslied
Dit lied is gedicht door W. Coster, kort voor de feesten van “Hattem 650 jaar stad” in 1949. Op alle scholen heeft Coster het toen met de kinderen ingestudeerd. De melodie is van L. Kwakkel, de muziek van K. Rouw.
De Geschiedenis van de stad Hattem, naar gegevens van Hoefer, Slichtenhorst, Nijhoff, Sloet, Westrate en anderen. Naverteld en toegelicht door Dr. M. Sypkens Smit, Stichter en Oud-Conversator van het Museum Dijkpoort te Hattem. Uitgegeven in het jaar 1964 door Drukkerij Schipper Hattem.
Trivia
Vanaf 1887 was er in Hattem officieel een kleine Joodse gemeente, later beschikte deze over een eigen synagoge en begraafplaats. Na de Tweede Wereldoorlog is van deze gemeente weinig van over gebleven.[7] In 2006 is een plaquette onthuld, die in 2011 vernieuwd is ter nagedachtenis aan 28 Joodse inwoners van Hattem en in de directe omgeving, die door oorlogshandelingen omgekomen zijn.[8] Tevens zijn er 18 zogeheten Stolpersteine gelegd in Hattem.
Luchtfoto van Hattem (1920-1940), Nederlands Instituut voor Militaire Historie.
Bronnen, noten en/of referenties
↑ abvan Heel, C. (1999). De vroegste middeleeuwse kerkgeschiedenis van Hattem, hfst. 3 uit “In eenen aangenamen oord” . Kampen: IJsselakademie. ISBN 9066971045
.png)
_01.jpg)
_01.jpg)
