Dynastia Karadziordziewiciów

Karadziordziewicie

Kraj	Serbia (Jugosławia)
Tytuły	książęta Serbii królowie Serbii królowie Serbów, Chorwatów i Słoweńców królowie Jugosławii książęta Serbii i Jugosławii
Założyciel	Jerzy Czarny
Ostatni przedstawiciel	Piotr II
Pochodzenie etniczne	Serbowie

Karadziordziewicie (serb. Карађорђевићи, Karađorđevići) – serbska, rodzima dynastia panująca. Została ustanowiona przez Aleksandra (1806–1885), panującego jako książę w 1842–1858. Następnie odnowiona przez Piotra Wyzwoliciela (1844–1921), który objął panowanie nad Królestwem w 1903. W latach 1918–1945 władcy Królestwa Jugosławii (przed 1929 Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców).

Założycielem dynastii Karadziordziewiciów był Jerzy Czarny. W listopadzie 1945 roku opanowany przez komunistów parlament (Skupština) ustanowił w Jugosławii republikę, pozbawiając Karadziordziewiciów tronu.

Rodzina żyła niegdyś w Mačitevie, na terenie gminy Suva Reka, skąd dziadek Jerzego Czarnego Jovan wyemigrował do Viševaca, a jego brat do Mramoraca^[1][2].

Zdaniem niektórych badaczy, przodkowie dynastii Karadziordziewiciów w linii męskiej pochodzili z terenów dzisiejszej Czarnogóry^[1][2][3][4] i wyemigrowali do Szumadii w czasie drugiej wielkiej wędrówki Serbów wywołanej VII wojną austriacko-turecką, w której Serbowie brali udział^[5].

Na korzyść tezy o pochodzeniu rodu z tamtych ziem może przemawiać fakt, że król Piotr I wybrał czarnogórskiego wojewodę Miljana Vukova Vešovicia na swojego drużbę podczas ślubu z księżniczką Zorką w 1883 roku. Na pytanie swojego przyszłego teścia, księcia Mikołaja, dlaczego wybrał Miljana spośród różnych wojewodów Czarnogóry, odpowiedział, że wybrał go ze względu na jego bohaterstwo i pokrewieństwo, opisując go jako wojewodę z mojej własnej krwi i krewnych^[6]. Jego syn, Aleksander I, który urodził się w Cetynii, otrzymał przydomek Czarnogórzec^[7]. Ponadto, czarnogórski ród Wasojewiciów określał Karadziordziewiców jako swoich krewnych^[8][9], a przedstawiciele samej dynastii to właśnie od tego rodu wywodzili swe pochodzenie i twierdzili, że wyemigrowali z regionu zamieszkanego przez ten lud w latach 30. lub 40. XVIII wieku. Inny czarnogórski ród, od którego wywodzi się Karadziordziewiców, to podgoriccy Gurešiciowie^[3]. Folklorysta Dragutin Vukowić twierdził, że pradziadkiem Jerzego Czarnego był Tripko Knežević-Guriš^[3], a także, że w okolicach Podgoricy wierzy się, że przodkowie Karadziordziewiców pochodzili ze wsi Vranj^[10].

• Jerzy Czarny (1768 – 1817) (Karađorđe- właściwie Đorđe Petrović) – założyciel dynastii Karadziordziewiciów, z zawodu handlarz świń. Przywódca pierwszego (1804 – 1813) antytureckiego powstania serbskiego. Od roku 1813, po wkroczeniu wojsk tureckich do Serbii, przebywał w Austrii, a następnie w Rosji. W 1817 roku potajemnie powrócił do Serbii i został zamordowany na polecenie Miłosza Obrenowicia – założyciela rywalizującej o władzę w Księstwie Serbii dynastii Obrenowiciów.
• Aleksander Karadziordziewić (1806 – 1885) – syn Jerzego Czarnego (Karađorđa). Książę serbski w latach 1842–1858. Unowocześnił administrację państwa, popierał rozwój kulturalny kraju. W polityce zagranicznej orientował się na Austrię. Został zdetronizowany przez parlament (Skupštinę) pod naciskiem Rosji.
• Piotr I Karadziordziewić (1844 – 1921) – od roku 1903 król Serbii, następnie od 1918 roku Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców. Uczestnik powstania w Bośni i Hercegowinie w latach 1875–1878. Został władcą Serbii po obaleniu i zamordowaniu przez oficerów spiskowców – późniejszych założycieli tajnej organizacji Czarna Ręka – króla Aleksandra I Obrenowicia. Był zwolennikiem współpracy z parlamentem (Skupštiną). W roku 1914 ze względu na chorobę (silną sklerozę) przekazał władzę księciu regentowi Aleksandrowi I Karadziordziewiciowi.
• Aleksander I Karadziordziewić (1888 – 1934) – od 1921 roku król Królestwa SHS, od 1929 roku Jugosławii. Syn króla serbskiego Piotra I Karadziordziewicia. W roku 1929 dokonał przewrotu i sprawował rządy dyktatorskie. Prowadził profrancuską politykę zagraniczną, a w polityce wewnętrznej, jako rzecznik serbskiej hegemonii, zraził do siebie inne narody Jugosławii. Został zamordowany w Marsylii, w 1934 roku, wraz z francuskim ministrem spraw zagranicznych J.L. Barthou w zamachu zorganizowanym przez ustaszy.
• Paweł Karadziordziewić (1893 – 1976) – książę, stryjeczny brat Aleksandra I Karadziordziewicia. W latach 1934–1941 był, wraz z R. Stankoviciem i I. Paroviciem, regentem Królestwa Jugosławii. Został nim po zabiciu przez ustaszy króla Aleksandra I. Popierał ugodę rządu z Chorwatami. Po zamachu stanu, zorganizowanym 27 marca 1941 roku przez generała D. Simovicia, na emigracji.
• Piotr II Karadziordziewić (1923 – 1970) – król Jugosławii w latach 1934–1945. W czasie jego małoletniości – rządy regenta, księcia Pawła Karadziordziewicia. Objął władzę po zamachu stanu 27 marca 1941 roku. Uszedł przed inwazją niemiecką na Jugosławię do Wielkiej Brytanii. Został faktycznie zdetronizowany, po proklamowaniu 29 listopada 1945 roku przez parlament Socjalistycznej Federalnej Republiki Jugosławii.
• Aleksander Karadziordziewić – ostatni następca tronu Jugosławii (ur. 1945), jedyny syn Piotra II, pretendent do tronu Serbii.

• Felczak, Wacław; Wasilewski, Tadeusz: Historia Jugosławii. Wrocław: Ossolineum, 1985. ISBN 83-04-01638-9.
• Grzybowski, Stanisław: Złota jesień dynastii. [W:] Dynastie Europy. Red. Mączak, Antoni. Wyd. 3. uzup. Wrocław: Ossolineum, 2009, s. 597–612. ISBN 978-83-04-04853-9.