Kompania graniczna KOP „Olkowicze”

Kompania graniczna KOP „Olkowicze” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-radzieckiej.

Na podstawie rozkazu szefa Sztabu Generalnego L. dz. 12044/O.de B./24 z 27 września 1924, w pierwszym etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza sformowano 1 batalion graniczny ^[1][2], a w jego składzie 9 kompanię graniczną KOP „Maćkowce”^[3]. 2 kwietnia 1925 oddano do użytku nowo wybudowane strażnice: nr 33, 34 i 35 „Żurawy”^[4]. Później kompanię przeniesiono do Olkowicz. W listopadzie 1936 kompania liczyła 2 oficerów, 9 podoficerów, 5 nadterminowych i 99 żołnierzy służby zasadniczej^[b].

W 1939 1 kompania graniczna KOP „Olkowicze” podlegała dowódcy batalionu KOP „Budsław”^[5].

 Osobny artykuł: kompanie graniczne Korpusu Ochrony Pogranicza.

Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi^[6]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza^[7].

1 kompania graniczna „Olkowicze” w 1934 ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 29 kilometrów 33 metrów^[8]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniały zastawy „Krajsk” i „Posadziec” z komendantury „Krajsk”^[9] .

Sąsiednie kompanie graniczne:

• 3 kompania graniczna KOP „Dołhinów” ⇔ 2 kompania graniczna KOP „Bryckie” – 1928^[10], 1929^[11], 1931^[9] , 1932^[12], 1934^[13], 1938^[14]

Strażnice 1 kompanii „Olkowicze” zostały zaatakowane przez 14 Oddział Wojsk Pogranicznych NKWD i pododdziały 2 Dywizji Strzeleckiej^[15]. Kompania poniosła duże straty. Strażnica „Pasieki” po krótkiej walce została opanowana. Straciła 13 zabitych i 6 wziętych do niewoli. Straty sowieckie: 5 czerwonoarmistów rannych^[16]. Pozostałe strażnice prawdopodobnie wycofały się bez walki w kierunku Olkowicz. Pododdziały stacjonujące w Olkowiczach wycofały się bez walki w kierunku Budsławia i 18 września dołączyły do wycofujących się sił batalionu^[17]. Niewielka część baonu przeszła na Litwę i tam została internowana^[15].

Strażnice kompanii w latach 1928 – 1931^[10][11][9] 

• (33)^[4] strażnica KOP „Soczewki”^[c][d]
• (34)^[4] strażnica KOP „Skoroda”^[e]
• strażnica KOP „Krągłe”^[f][g]
• strażnica KOP „Prudnik”^[h]
• strażnica KOP „Zaciemień”^[i]

Strażnice kompanii w latach 1932 – 1934^[18][13][j]

• strażnica KOP „Soczewki”^[k]
• strażnica KOP „Skoroda”
• strażnica KOP „Pasieki”
• strażnica KOP „Prudnik”
• strażnica KOP „Zaciemień”

Strażnice kompanii w 1938^[14]

• strażnica KOP „Soczewki”
• strażnica KOP „Pasieki”
• strażnica KOP „Zaciemień”

Organizacja kompanii 17 września 1939^[19][20]:

• dowództwo kompanii
• pluton odwodowy
• 1 strażnica KOP „Soczewki”
• 2 strażnica KOP „Pasieki”^[l]
• 3 strażnica KOP „Zaciemień”

• kpt. Henryk Skaczyła (był 31 X 1928)^[21] 
• kpt. Jan Niedziela (30 XI 1928 − 22 III 1931 → przeniesiony do 69 pp ^[21] )
• kpt. Stanisław Trojan (9 III 1931 − 9 VI 1931) → przeniesiony do PKU Jarocin^[21] 
• por Józef Wiertelak (14 VII 1931 − 14 VI 1933) → przeniesiony na stanowisko oficera żywnościowego ^[21] 
• kpt. Józef Grzybek (24 VI 1933 − 17 VII 1934 ) → adiutant batalionu^[21] 
• kpt. Stanisław Wilhelm Konieczkowski (7 VIII 1934^[21]  − )
• kpt. Jan Szczęśniak^[m] (− 1939 )

• Wiktor Krzysztof Cygan: Kresy we krwi. Obrona północno-wschodniej Polski we wrześniu 1939. Warszawa: Espadon Publishing, 2006. ISBN 978-83-60786-00-0.
• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Czesław Grzelak: Szack–Wytyczno 1939. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2001. ISBN 83-11-09324-5.
• Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa–Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 8388067488.
• Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924–1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 8390021794.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/143 do 177/149.)
• Meldunki sytuacyjne dowództwa Korpusu Ochrony Pogranicza → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/217.)
• Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.177/151.)
• Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Budsław” w latach 1928–1935 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.181/202.)