XIV Dalajlama w dzieciństwieMiejsce narodzin XIV DalajlamyTenzin Gjaco i George W. Bush w Białym DomuXIV Dalajlama podczas wizyty w Senacie (2008)XIV Dalajlama otrzymuje Złoty Medal Kongresu, 17 października 2007
Urodził się w chłopskiej rodzinie, w miejscowości Takcer w północno-wschodnim Tybecie, niedaleko miasta Xining jako Lhamo Dondrub (tyb. ལྷ་མོ་དོན་འགྲུབ་, IPA: [l̥ámo tʰø̃ ̀ɖup]). W wieku dwóch lat chłopiec po długich i zgodnych z wielowiekową tybetańską tradycją poszukiwaniach kolejnych wcieleń dalajlamów został rozpoznany jako inkarnacja XIII Dalajlamy, Thuptena Gjaco. Wyświęcono go na mnicha i nadano imię duchowe: Dzietsyn Dziambel Ngałang Losang Jeszie Tenzin Gjaco – Najczcigodniejszy, Doskonałej Chwały, Elokwentny, Inteligentny Dzierżawca Nauk, Ocean Mądrości. Jednak tybetańscy buddyści zazwyczaj mówią o nim Yeshe Norbu – Klejnot spełniający życzenia lub Kundun – Obecność. Na Zachodzie, podobnie jak papież, jest tytułowany Jego Świątobliwość, używa się również skróconej formy imienia duchowego: Tenzin Gjaco.
Narodziny i rozpoznanie
Przyszedł na świat tuż przed świtem, 6 lipca 1935[3] roku w wiosce Takcer w północno-wschodnim Tybecie jako dziewiąte dziecko ubogich rolników[4]. Matka, Deczi Cering, powiła go w należącej do rodzinnego gospodarstwa oborze[5]. Szyja noworodka była okręcona przez pępowinę, co według interpretacji duchownych znamionowało posiadanie wielu zasług z poprzednich wcieleń[6]. Według zapisków prowadzonych przez przewodniczącego komisji poszukiwawczej, Keucanga Rinpocze (Keutsanga Rinpocze), niedługo po przyjściu na świat chłopca w najbliższej okolicy jego domu rodzinnego pojawiło się duże stado kruków, ptaków związanych z I, VII, VIII i XII Dalajlamą[7].
Działalność polityczna
22 lutego 1940 został intronizowany jako XIV Dalajlama. 17 listopada 1950, po wkroczeniu Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej w październiku tego samego roku do Tybetu, otrzymał pełną władzę polityczną. Od czasu upadku powstania w 1959 roku przebywa na emigracji w Indiach, gdzie w Dharamsali kieruje emigracyjnym rządem swojego kraju, będącego obecnie częścią Chińskiej Republiki Ludowej. 10 marca 2011 zapowiedział w oświadczeniu wydanym z okazji Tybetańskiego Dnia Powstania Narodowego swoją rezygnację z pełnionych funkcji politycznych, na rzecz przywódcy wybranego w sposób demokratyczny[8].
2000: z okazji inauguracji projektu biblioteczno-naukowego "Biblioteka Dalekowschodnia" w Książnicy Pomorskiej w Szczecinie. Mnich podarował bibliotece dwie cenne sutry: Sutrę Diamentowej Klingi i Sutrę Doskonałości Mądrości w Ośmiu Tysiącach Wersetów[10]
XIV Dalajlama zapowiada, że będzie żył 113 lat w obecnym wcieleniu, czyli odejdzie w roku 2048 lub 2049[14][15][16]. 10 marca 2011 oświadczył, że „dobrowolnie rezygnuje ze swojej dalszej reinkarnacji” (zob. więcej w sekcji Działalność polityczna)[16]. Tradycją w linii dalajlamów jest, że informują oni o swoich datach śmierci i datach ponownych inkarnacji. Wybrani dostojnicy buddyjscy wędrują po kraju, starając się odnaleźć dziecko, kolejną inkarnację i oficjalnie potwierdzają ten fakt.
The Power of Buddhism (wraz z Jean-Claude Carrière, 1999; wydanie polskie Siła buddyzmu. Jak lepiej żyć we współczesnym świecie, 2008)
Imagine All the People – The Dalai Lama on Money, Politics and Life as it Coud Be (wraz z Fabien Ouaki, 1999)
Introduction to Buddhism (1999)
Training the Mind (1999)
The Little Book of Buddhism (1999)
The Heart of the Buddha’s Path (1999)
Consciousness at the Crossroads – Conversations with the Dalai Lama on Brain Science and Buddhism (rozmowa z uczestnikami konferencji Brain Science and Buddhism, 1999)
Ancient Wisdom, Modern World – Ethics for a New Millennium (1999; wydanie polskie Etyka na nowe tysiąclecie, 2000)
Essential Teachings (1999)
Buddha Heart, Buddha Mind – Living the Four Noble Truths (2000)
Dalai Lama’s Book of Wisdom (2000)
The Little Book of Wisdom (2000)
Transforming the Mind (2000)
A Simple Path (2000)
The Meaning of Life – Bhuddhist Perspectives on Cause and Effect (2000)
The Transformed Mind – Reflections on Truth, Love and Happiness (2001)
Stages of Meditation (2001)
An Open Heart (2001)
Pocket Dalai Lama (2002)
Illuminating the Path to Enlightenment (2002)
How to Practice (2002)
Essence of the Heart Sutra (2002)
Advice on Dying (2002)
Healing Emotions – Conversation with the Dalai Lama on Emotions and Health (2003)
Heart of Compassion (2003)
365 – Dalai Lama Daily Advice from the Heart (2003)
Art of Happiness at Work (wraz z Howardem C. Cutlerem, 2003; wydanie polskie Sztuka szczęścia w pracy, 2004)
Warm Heart Open Mind (2003)
The Compassionate Life (2003)
Destructive Emotions (wraz z Danielem Golemanem, 2004)
Practicing Wisdom – The Perfection of Shantideva’s Bodhisattva Way (2004)
New Physics and Cosmology – Dialogues with the Dalai Lama (wraz z Arthurem Zajoncem i Zarą Houshmand, 2004)
Dzogchen: Heart Essence of the Great Perfection (2004)
The Wisdom of Forgiveness (wraz z Victorem Chanem, 2004; wydanie polskie Dalajlama nieznany. Niezwykła siła przebaczenia)
Many Ways to Nirvana (2004)
Path of Wisdom, Path of Peace – A Personal Conversation (wraz z Felizitas von Schönborn, 2005)
Lighting the Path, Teachings on Wisdom and Compassion (2005)
Widening the Circle of Love (2005)
The Universe in a Single Atom – The Convergence of Science and Spirituality (2005)
Yoga Tantra – Paths to Magical Seats (wraz z Jeffreyem Hopkinsem, 2005)
Teachings on je Tsong Khapa’s Three Pincipal Aspects of the Path (2006)
Activating Bodhichitta and a Meditation on Compassion (2006)
Mind in Comfort and Ease – The Vision of Enlightenment in the Great Perfection (2007)
Dalai Lama at MIT (2008)
In My Own Words – An Introduction to My Teachings and Philosophy (2008)
Art of Happiness in a Troubled World (wraz z Howardem C. Cutlerem, 2009; wydanie polskie Sztuka szczęścia w trudnych czasach, 2010)
All You Ever Wanted to Know About Happiness, Life and Living (2009; wydanie polskie Rozmowy z Dalajlamą o życiu, szczęściu i przemijaniu, 2010)
Leaders’s Way – Business, Buddhism and Happiness in an Interconnected World (wraz z Laurensem van den Muyzenbergiem, 2009; wydanie polskie Droga przywódcy. Studium buddyzmu i jego znaczenia w dobie globalizacji, 2009)
The Middle Way – Faith Grounded in Reason (2009)
Toward a True Kinship of Faiths (2010)
My Spiritual Journey (wraz z Sofią Stril-rever, 2010)
Beyond Religion: Ethics for a Whole World (2011)
The Wisdom of Compassion (wraz z Victorem Chanem, 2013)
Filmy
XIV Dalajlama wystąpił w licznych filmach dokumentalnych dotyczących Tybetu (między innymi When the Dragon Swallowed the Sun., Tibet: El techo del mundo, Ce qu’il reste de nous, Dalai Lama – filozof nadziei i ludzkiego współodczuwania). Ekranizacją życia XIV Dalajlamy, do momentu ucieczki do Indii jest film Martina Scorsese pt. Kundun – życie Dalaj Lamy. Dalajlama jest także kluczową postacią również opartego na faktach filmu Siedem lat w Tybecie.
Order Ecce Homo[20][21] – polskie odznaczenie kościelne przyznane w 2001 za nieustanne świadectwo prowadzenia walki o niepodległość Tybetu orężem dialogu, pozbawionym przemocy, w duchu tolerancji, za umiejętne łączenie trudnych i ciężkich spraw politycznych z łagodnością i lekkością uśmiechu, za delikatne i zarazem konkretne przypominanie prawa do samostanowienia Narodów[22]
Doktoraty honoris causa i inne honorowe stopnie naukowe
Poniżej wymieniono niektóre uczelnie, które przyznały XIV Dalajlamie doktorat honorowy bądź inny honorowy stopień naukowy. O ile nie podano inaczej, są to doktoraty. W nawiasach podano datę przyznania wyróżnienia.
Jezus Chrystus również żył kilka razy... A więc, widzicie, osiągnął wyższy stan jako Bodhisattwa lub osoba oświecona, przez praktykę buddyjską lub coś podobnego...
Kontrowersje
Rząd Chińskiej Republiki Ludowej oskarża „klikę dalajlamy” o działalność secesjonistyczną i nawoływanie do oderwania Tybetu od Chin[82], a także o próby „szerzenia chaosu” w tym regionie m.in. poprzez sprowokowanie zamieszek w Tybecie w marcu 2008 roku[83]. Krytykuje również deklaracje tybetańskiego lidera o wyznaczeniu swojego następcy za życia, nazywając je „gwałtem na tybetańskiej tradycji”[84].
Australijski dziennik The Age oskarżył dalajlamę o pobieranie, a następnie sprzeniewierzanie gigantycznych sum pieniędzy od CIA, a także o korupcję i nepotyzm poprzez obsadzanie swojego rodzeństwa na wysokich stanowiskach w tybetańskim rządzie na uchodźstwie[85]. W 1998 roku tybetański rząd na uchodźstwie przyznał, że w latach 60. otrzymał od CIA w sumie 1,7 mln $ przeznaczonych na szkolenie antychińskiej partyzantki, zdementował natomiast informacje o otrzymywaniu przez dalajlamę prywatnej pensji od amerykańskiego wywiadu[86]. Zarzuty o komercyjne działania dalajlamy pojawiły się także w związku z jego wystąpieniem w reklamie firmy Apple Inc.[87][88]
Opinia dalajlamy potępiająca kult buddyjskiego bóstwa Dordże Szugden[89] spowodowała gniewną reakcję części środowiska buddyjskiego. Członkowie organizacji Nowa Tradycja Kadampy, założonej przez mieszkającego w Wielkiej Brytaniitulku, oskarżają Tenzina Gjaco o ograniczanie wolności religijnej[90]. 5 lutego1997 w Dharamsali został zamordowany jeden z najbliższych współpracowników Dalajlamy, dyrektor utworzonego z jego inicjatywy Instytutu Dialektyki Buddyjskiej, Lobsang Gjaco[91]. W czasie wizyty dalajlamy w Wielkiej Brytanii i Australii w czerwcu 2008 roku doszło do ulicznych demonstracji z udziałem mnichów i mniszek; demonstranci trzymali transparenty z hasłami „kłamca” i „hipokryta”[92][93][94].
Dalajlamę krytykują radykalni tybetańscy działacze emigracyjni. Zdaniem członków Kongresu Młodzieży Tybetańskiej jego polityka jest „zbyt pokojowa” i „nieskuteczna”[95][96][97].
Kontrowersje wśród części tybetańskiej diaspory budzi sformułowana przez dalajlamę tzw. propozycja strasburska. Stanowi ona rozwinięcie Pięciopunktowego Planu Pokojowego, przedstawionego przed amerykańskim Kongresem w 1987. Zakłada utworzenie w Tybecie samorządnego i demokratycznego organizmu politycznego stowarzyszonego z ChRL, w którym inkarnacja dalajlamy nie zajmowałaby żadnego stanowiska. Krytycy tej koncepcji nazywają ją „zdradą sprawy Tybetu”. Zauważają również, że została ona przedstawiona na arenie międzynarodowej bez przeprowadzenia odpowiednich konsultacji społecznych[98].
Niewielka grupa konserwatywnych buddystów praktykujących w szkole Karma Kagyu podejrzewa dalajlamę o użycie czarnej magii przeciwko XVI Karmapie, który zmarł na raka w 1981[99].
Kontrowersje budzi rola XIV Dalajlamy w poszukiwaniach inkarnacji XVI Karmapy. W 2001 przedstawiciele 500 klasztorów i ośrodków medytacyjnych szkoły Karma Kagyu popierających pretendenta do tytułu KarmapyTaje Dordże wystosowali do dalajlamy list otwarty, w którym domagali się, aby ten „wycofał się z wewnętrznego konfliktu szkoły Karma Kagyu” i zaprzestał wspierania Ogjena Trinleja Dordże. Oskarżyli go również o „celowe popieranie niewłaściwych decyzji i działań skorumpowanych lamów Kagyu”[100]. Środowiska związane z Ole Nydahlem zarzucają mu wręcz współpracę z komunistycznymi władzami Chin w celu opanowania szkoły Karma Kagyu[101].
Liczne protesty wywołały wykłady Tenzina Gjaco dotyczące pracy ludzkiego mózgu na Uniwersytecie Stanforda wygłoszone w 2005. Grupa kilkuset naukowców podpisała wówczas petycję, w której sprzeciwiała się wystąpieniom tybetańskiego lidera. Twierdzili w niej, że nie jest on osobą kompetentną, by wypowiadać się na tematy medyczne[102].
28 lutego 2023 roku podczas spotkania, które odbyło się w świątyni w Dharamsali w Indiach, został nagrany film, na którym widać jak dalajlama całuje młodego chłopca w usta i prosi dziecko, by ssało mu język. Po fali krytyki biuro dalajlamy wydało oświadczenie, w którym zawarto przeprosiny wobec chłopca i jego bliskich, stwierdzając, że „Jego Świątobliwość często dokucza ludziom, których spotyka, w niewinny i żartobliwy sposób, również publicznie przed kamerami i że żałuje tego incydentu”[103][104].
↑Nobelpeaceprize.org: Prize Laureates. [dostęp 2009-10-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (22 października 2013)]. (ang.).
↑Gilles Van Grasdorff: Biografia Dalajlamy. Katowice: Wydawnictwo KOS, 2005, s. 110. ISBN 83-89375-94-X.
↑Thomas Laird: Opowieść o Tybecie. Rozmowy z Dalajlamą. Poznań: Dom Wydawniczy „Rebis”, 2008, s. 298. ISBN 978-83-7510-128-7.
↑Glenn H. Mullin: Czternastu dalajlamów. Spadkobiercy oświeconej mądrości. Elżbieta Smolarz (red.). Warszawa: Jacek Santorski& Co Agencja Wydawnicza, 2008, s. 502. ISBN 978-83-7554-010-9.
↑Gilles Van Grasdorff: Biografia Dalajlamy. Katowice: Wydawnictwo KOS, 2005, s. 111. ISBN 83-89375-94-X.
↑Gilles Van Grasdorff: Biografia Dalajlamy. Katowice: Wydawnictwo KOS, 2005, s. 112. ISBN 83-89375-94-X.
↑Marek Kalmus: Tybet: legenda i rzeczywistość. Kraków: Bezdroża, 2008, s. 352. ISBN 978-83-7560-090-2.
↑ abcdefghijkGlenn H. Mullin: Czternastu dalajlamów. Spadkobiercy oświeconej mądrości. Elżbieta Smolarz(red.). Warszawa: Jacek Santorski& Co Agencja Wydawnicza, s. 540. ISBN 978-83-7554-010-9.
↑Templetonprize.org: Current Winner. [dostęp 2012-03-29]. (ang.).
↑Czternasty Dalajlama. W: Glenn H. Mullin: Czternastu dalajlamów. Spadkobiercy oświeconej mądrości. Elżbieta Smolarz (red.). Warszawa: Jacek Santorski& Co Agencja Wydawnicza, 2008, s. 541. ISBN 978-83-7554-010-9.
↑Czternasty Dalajlama. W: Glenn H. Mullin: Czternastu dalajlamów. Spadkobiercy oświeconej mądrości. Elżbieta Smolarz (red.). Warszawa: Jacek Santorski& Co Agencja Wydawnicza, 2008, s. 539. ISBN 978-83-7554-010-9.
