Zuzela

Zuzela

wieś
Muzeum lat dziecięcych Stefana Wyszyńskiego
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	ostrowski
Gmina	Nur
Liczba ludności (2011)	174[2][3]
Strefa numeracyjna	86
Kod pocztowy	07-322[4]
Tablice rejestracyjne	WOR
SIMC	0402980[5]
Położenie na mapie gminy Nur Zuzela
Położenie na mapie Polski Zuzela
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Zuzela
52°41′48″N 22°14′20″E/52,696667 22,238889[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Zuzela – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie ostrowskim, w gminie Nur^[5][6].

Wieś duchowna położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie nurskim ziemi nurskiej województwa mazowieckiego^[7]. W latach 1975−1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa łomżyńskiego.

Obok miejscowości przepływa rzeczka Pukawka, dopływ Bugu.

Miejscowość jest siedzibą parafii rzymskokatolickiej Przemienienia Pańskiego, należącej do metropolii białostockiej, diecezji łomżyńskiej, dekanatu Czyżew.

Znaleziska archeologiczne świadczą o zasiedleniu tej ziemi w czasie neolitu. Inne z wczesnego średniowiecza mogą wskazywać, iż miejscowa ludność zajmowała się prymitywnym hutnictwem. Pośrednio mówi o tym również nazwa miejscowości, która według językoznawców powstała od słowa żużel/zuzel^{[potrzebny przypis]}.

Wieś wzmiankowana w najstarszym inwentarzu dóbr biskupstwa płockiego. Pierwszy zapis- Zorzola pochodzi z 1161 roku. Wtedy to Henryk, książę mazowiecki nadał ją klasztorowi Kanoników Regularnych z Czerwińska. Kolejne wzmianki pochodzą z 1203 (Svssola) i 1240 (Suzola). W tym czasie notuje się tu istnienie kościoła^[8].

W roku 1254 dalej należy do opactwa kanoników w Czerwińsku. W XIV wieku po najazdach Jaćwingów i Litwinów ponownie zwrócona temu klasztorowi. Podlegała opiece kasztelanii w Kamieńczyku, zwanego wtedy Kamieńcem. W nieznanym czasie obdarzona rzekomo prawami miejskimi. Do roku 1796 w posiadaniu klasztoru czerwińskiego^[9].

Po III rozbiorze Zuzela wraz z całą ziemią nurską znalazła się w granicach tzw. Prus Nowowschodnich. W roku 1797 dobra zakonne zostały odebrane przez państwo pruskie. Jednak miejscowi proboszczowie do roku 1865 posiadali własne grunty.

• Liczba domów i mieszkańców wioski w XIX i XX w.:
  • 1817 − 13 domów i 93 mieszkańców
  • 1827 − 13 domów i 90 mieszkańców
  • 1891 − 32 domy i 306 mieszkańców
  • 1906 − 44 domy i ponad 400 mieszkańców
  • 1921 − 59 domów i ponad 355 mieszkańców

W ostatnich latach XIX wieku powstała w Zuzeli szkoła powszechna. W okresie międzywojennym działał tu sklep spożywczy należący do J. Rutkowskiego^[8].

Pierwszy kościół powstał w Zuzeli na początku XIII w. Jednak po najazdach Jaćwingów i Litwinów wieś przestała istnieć^[8].

W 1406 r. wzmiankowany kościół św. Mikołaja. W 1448 roku biskup płocki Paweł Giżycki odnowił parafię, a uposażył opat zakonny Rafał^[9]. Parafia obejmowała obszar z obu stron rzeki Bug. W roku 1449 część ziem parafii znalazła się w obrębie nowo utworzonej w Zarębach Kościelnych^[8].

Kościół pw. św. Trójcy wzmiankowany w roku 1480. Kościół pw. św. Trójcy i św. Leonarda wymieniany w 1609 r., kolejny, drewniany wzniesiony w 1726 r. z inicjatywy Jana Słomczewskiego kanonika regularnego, konsekrowany w roku 1792. W 1726 roku powstał drewniany kościół pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego^[9].

Do plebana należała pewna grupa chłopów. Według danych z 1802 roku chłopami plebańskimi byli: Jan Gałązka, Szymon Jarząbek, Paweł Pruszyński, Wawrzyniec Rybaczek, Kazimierz Borkowski^[8].

Obecny kościół neogotycki wzniesiony w latach 1908-1913. W roku 1944 kościół uległ częściowemu zniszczeniu. Odbudowany w kilku etapach do 1967 r. Do najcenniejszego wyposażenia wnętrza kościoła należy renesansowy kielich z 1642 r., późnorenesansowy, srebrny krzyż ołtarzowy z 1604 r., rokokowa monstrancja i gwiazda orderowa z XVIII w. oraz ornat zdobiony kolumną wykonaną z brokatu aksamitnego z XVI w.^[9]

Podczas Mszy św. dziękczynnej w kościele pw. Przemienienia Pańskiego w Zuzeli, w niedzielę 12 września 2021 r., bp Janusz Stepnowski, ordynariusz diecezji łomżyńskiej, ogłosił ustanowienie tegoż kościoła sanktuarium bł. Stefana Wyszyńskiego.

• zespół sakralny kościoła parafialnego pw. Przemienienia Pańskiego wzniesiony w latach 1908−1913 według projektu Józefa Piusa Dziekońskiego
• drewniana dzwonnica z 1. ćw. XX w.
• rzymskokatolicki cmentarz parafialny z licznymi grobowcami pochodzącymi z końca XIX w., m.in.: Tomasza Kaczorowskiego z 1865 r., Błażeja Godlewskiego z 1865 r., Jedlińskich z 1893 r.
• budynek drewniany szkoły powszechnej istniejący już w 1900, do której później uczęszczał pochodzący z Zuzeli kardynał Stefan Wyszyński. Obecnie mieści się w nim muzeum poświęcone bł. kardynałowi Wyszyńskiemu^[8].

• Jan Jórczak (1905–1983) – szewc, działacz komunistyczny i związkowy
• Janina Miłosz, z domu Dłuska (1909−1986) − filmowczyni i pierwsza żona Czesława Miłosza^[10]
• Andrzej Sidor (1933-2016) – lekarz i polityk
• Stefan Wyszyński (1901−1981) − arcybiskup, metropolita warszawsko-gnieźnieński, kardynał, prymas Polski, ogłoszony błogosławionym, w dniu 12 września 2021 roku.

• Żużela

• Zuzel, w dok. Zuzola, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 679 .
• Zuzela na stronie UG