Aleksa Janković

	Aleksa Janković
Biografija
Datum rođenja	1806.
Mesto rođenja	Temišvar (Habzburška monarhija)
Datum smrti	22. 6. 1869.
Mesto smrti	Beograd (Kneževina Srbija)
Mandat(i)
Predsednik Vlade Srbije
	uredi

Aleksa Janković (Temišvar, 1806. – Beograd, 22. jun 1869) bio je srpski političar i pravnik. Bio je predsednik Vlade Kneževine Srbije (1855–1856), ministar pravde, prosvete i ministar spoljnih poslova. Kao austrofil smenjen je 1859. dolaskom na vlast Obrenovića.

Školovanje

Aleksa Janković rođen je 1806. godine u Temišvaru u porodici siromašnoga abadžije. Otac Mita je morao čak da napusti radnju, i primi se mesta crkvenjaka srpske crkve u "Gradu".^[1] Osnovnu školu i gimnaziju završio je u Temišvaru. Po preporuci jedne ćerke kneza Miloša – plemkinje Savke Nikolić^[2] (iz Rudne) prešao je 1834. godine u Kragujevac, gde se zaposlio najpre kao pisar u okružnom sudu, a onda u kancelariji kneza Miloša Obrenovića.^[3] Pomagao je knezu Milošu i Avramu Petronijeviću da se 1834. godine šest ranije oduzetih nahija pripoji Kneževini Srbiji.^[4] Nakon nekoliko godina dao je ostavku i sa ušteđenim novcem otišao da studira u Prešov, u kome je završio studij prava. U Pešti je 1838. godine položio advokatski ispit, pa se 1839. godine vratio u Srbiju i otvorio advokatsku kancelariju.^[3]

Saradnja sa Tomom Vučićem

Ponovo se zaposlio u državnoj službi, kao sekretar beogradske gradske uprave i onda kao sekretar kneževe kancelarije. Pratio je kneza Mihaila Obrenovića 1840. godine prilikom njegova puta u Carigrad. Po povratku iz Carigrada istupio je iz državne službe i stao na stranu Tome Vučića. Pratio je 1842. godine Tomu Vučića kada je on preko Pančeva i Smedereva otišao da u Kragujevcu zauzme topove i preuzme vojsku.^[3] Za vreme te Vučićeve bune pisao je u ime Vučića, proglase narodu i diplomatske note stranim vladama.^[4] Knez Mihailo je tada napustio Srbiju, a vlast su preuzeli ustavobranitelji, koji su za kneza doveli Aleksandra Karađorđevića.

U vreme ustavobranitelja

Aleksa Janković je postao direktor kneževe kancelarije, a u Državnom savetu je u ime Tome Vučića vodio sednice Saveta.^[5] Kada su leta 1843. pod ruskim pritiskom Toma Vučić i Avram Petronijević morali da napuste Beograd od Avrama je preuzeo i do novembra 1843. vodio ministarstvo spoljnih poslova, a onda se vratio na stari položaj.^[4] Za vreme kneževa odsustva vodio je umesto njega državne poslove, a januara 1847. postavljen je za ministra pravde i prosvete.^[4] Za vreme revolucionarne 1848. kao austrofil podržavao je austrijske reakcionarne krugove. Tokom 1848. Aleksa Janković je ušao je u trag jednoga pisma između kneza Miloša i Tome Vučića, pa je zajedno sa Stevanom Knićaninom i Lazarom Zubanom Vučića nazvao izdajnikom. Toma Vučić je onda početkom juna 1848. tražio od kneza Aleksandra Karađorđevića da ih smeni, ali kada ih knez nije smenio postavio je problem njihovoga smenjivanja pred Petrovsku skupštinu.^[6] Tokom 1848. na Petrovskoj skupštini Toma Vučić je nezadovoljstvo naroda prema ustavobraniteljima vešto preusmerio na „nemačkare”, tj. Srbe iz Habsburške monarhije na visokim položajima.^[4] Tada je Janković morao da podnese ostavku na položaj ministra.^[7] Nakon 1849. postao je jedan od najpouzdanijih kneževih ljudi. Član je Državnoga saveta od 1850. Kada je Avram Petronijević oktobra 1851. otišao u Carigrad, Janković je postao vršilac dužnosti predsednika vlade i ministra spoljnih poslova.^[4] Na tom položaju ostao je do marta 1852. Kao austrofil zajedno sa Stevanom Knićaninom jula 1852. sastao se u Petrovaradinu sa austrijskim carem Francem Jozefom, pripremivši približavanje Srbije Austriji i susret cara i kneza.^[4]

Predsednik Vlade

Glavni članak: Vlada Alekse Jankovića

U vladu je ušao decembra 1854. kao ministar pravde i prosvete.^[8] Prema tvrdnjama austrijskoga ambasadora ušao je u vladu kao austrofil po prethodnom sporazumu kneza i Beča.^[8] Posle se vratio na položaj direktora kneževe kancelarije. Pred Krimski rat srpska vlada ga je poslala u Beč da bi se dogovorio sa ruskim ambasadorom oko teritorija koje bi Srbija mogla da dobije u slučaju ruske pobede. Tražio je Bosnu, Hercegovinu i Staru Srbiju.^[9] Tokom 1855. Aleksa Janković pokušava da u vladu ubaci Tomu Vučića, pa je zbog toga kratkotrajno pomirio Tomu Vučića sa knezom.^[10] Aleksa Janković je decembra 1855. postao knežev predstavnik tj. predsednik Vlade i ministar spoljnjih poslova.^[11] Janković se kao austrofil udružio sa Vučićevima rusofilima. Ta vlada je naišla na otpor. Francuskom konzulu se Jankovićeva vlada činila previše austrofilska, a knezu se nije sviđalo prisustvo Vučićevaca, tako da je vlada trajala samo oko šest meseci.^[11]

Smena

Nakon smene vlade ostao je član Državnoga saveta. Bio je jedan od retkih na koje je knez mogao da računa nakon Tenkine zavere.^[12] U vreme Svetoandrejske skupštine podržavao je kneza Aleksandra Karađorđevića i zalagao se da se vojskom održi na prestolu.^[13] Nakon smene dinastija 1858/1859. Obrenovići su se vratili u Srbiju, pa su svoga protivnika Aleksu Jankovića otpustili iz službe, ne dajući mu ni penziju.^[14] Dolaskom kneza Mihaila Obrenovića na vlast započeo je period pomirenja, pa je dobio penziju. Kao penzioner bezuspešno je pokušavao 1862. godine da privoli austrijskog generala Srbina, Bigu da se postavi na čelo srpske vojske, ako Srbija zarati sa Turskom. Živeo je nakon toga u Pančevu i Beogradu, povučeno. Umro je u Beogradu 22. juna (10. juna) 1869.^[14] godine i sahranjen pored Palilulske crkve.^[15]

Drugi o Aleksi

Prema Slobodanu Jovanoviću bio je brz, oštar i britak.^[16] Pored velikih kancelarijskih sposobnosti brzo je i bistro shvatao, brzo se orijentisao, a imao je i veliki dar kombinatorike.^[16] Međutim njegovim kombinacijama nedostajala je dubina i čvrstoća. On sam bi se lako odvažio, ali bi brzo klonuo, kada bi udario o jače prepreke.^[16]

Reference

↑ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 3/2001. godine
↑ "Temišvarski zbornik"...
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Milićević 1888: str. 197
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 Đurić, Đorđe. „Aleksa Janković, prečanin u službi kneževine Srbije”. DOAJ. Istraživanja. Pristupljeno 22. 8. 2016.
↑ Jovanović: str. 337
↑ Popović 2003: str. 192–194
↑ Popović 2003: str. 194
↑ ^8,0 ^8,1 Jovanović: str. 245
↑ Milićević 1888: str. 197–198
↑ Jovanović: str. 256-257
↑ ^11,0 ^11,1 Jovanović: str. 257
↑ Jovanović: str. 283
↑ Jovanović: str. 450
↑ ^14,0 ^14,1 Milićević 1888: str. 196–200
↑ "Temišvarski zbornik"...
↑ ^16,0 ^16,1 ^16,2 Jovanović: str. 255

Literatura

Milićević, Milan Đ. (1888). Pomenik znamenitih ljudi u srpskoga naroda. Beograd: Srpska kraljevska štamparija.
Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka, Beograd 1929, knjiga 2, 125
Jovanović, Slobodan (1933). Ustanobranitelji i njihova vlada. Beograd: Izdavačka kuća Gece Kon.
Popović, Radomir J. (2003). Toma Vučić Perišić. Beograd: Istorijski institut Beograd.