Gej je muškarac koga estetski, romantično i seksualno privlače drugi muškarci i koji ostvaruje emotivne, seksualne i partnerske odnose sa drugim muškarcima.
Termin gej (engleski:gay) je prihvatljiv naziv u srpskohrvatskom jeziku za osobu muškog pola i roda i istopolne seksualne orijentacije. Medicinski termin „homoseksualac“ se smatra neodgovarajućim, a proces afirmisanja termina „peder“, kojim bi ovaj negativan termin bio preveden u pozitivan, odnosno neutralan, kontekst i ušao u svakodnevnu upotrebu, još nije završen. (Za dalja objašnjenja videti: Terminologija u vezi sa seksualnim i rodno/polnim manjinama.)
Ranije je reč gay korišćena da označi i homoseksualne muškarce i homoseksualne žene, kao i celokupnu LGBT zajednicu. Jačanjem vidljivosti lezbejki, biseksualnih osoba, transrodnih i transeksualnih osoba, izgubio se smisao za ovako široku upotrebu reči, pa se danas njime označavaju samo muškarci homoseksualne orijentacije. Katkad se reč i dalje koristi za označavanje životnog stila ili elemenata LGBT kulture, kao na primer: gej parada, gej kafić (može označavati i mesto okupljanja, koje nije rezervisano isključivo za muškarce), gej organizacija itd. Ipak, sve češće se epitet „gej“ u ovim izrazima menja inkluzivnim akronimom LGBT.
Etimologija i morfologija reči gej
Reč gej u srpskohrvatski jezik dolazi iz engleskog jezika u vreme stvaranja LGBT pokreta u SFRJ i državama koje su iz nje nastale.
U engleskom jeziku reč „gay“ je drastično promenila značenje u toku 20. veka. Reč dolazi od francuske reči „gai“ i od 1178. godine koristi se u značenju „veseo“, „radostan“.[1] U literaturi se često pojavljuje u tom značenju. U toku 1920-ih zabeležena je upotreba reči gay u seksualnom kontekstu. Danas se u engleskom reč koristi kao pridev i kao imenica za označavanje istopolno orijentisanog muškarca. (Za detaljnije objašnjenje etimologije reči „gay“ pogledati članak na engleskoj Wikipediji Gay.)
Kako je reč prihvaćena u srpskohrvatskom i već dugo je u upotrebi, može (i treba) se pisati transkribovano (gej), što LGBT organizacije i štampani mediji u Srbiji, Hrvatskoj i Bosni već i čine, uz manje nedoslednosti.
Iako se reč gej u srpskohrvatskom koristi po ugledu na engleski, dakle i kao imenica i kao pridev, njeno posvajanje ipak nije dovedeno do kraja i ne koristi se dosledno gramatici u svojoj pridevskoj upotrebi. Kao imenica reč gej je primila imeničke odlike srpskohrvatskog jezika, rod (muški), padež (gej, geja, geju...) i broj (gej/gejevi). Međutim, u pridevskoj upotrebi reč nema razvijenu nijednu gramatičku kategoriju: nema padežnu promenu, nema rod i nema broj i koristi se uvek u istom obliku: „gej muškarac“, „gej organizacija“, „gej muškarcu“, „gej muškarci“... Pridev „gej“ takođe nema komparativne i superlativne oblike, koje, međutim, ima u engleskom. Po svojoj upotrebi jednaka je drugim engelskim rečima koje se koriste u slengu: „cool“ (cool tip, cool riba); „in“ (in mesto, in kafić).
Sve do uvođenja hrišćanstva, Antički Rim ima, takođe, pozitivan odnos prema gejevima. Mnogi imperatori su imali ljubavne odnose sa drugim muškarcima, od kojih je najpoznatija ljubav između cara Hadrijana i Antinoja, mladog Grka, po čijoj je nesrećnoj smrti car Hadrijan imenova gradove po njemu, osnovao gradove u njegovu slavu, podizao njegove statue po celomcarstvu i, kao vrhunac, proglasio ga bogom, podizao mu hramove i organizovao proslave.
U toku srednjeg veka odnos prema gejevima bio je promenjen. U toku Karolinške renesanse stvarana je kompleksna gej književnost; u Vizantiji su postojale gej zajednice i homoseksualnost je generalno bila legalna u Evropi. Kako istoričar John Boswell (Džon Bosvel) tvrdi, ovo se menja u periodu između 1250. i 1300., kada se uvodi čak i smrtna kazna za gej muškarce.
Promenu ponovo donosi renesansa, u kojoj se obnavlja kult muškog akta i neguje homoerotizam. Iako homoseksualnost u ovom periodu nije legalizovana, društveni odnos prema gejevima je liberlaniji.
Stvaranje buržoaskog i građanskog kapitalističkog društva dovodi do jačanja konzervativnih pogleda na seks, seksualnost i porodicu. U 19. veku, sa pozitivizmom, homoseksualnost prelazi iz oblasti crkve i kategorije greha u oblast interesovanja psihijatrije i kategoriju bolesti. Kako Fuko tvrdi, sa ovom promenom homoseksualnost prestaje da bude samo „greh u koji svako može upasti“, već postaje osobina „posebne vrste“ ljudi. To uzrokuje pojavu pionirskog rada usmerenog na dekriminalizaciju i društveno prihvatanje gejeva.
U toku nacizma u Nemačkoj, homoseksualnci su bili proganjani i odvođeni u logore, obeleženi ružičastim trouglom.
Sa završetkom Drugog svetskog rata homofilni pokret u Evropi, a zatim i u Americi počinje da jača. U Holandiji se 1946. organizuje COC jedna od prvih i sada najstarija postojeća gej organizacija. Slične organizacije se osnivaju i u Danskoj, SAD, Ujedinjenom Kraljevstvu, i drugde.
Događaj koji se često uzima kao prelomni za gej istoriju je Stounvolska revolucija, odigrana 1969. godine u Njujorku. To je prvi veći okršaj LGBT osoba sa policijom. Nakon toga, u SAD i u mnogim evropskim zemljama organizuju se brojne gej organizacije koje obrazuju ono što i danas postoji kao gej pokret.
Najveće društvene i zakonske promene dešavaju se s kraja 1980-ih i tokom 1990-ih. Danaska je prva zemlja u svetu koja omogućuje registrovano partnerstvo istopolnim parovima. Njen primer slede i druge zemlje u Evropi i svetu. Prva zemlja koja legalizuje istopolni brak je Holandija, 2001. godine, izjednačujući prava heteroseksualnih i homoseksaulnih parova. I druge zemlje u Evropi su tokom 2000-ih počele da ozvaničuju istopolne brakove i legalizuju usvajanje dece od strane gej i lezbejskih parova.
Gej kultura predstavlja model društvenih aktivnosti i simboličku strukturu koja određuje značenje društvene prakse u kojoj učestvuju (koju stvaraju i/li konzumiraju) gejevi. U tom smislu gej kultura predstvalja poznavanje LGBT istorije, razumevanje ciljeva LGBT pokreta, kao i učešće u dešavanjima u LGBT zajednici.
Nisu svi gejevi učesnici u stvaranju i održavanju gej kulture. Neki se samovoljno distanciraju iz ideoloških, političkih, estetskih ili drugih ličnih razloga, drugi su u nemogućnosti da u njoj učestvuu (žive u ruralnim i konzervativnim sredinama, u kojima gej zajednica nije razvijena, ili čak ne postoji).
Gej kultura u 19. i 20. veku bila je skrivena iza niza simbola i homoerotskog sadržaja koje su mogli da primete (samo) osobe kojima su signali bili upućeni – gej publika. Homoerotizam se krio iza visoke kulture i naizgled „straight“ tema. Otuda i povezivanje gejeva sa operom, baletom, profesionalnim sportom, modom, finom kuhinjom, uređenjem prostora i Zlatnim vekom Holivuda. Primeri se mogu naći u velikom broju filmova, na primer: u klasičnom holivudskom mjuziklu, naizgled potpuno heteroseksualnom, glumica se nalazi u centru muzičke scene, dok oko nje igraju mišićavi muškarci, obučeni u šorceve, i deluju kao da su zainteresovani jedni za druge, više nego za nju (kostime, kao i koreografiju plesača pripremaju muškarci). Centralni ženski lik omogućava da se ojača heterocentrični privid i da film prođe cenzuru, ali Gentlemen Prefer Blondes, odakle je gore opisana scena, postaje jedan od kultnih fimova za gej muškarce, a glavna glumica Marilyn Monroe jedna od najvećih gej ikona.
Posle Stounvolske revolucije gej kultura počinje po prvi put javno da se razvija. Tada se gej iskustvo po prvi put javlja kao centralna i normalna priča, umesto kao sporedna i „nevaljala“ priča u straight zapletima. U toku 70-ih gej kultura počinje da vrši uticaj na opštu kulturu. Popularne ličnosti, kao na primer, Liza Minnelli provode dosta vremena sa gej ljudima u javnosti, koji su tada jet set prihvata kao sofisticirane i moderne ljude (i/ili modne detalje). Druge slavne ličnosti, kao Andy Warhol počinju otvoreno da govore o svojim gej iskustvima, ljubavima i partnerima. Pojava AIDS-a je uslovila outovanje nekoliko zvezda, kao što su Rock Hudson i Freddie Mercury. Sve to je doprinelo većem prisustvu gej tema u javnosti.
S kraja 20. veka veliki broj poznatih ličnosti, kao i veliki broj filmova, TV serija, reality i talk showua doprineo je boljem upoznavanju gej kulture i njenom približavanju široj publici. Madonna je jedna od zvezda koja svoje ideje obilno pozajmljuje iz gej kulture i svoj „dug“ vraća tako što ih predstvalja široj javnosti, približavajući, na taj način, gej i straight kulturu.
U toku istorije razna društva su se u raznim periodima drugačije odnosila prema homoseksualnosti i posebno gejevima. Lezbejke su uvek bile manje na prisutne u zakonskim zabranama, mada su trpele jednaki društveni pristisak.
U SFRJ su gej odnosi (muška homoseksualnost) bili zabranjeni do 1974. godine, kada se prebacuje na republički nivo. Slovenija je vrlo brzo dekriminizovala homoseksualnost, dok je Bosna i Hercegovina to učinila tek 1996. godine. (Videti: LGBT istorija u zemljama bivše SFRJ.)
U savremeno doba 29 država u svetu dozvoljavaju otvorenim gejevima da služe u vojsci, a samo 17 država to eksplicitno zabranjuje. U ostalim državama, kao u SAD, na primer, gej muškarci mogu služiti vojsku ako ne ispoljavaju svoju homoseksualnost.
.jpg)