Kol Kalesi

Kol (Kveli) Kalesi
Kolköy, Posof, Türkiye
Koordinatlar	41°26′31″N 42°37′26″E / 41.44197°K 42.62386°D / 41.44197; 42.62386
Tip	Kale
Yapı bilgisi
Yapı sahibi	Türkiye
Halka açık mı?	Evet

Kol Kalesi

Kol Kalesinin konumu

Kol Kalesi (Gürcüce: ყუელისციხე ya da ყველისციხე; okunuşu: "q'uelistsih'e" ya da "q'uelisstih'e") bugün Türkiye sınırları içinde bulunan Yalnızçam Dağları'nın zirvesinde, Kolköy köyünde bulunan Orta Çağ Gürcü kalesidir. Kveli Kalesi (Kvelistsihe) veya Kuveli Kalesi (Kuelistsihe) olarak da bilinir. Türkçe "Kol" adı "Kveli" ya da "Kueli"den gelir. İlk kez 10. yüzyılın başlarındaki Gürcü kaynaklarında ortaya çıkan Kol Kalesi, 16. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu tarafından ele geçirilene kadar Samtshe eyaletinin temel tahkimatıydı.

Kveli Kalesi ya da Kueli Kalesi ismi kelimenin tam anlamıyla, Gürcistan'dan Yunanca eşdeğer Tyrokastron'un (Τυρόχαστρον) bir kaynağı olan bir "Peynir Kalesi" olarak söz eder: Konstantinos Porfirogennetos'un De Administrando Imperio.^[1]

Kol Kalesi, artık büyük ölçüde harap olup, günümüzde Gürcistan sınırına yakın olan Türkiye'nin kuzeydoğusundaki Ardahan ilinin Posof ilçesinde Kolköy köyündedir. İlk kez 10. yüzyılın başlarında Gürcüce yazılan haber metninde Stepane Mtbevari'nin Gürcü kaynaklarından Azerbaycan Emiri Yusuf Ibn Abi'l-Saj-Abu l'K'asim'in işgal ordusuna direniş yeri olarak Gobron'un tutkusu bahsedilir. Bu kaynağa göre, Kol Kalesi 28 günlük kuşatma sonrasında düştü ve ayrıcalıklı bir Hristiyan olan Gürcü komutanı Gobron, İslam'a geçmeyi reddettiği için öldürüldü.^[2]

Kol Kalesi, 920'li yıllara gelindiğinde, VII. Konstantinos Porfirogennetos'un De Ceremoniis adlı eserinde Cavaheti'deki bir Gürcü dükalığı olan ve kalenin adını taşıyan Kuvel (Κουελ)'in baş kalesi olarak geçmektedir. Profesör Cyril Toumanoff'a göre, bu eserde Konstantinos, Bagrationi Hanedanı'ndan Gürcü Prensi II. David olması muhtemel olan "Kuvel arkonu"ndan bahsetmektedir. Kuvel'in adı, Konstantinos tarafından başka bir yerde, Yunanca "Tyrokastron (Peynir Kalesi)" kelimesinin karşılığı olarak anılmaktadır ve daha sonraları David'in yayılmacı kuzeni Tao'lu II. Gurgen'in mülkiyetine geçmiştir. Gurgen daha sonra Klarceti'ye karşılık olarak Kuvel ve Acara'yı kayınpederi Ashot Kiskasi'ye vermiş, fakat daha sonra geri almıştır. 941'de Gurgen'in ölümünden sonra, kale, kuzenlerine miras kalmış ve sonuçta da 1008'de Bagrationi Hanedanı'nın diğer mülkleriyle birlikte- Gürcistan Krallığı'ın ilk kralı olan III. Bagrat'ın mülkiyetine geçmiştir.^[1][3]

Kol Kalesi, stratejik konumu nedeniyle, tarih boyunca birçok askeri çatışmalar, savaşlar ve kuşatmalar görmüştür. Kale 1040'larda isyancı Gürcü Generali IV. Liparit'in eline geçmiş, ancak Liparit 1059'da Gürcistan Kralı IV. Bagrat tarafından yenilgiye uğratılması üzerine geri alınmıştır. 1060'larda ise kalenin eristavisi (yönetici/dük) Cakeli hanedanından Murvan'a verilmiş, ancak 1065'te Gürcü seferleri sırasında Büyük Selçuklu Sultanı Alp Arslan'ın eline geçmiştir. 1080'de, muhtemelen Revvadi/Mamlān kökenli Emir Ahmed tarafından yönetilen Türkler, kalede mevzilenen Gürcistan Kralı II. Giorgi'yi mağlup etmişlerdir. 16. yüzyılda Kol Kalesi, güneybatı Gürcistan'ın çoğuyla birlikte Osmanlı yönetimine girmiş ve geçmişteki önemini yitirmiştir.^[4]