Rafael Moneo

Rafael Moneo
	; (2017) Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Tutera, 1937ko maiatzaren 9a (87 urte)
Herrialdea	Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Familia
Seme-alabak	ikusi Belén Moneo (en) ;
Hezkuntza
Heziketa	Madrilgo Unibertsitate Politeknikoa ; Espainiako Akademia Erroman ; Madrilgo Arkitektura Goi Eskola Teknikoa
Hizkuntzak	gaztelania
Ikaslea(k)	ikusi José Manuel Pérez Latorre (en) ;
Jarduerak
Jarduerak	arkitektoa
Enplegatzailea(k)	Harvard Unibertsitatea ; Kataluniako Unibertsitate Politeknikoa ; Madrilgo Arkitektura Goi Eskola Teknikoa
Lan nabarmenak	ikusi Bankinter building (en) ; Kursaal jauregia; L'Auditori;
Jasotako sariak	ikusi Royal Gold Medal (2003) ; Pritzker Saria (1996) ; Arteetako Asturiasko Printzesa saria (2012) ; Sant Jordiren gurutzea (1999) ; Feltrinelli Prize (1998) ; Rolf Schock Prize in Visual Arts (1993) ; Praemium Imperiale (2017) ; Rei Jaume I Award (2010) ; Soane medal (2017) ; Fellow of the American Academy of Arts and Sciences ; honorary doctorate from the Pontifical Catholic University of Peru ; Golden Lion (2021) ;
Kidetza	San Fernandoko Arte Ederren Errege Akademia; Royal Academy of Engineering of Spain (en) ; Suediako Arteen Errege Akademia; Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia; Ameriketako Estatu Batuetako Arte eta Letren Akademia; Académie d'architecture (en) ; Royal Galician Academy of Fine Arts (en) ; Accademia di San Luca

José Rafael Moneo Vallés (Tutera, Nafarroa Garaia, 1937ko maiatzaren 9a) arkitektoa da, munduan ospetsua. Besteak beste, Pritzker Saria jaso du.

Bizitza

Ikasketak Madrilgo Arkitektura Goi Eskola Teknikoan egin zituen, 1961. urtean amaituta. Ikasle zelarik, Francisco Javier Saenz de Oiza nafar arkitektoarekin hainbat proiektutan parte hartu zuen.

1961. eta 1962. urteetan, beharbada Danimarkako arkitektorik handiena izan den Jørn Utzon maisuaren bulegoan lan egin zuen. Ondoren, 1963an, Erromako Espainiar Akademian bi urtez ikasteko beka bat lortu zuen, eta horrek garrantzi handia izango zuen bere lanaren etorkizuneko garapenean.

1966tik 1970era, Madrilgo Arkitektura Eskolan irakasle jardun zuen. Ondoren Bartzelonara joan zen bizi izatera, eta hango Arkitektura Eskolan Konposizio Elementuen katedraduna izan zen ia hamar urtez, 1980 urtean berriro ere Madrilgo Eskolara itzuli zen arte, oraingoan Konposizioko katedraz ardura hartzeko.

1973tik, Moneok bulego propioa zuen Madrilen. Bai bulegoko proiektatze lanaren bitartez, bai irakaskuntzak ideien hedapenerako eman zion aukeraren bitartez, gaurkotasunez mantentzen diren obrak plazaratu zituen. Garaiko arkitekto askok ez bezala, Moneok ez die utilitarismo eta espresionismo korronteei jarraitu; izan ere, Eskandinaviako estiloan eta Holandako tradizioan oinarritu da arkitektura garaikideari dagokion lengoaian bere obra garatzeko.

1976an, Estatu Batuetara joan zen, New Yorkeko Arkitektura eta Hiri Ikasketen Institutuan lan egitera eta hiri bereko Cooper Union School of Architecture eskolan irakastera. Hurrengo urteetan, Princetongo Unibertsitatean eta Harvard Unibertsitatean ere eskolak eman zituen, bai eta Lausanako Ecole Polytechnique Fédéral ikastetxeko Arkitektura Sailean ere.

1985ean, Harvard Unibertsitateko Arkitektura Saileko dekano izendatu zuten. Bost urte iraun zuen postu horretan; oraindik eskola horretako Arkitektura katedraduna da, eta sert professorship ohorezko kargua eman diote han.

1992an, Espainiako Gobernuaren Arte Ederretako Merituaren Urrezko Domina jaso zuen.

1993a urte oparoa izan zen Moneorentzat. Lovainako Unibertsitateak honoris causa doktore izendatu zuen. American Academy of Arts and Letters akademiak arkitekturako Arnold W. Brunner Memorial saria eman zion; eta Nafarroako Gobernuak, Vianako Printzea Saria.

1996an, Arkitekturako Nobel saritzat hartzen den Pritzker saria jaso zuen. Horrez gain, Frantziako Arkitektura Akademiak urrezko domina eman zion.

Beste hainbat sari ere irabazi ditu, eta arte ederretako hainbat akademiatako kide da.

Egun, Moneok lanean jarraitzen du, historiaren garapenaren parte izan nahi duen arkitektura baten alde. Moneoren ustez, arkitektoaren lana da garai bakoitzeko elementu eta ereduak identifikatzea eta garaiaren beharretara egokitzea. Gaur egun, proiektatzaile eta irakasle gisa, munduko arkitekto handienetakoa dugu Moneo. Hori aitortzeko, hain zuzen, arteetako Asturiasko Printzea Saria eman zioten 2012an.

Lan garrantzitsuak

Euskal Herrian

1968-72: Urumea etxebizitza eraikina, Donostia (Xabier Unzurrunzaga, Xabier Marquet eta Luis Zulaika arkitektoen agentzian)
1995-1999: Kursaal jauregia, Donostia
1999-2005: Nafarroako Artxibo Nagusia, Iruñea
Arintzano jaurerriko ardandegia, Aberin, Lizarrerria, Nafarroa Garaia
2009: Deustuko Unibertsitateko liburutegia, Abandoibarra, Bilbo
2011: Iesu eliza, Donostia
2015: Nafarroako Unibertsitatea Museoa

Munduan

1973-76: Bankinter egoitza, Madril, Espainia
1973-81: Logroñoko Udaletxea, Logroño, Errioxa, Espainia
1980-85: Erromatar Museoa, Mérida, Espainia
1982-87: Española Seguros eraikina, Sevilla, Espainia
1982-88: Espainiako Bankua, Jaén, Espainia
1987-92: San Pablo Aireportua, Sevilla, Espainia
1983-92: Tarragonako Arkitektoen Elkargoaren egoitza, Tarragona, Katalunia
1986-92: Atochako geltokia, Madril
1989-92: Thyssen-Bornemisza Museoa (Villahermosa Jauregia), Madril
1987-92: Pilar i Joan Miró fundazioa, Mallorca, Balear Uharteak
1988-93: L'Ila Diagonal Eraikina (merkatari gunea eta bulegoak), Bartzelona, Katalunia
1993: Davis Museoa eta Kultur Etxea, Wellesley College, Massachusetts, AEB
1995-97: Don Benito Kutur Etxea, Don Benito, Extremadura
1991-98: Murtziako Udaletxea, Murtzia, Espainia
1994-98: Moderna Museet, Arte Modernoaren eta Arkitekturaren Museoa, Stockholm, Suedia
1993-98: Grand Hyatt Hotela eta Bulegoak Potsdamerplatz auzoan, Berlin
1990-99: Bartzelonako Auditorioa, Bartzelona
1992-2000: Audrey Jones Beck Arte Museoa, Houston, Texas, AEB
1996-2000: Katedral katolikoa, Los Angeles, Kalifornia, AEB
2003: Zientzia Museoa, Valladolid, Espainia.
2007: Prado Museoaren handitzea, Madril.
2008: RISD Museum, Providence, Rhode Island, AEB.

Idazlanak

(Gaztelaniaz) Inquietud teórica y estrategia proyectual en la obra de 8 arquitectos contemporáneos. Bartzelona: Actar, 2004. ISBN 84-95951-68-1.