A catedral comeza a se contruír en épocas do aínda Reino de Galiza e se constitúe na sede do bispado fundado, segundo a tradición, polo padrón do reino, Santiago o Maior, que aquí tería deixado como primeiro bispo o seu discípulo, san Pedro de Rates. Debido a esa orixe apostólica é considerada como Sacrosanta Basílica Primacial da Península Ibérica, e o seu arcebispo, Primaz das Espanhas. Posúe liturxia propia, a liturxia bracarense.
Aséntase sobre as fundacións dun antigo mercado ou templo romano dedicado a Isis, conforme testemuña unha pedra votiva na parede leste, e os muros dunha posterior basílicapaleocristá.
A súa historia mellor documentada remonta á obra do primeiro bispo, Pedro de Braga, e corresponde á restauración da sé episcopal en 1070, da que se conservan poucos vestixios.
En 1268 as obras aínda non estaban concluídas. O edificio continuou a ser modificado con algunhas intervención artísticas, sendo particularmente significativa a galilea, mandada construír, na fachada, por Jorge da Costa nos primeiros anos do século XVI e que sería concluída por Diogo de Sousa. Este último mandou facer as grades que agora a fechan, tendo aínda alterado o pórtico principal, (destruíndo dúas das súas arquivoltas) e mandado executar a ábsida e a capela maior, obra de João de Castilho datada de inicios do século XVI.
Nas dependencias da antiga casa do Cabido, mandada construír a comezos do século XVIII, polo arcebispo Rodrigo de Moura Teles, encóntrase actualmente o Tesouro Museo da Sé de Braga.
No século XX colocouse xunto aos claustros o túmulo da taumaturga, relixiosa e estigmatizada, irmá Maria Estrela Divina, centro de gran devoción popular.
Foi sonado o seu espolio de reliquias sagradas, onde destaca o pedazo dun manto da Virxe María, na Capela das Reliquias. Na catedral atópanse arcas que seica conteñen os ósos de moitos santos, e a lendaria Araca Sagrada, cuxo contido era notábel e que noutrora saía en posesión nos días solemnes de festa.
A sé de Braga está declarada Monumento Nacional de Portugal desde 1910.
Características
Templo principal
O templo románico presentaba a fachada neste estilo, ladeada por dúas torressineiras onde se abre a portada principal.
O interior está constituído por tres naves, con seis treitos e cobertura de madeira, transepto desenvolvido e unha cabeceira coa ábsida arrodeada por dúas absidiolas. Aínda hoxe se conservan os elementos básicos desta traza, con excepción da cabeceira.
O esencial da escultura románica da Sé sobreviviu até hoxe, estando concentrada nos portais (principal e lateral sur, a chamada "Porta do Sol") e nos chapiteis do corpo do templo.
A primitiva capela, da cal só resta a estrutura das paredes, foi mandada erguer polo arcebispo Xeraldo de Moissac, baixo a invocación de San Nicolao.
En 1418-1467 o arcebispo Fernando da Guerra, após Xeraldo de Moissac ter sido considerado santo, dedicou a Capela a este antigo arcebispo de Braga, e os restos do santo sepultados no retablo principal.
Erguida por iniciativa do arcebispo Gonçalo Pereira para o seu monumento funerario.
O 17 de novembro de 1331, o papa Xoán XXII a través da bula "Marita tuae devotionis", concedeu a Gonçalo Pereira a autorización para gastar 6000 floríns de ouro, das rendas da mesa arquiepiscopal, na dotación da capela que planeaba construír.
O arcebispo está sepultado nun túmulo gótico, semellante ao da Sabela de Aragón, en Coímbra, obra de dous escultores: os mestres Pero e Telo García.
Capela de Nosa Señora da Piedade
Erguida por iniciativa do arcebispo Diogo de Sousa en 1513, aquí atópase o seu túmulo.
Templo renacentista incluído no conxunto da Sé de Braga.
Claustro
O actual claustro foi construído no século XIX en substitución a un anterior, gótico, e que xa no século XVIII ameazaba ruína.
Aquí atópanse hoxe en día a sepultura da irmá Maria Estrela Divina, relixiosa terciaria estigmatizada, que faleceu con fama de santidade.
Existe outro claustro anexo máis antigo, chamado Claustro dos Reis, onde se encontran sepultados os reis suevos de Gallaecia, segundo unha antiquísima tradición.
Conxunto de campás
O primeiro conxunto de campás da Sé foi inaugurado no século XVII. Ao longo dos séculos, os arcebispos de Braga engadiron novos sinos, tornandoo nun dos maiores do país.
En 1996 substituíronse vinte e tres sinos. Os sinos apeados ao longo dos séculos da Sé e das igrexas de Braga atópanse no Tesouro Museo da catedral, que conta con máis de duascentas destas pezas.
Cronoloxía
Século XI – Construción dunha igrexa episcopal so a iniciativa do bispoPedro (1070-1091), sobre os restos dun grande edificio romano e outro da Alta Idade Media;
1212 / 1228 - Reparacións na sancristía e claustro e reconstrución da capela de S. Xeraldo;
1326 / 1348 - Gonçalo Pereira manda construír a capela tumularia, coñecida como capela da Gloria, xunto á de S. Xeraldo, ben como pintar o coro;
1374 - Lourenço Vicente manda construír, xunto á parede norte da Sé, no lugar onde estaban sepultados os condes Henrique e Tareixa, unha capela, a capela dos reis;
1416 / 1467 - Fernando da Guerra dotou e restaurou a Biblioteca, ben como a capela de S. Xeraldo;
1486 / 1501 - Construción da galilea;
1505 / 1532 - O arcebispo Diogo de Sousa procede a melloras na portada axial, retirándolle dúas arcadas e o mainel; reconstrución da capela maior, baixo o deseño de João de Castilho; construción do retablo en pedra de ançã; restauración das torres; reconstrución do claustro; restauración da capela de S. Xeraldo;
1513 - Construción da capela de Xesús da Misericordia (N.ª Sra. da Piedade);
Século XVII, finais – Construción da sancristía grande;
1704 / 1728 - Reforma ordenada por Rodrigo de Moura Teles; remodelación das capelas laterais; remodelación da capela de S. Xeraldo; aplicación de talla dourada; execución de fiestras para maior entrada de luz; execución dun ciborio no cruceiro e unha cúpula xunto ao coro alto; reforma das dúas torres da fachada;
1721 - Transferencia das reixas da capela maior para a galilea;
1737 - Data do cadeiral;
1737 / 1738 - Construción dos órganos por Frei Simon Fontanes coa colaboración de Marceliano de Araújo;