Montserrat Concepción Viviana Caballé Folch, nada en Barcelona o 12 de abril de 1933 e finada na mesma cidade o 6 de outubro de 2018,[1] foi unha soprano lírica catalá. Foi recoñecida pola súa técnica vocal e considerada unha das máis admiradas cantantes de ópera do mundo.[2] Acadou moita sona pola súa técnica e as súas interpretacións dos grandes papeis de bel canto de Rossini, Bellini e Donizetti. O seu irmán Carles era o seu representante, e a súa sobriña Montse, a súa secretaria.
Traxectoria
Comezos
Montserrat Caballé naceu na rúa de Igualada do barrio de Gràcia[3], filla de Carles Caballé e Anna Folch, procedentes de familias de clase media moi empobrecidas trala Guerra civil española.[4] Pola súa orixe humilde, de moza traballou zurcindo medias. Graduouse en peritaxe mercantil e estudou doce anos no conservatorio do Liceu, onde fixo solfexo, piano e canto, e gañou a medalla de ouro de 1954. No conservatorio barcelonés foi discípula de Eugenia Kemeny (a quen atribúe o desenvolvemento da súa técnica respiratoria), Pere Vallribera, Napoleone Annovazzi e Conchita Badía.[5] Pere Vallribera (quen máis tarde se converteu en director do Conservatorio) considerou que o interese e as cualidades da voz de Montserrat merecían fomentar a súa aprendizaxe cunha bolsa de estudos.[6]
Placa na casa natal
A causa do delicado estado de saúde do pai, toda a familia trasladouse un tempo á localidade ilerdense de La Floresta. Durante este período, Montserrat viuse obrigada a abandonar as clases para facerse cargo do seu irmán Carles. En 1945 volveron a Barcelona, onde viviron nun modesto piso no distrito de Les Corts. Malia as penurias, a finais de setembro de 1949 comezou os seus estudos preliminares de voz. Unha nova enfermidade do pai fixo que Montserrat, á marxe dos estudos, se puxese a traballar nunha fábrica durante o día e asistise ao Liceu á tardiña. Porén, tivo que deixar os estudos para facer máis horas e poder pagar unha intervención cirúrxica do pai.[6]
Naquela época, froito dunha desesperación extrema, decidiron pedirlle axuda a Joan Antoni Bertrand, herdeiro dunha familia industrial téxtil, mecenas e un dos propietarios do Liceo. Bertrand organizou unha audición en que Montserrat, que xa tiña 17 anos, foi convidada a cantar ante media ducia de persoas, entre elas, el mesmo e a irmá deste, Mercé. Nesa audición tamén participaron Max Lorenz (famoso tenorwagneriano que cantaba no Liceu), Julius Katchen (recoñecido pianista estadounidense que actuaba no Palau de la Música de Barcelona) e Alícia de Larrocha, seleccionados por Bertrand entre o seu amplísimo círculo de amizades melómanas.[6]
O patrocinio dos Bertrand permitiulle a Caballé volver estudar canto no Liceu a tempo de comezar o ano académico 1950-1951. Cun entusiasmo renovado, fixo grandes progresos en pouco tempo, e mesmo chegou a estudar dous cursos por ano. Entre as compañeiras destes anos de estudo estaba Mirna Lacambra, con quen fixo grande amizade.[4]
Eugenia Kemmeny era unha soprano que abordara noutrora papeis wagnerianos. Refuxiada en Barcelona logo da segunda guerra mundial, adicábase á formación de novos cantantes e da técnica do canto no Conservatorio do Liceu con métodos que incluían mesmo a ximnasia. Conchita Badía, recoñecida intérprete de lieder (a quen Caballé sempre considerou a súa nai musical[6]), deulle consellos profesionais de canto moi importantes para a moza. Napoleone Annovazzi, responsable musical do Liceu dende 1942 até 1953 e docente de harmonía, contrapunto e orquestración[6], orientouna no referente ao repertorio posterior.[4]
Dous acontecementos artísticos foron importantes para o desenvolvemento futuro de Caballé. En 1952 Demmeny convidouna a un concerto de Kirsten Flagstad no Liceu.[7] Por outra banda, en 1953 debutou Renata Tebaldi no Liceu. Tres anos despois, Montserrat puido escoitar a diva italiana en moitos dos seus papeis principais, incluídos os de Violetta, Tosca e Mimí.[6] Tebaldi, coa cal coincidiu máis tarde, convertérase daquela nun ídolo do público do Gran Teatre del Liceu.[4]
Con 21 anos afrontou o exame final de curso que estaba formado por Dove sono i bei mornenti (do acto de Le nozze di Figaro), Ah, non credea mirarti (do acto II de La sonnambula) e Und ob die Wolke (do acto I de Der Freischütz).[6] Porén, os nervios acumulados fixeron que, mentres estaba a cantar a última peza, Montserrat sufrise un síncope e perdese o coñecemento. Malia ser certificado polo médico presente, un dos membros do xurado non quixo admitir tal xustificación e non se lle concedeu a medalla de ouro do Conservatorio. Este resultado solucionouse finalmente, logo dun primeiro intento en 1962 que Montserrat rexeitou [6], o 7 de xaneiro de 1987, no concerto do 25º aniversario do debut no Liceu da cantante.[4]
En Italia, tras moitas probas infrutuosas en Nápoles e Roma, coa axuda do barítono catalán Raimon Torres conseguiu un contrato no Maggio Musicale Fiorentino que finalmente non se levou a cabo.[4] Máis tarde viaxou a Suíza con toda a familia. Entre 1956 e 1958 foi parte da compañía da Opera de Basilea, onde o director do Teatro Municipal (Stadttheater Basel), Hermann Wedekind, deulle a oportunidade de facer substitucións en pequenos papeis. Un ano despois, a cantante que interpretaba aquela tempada a Mimí en La Bohème de Puccini cancelou a actuación. A substituta oficial sufriu unha repentina indisposición e a segunda non se encontraba na cidade, polo que a substituíu a soprano catalá. O enorme éxito logrado permitiulle, dende aquela, interpretar papeis protagonistas.[8]
A súa grande estrea internacional foi en 1965, no Carnegie Hall, cando tivo que substituír de súpeto a Marilyn Horne na Lucrecia Borgia de Donizetti. A súa actuación valeulle máis de 20 minutos de ovación.[11] Dende aquela, Caballé (alcumada A Superba) actuou nos grandes escenarios dos Estados Unidos, Francia, Alemaña, Bélxica, Suíza, Austria, Italia ou Dinamarca, entre moitos outros países.
En 1970 chamoulle a atención un debutante Josep Carreras. Caballé invitouno a cantar na produción Lucrezia Borgia, o primeiro grande éxito de Carreras.
Despedida e regreso
En 1992 despediuse por unha larga tempada dos escenarios. Os seus problemas de saúde aconsellábanlle reducir os seus compromisos e, durante case unha década, a súa voz prodigouse en esporádicos recitais e concertos. Recuperada de varias intervencións cirúrxicas, regresou ó escenario en xaneiro de 2002,[12] no papel de Catarina de Aragón na ópera Henrique VIII, de Camille Saint-Saëns, en Barcelona.[13]
Falaba, entre outras linguas, inglés, alemán, italiano e francés. Foi Embaixadora de Boa Vontade da UNESCO dende 1994.[14] En 2006 actuou fronte o papa Bieito XVI no V Encontro Mundial das Familias, celebrado en Valencia. Interpretou o Padre Nuestro composto por José María Cano.[15]
Conservatorio Montserrat Caballé de Arganda
Popularidade fóra da ópera
Fíxose moi popular fóra do mundo da ópera na música lixeira. Algunhas gravacións destacadas son:
Hernández Girbal, Florentino (1993). Ed. Lira, ed. Cien cantantes españoles de ópera y zarzuela. (en castelán) (1ª ed.). Madrid. p. 320. ISBN 978-84-85079-15-5.
Tubeuf e Lerín, André e Miquel (2002). F. Gran Teatre del Liceu, ed. Montserrat Caballé. 40 anys al Liceu. (catalán e inglés) (1ª ed.). Barcelona. p. 180. ISBN 978-84-607-3789-6.
