Koper ogrodowy (Anethum graveolensL.) – gatunekrośliny z rodziny selerowatych. Uznawany jest za gatunek rodzimy w północnej Afryce (od Maroka po Libię i Czad) oraz w południowo-zachodniej Azji (Półwysep Arabski, Syria, Iran). Rozprzestrzeniony jest szeroko w uprawie i spotykany jest na różnych kontynentach jako roślina dziczejąca[4]. Przejściowo dziczeje z upraw także w Polsce[5].
Nazewnictwo
Nazwa naukowa składa się z łacińskiej nazwy rodzajowej anethum oznaczającej koper, o pochodzeniu greckim – anethos 'wiotki' lub anemos 'wiatr' i nazwy gatunkowej, na którą składają się człony gravis 'ciężki' i olens 'pachnący', co wiąże się z aromatycznymi właściwościami rośliny[6]. W czasie ustalania nazw naukowych stosowano również nazwę Anethum hortense[7]. Jan Krzysztof Kluk użył nazwy koper pospolity[7]. W Polsce zanotowano następujące nazwy ludowe: kajzer, koper, koper ogrodowy zwykły, koper swojski, koper wonny, koperek, koperek wonny, kopr, kopr polski, kopr pospolity, kopr swojski, krop[6].
3-, 4-krotnie pierzaste o nitkowatych odcinkach. Dolne posiadają pochwiaste ogonki, górne są siedzące na wydłużonych pochwach[9][5], obłonionymi i z uszkami[5].
Zebrane w liczne (15–40) baldaszki tworzące baldach złożony, o nagich szypułach i szypułkach, bez pokryw i pokrywek[8][5]. Kwiaty obupłciowe, drobne z żółtymi płatkami, na szczycie z łatką[5].
Jajowate lub szeroko eliptyczne, spłaszczone rozłupnie, osiągające do 5 mm długości i 3 mm szerokości. Krążek miodnikowy poduszeczkowaty i żółty. Trzy żebra grzbietowe wyraźnie wystające, dwa żebra boczne oskrzydlone[5].
Biologia i ekologia
Roślina jednoroczna. Kwitnie w lipcu i sierpniu. Roślina silnie aromatyczna, o korzennym zapachu[5].
Jako roślina dziczejąca rośnie na polach, na przypłociach i innych stanowiskach ruderalnych[5].
Działanie: napar z liści lub nasion działa lekko uspokajająco, wpływa korzystnie na proces trawienia i delikatnie obniża ciśnienie krwi. Wewnętrznie jest stosowany jako lek przeciw kolce, trudnościom z trawieniem i spowodowaną tym bezsennością, wzdęciom, nieprzyjemnemu zapachowi z ust, brakowi pokarmu u matek karmiących piersią, w bezsenności i nieżycie górnych dróg oddechowych. Zewnętrznie okłady z owoców są stosowane przy schorzeniach oczu oraz w ropnych zakażeniach skóry (mają działanie antyseptyczne)[9].
Zbiór: liście zbiera się wiosną lub latem przed kwitnieniem, a nasiona latem, gdy już dojrzeją. Suszy się w przewiewnym i zacienionym pomieszczeniu, wysuszone przechowuje w szczelnych opakowaniach. Można też je zamrozić lub konserwować w soli[9].
Łodygi z baldachami kwiatowymi są wykorzystywane do wykonywania bukietów i stroików, zarówno świeżych, jak i suszonych[9].
Kosmetyka. Olejek koperkowy jest składnikiem niektórych past do zębów, płukanek do ust, mydeł, perfum, wód zapachowych. Napar z owoców kopru jest używany do przemywania tłustej cery i przetłuszczających się włosów. Rzymianie olejkiem koprowym namaszczali ciało[9].
Uprawa
Roślina łatwa w uprawie. Wymaga słonecznych i osłoniętych od wiatrów stanowisk, gleby wilgotnej – nie znosi jednak stałego zawilgocenia. Lubi podłoża dobrze spulchnione, żyzne i przepuszczalne. Nasiona wysiewa się wiosną wprost do gruntu i w miarę potrzeb można je dosiewać przez całe lato aż do jesieni (ze względu na krótki okres wegetacyjny trwający około 45–50 dni). Niektóre odmiany: 'Bouquet', 'Fernleaf', 'Mammoth', 'Vierling'. Wymagane jest podlewanie w okresach bez opadów. Roślina ta jest rzadko atakowana przez choroby czy też szkodniki[11].
Obecność w kulturze
Pędy kopru z liśćmi i kwiatami znaleziono w grobowcu Amenhotepa II zmarłego około 1400 roku p.n.e.[12]
Uważany był za roślinę czarodziejską. Dawniej wierzono, że chroni przed piorunami i złymi snami i jego wiązki wieszano w domach[11].
Przypisy
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑Anethum graveolens L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-09-26].
↑ abcdefghijMarianM.KoczwaraMarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 117-118.
↑ abIreneusz R. Moraczewski, Barbara Sudnik-Wójcikowska, Bożena Dubielecka, Lucjan Rutkowski, Kazimierz A. Nowak, Wojciech Borkowski, Halina Galera: Flora ojczysta — gatunki pospolite, chronione, ciekawe... (CD-ROM: Atlas roślin, słownik botaniczny i multimedialne klucze do oznaczania). Warszawa: Wydawnictwo Stigma, 2000. (pol.). Brak numerów stron w książce
↑ abAnna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6. Brak numerów stron w książce
↑ abZofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3. Brak numerów stron w książce