Podlesie po raz pierwszy jako samodzielna osada jest wzmiankowane w latach 60. XV wieku roku, jednak jego początki jako jednej z osad ziemi pszczyńskiej, związane są z dawną wsią Uniczowy, która w XV wieku rozpadła się na trzy osobne. Rdzeniem Podlesia stała się współczesna ulica Uniczowska, która była dawniej główną drogą we wsi. W XVII powstały dwa podleskie przysiółki – Zaopusta i Dąbrowa. W XIX wieku wieś przechodziła szereg katastrof; po pożarze z 1806 roku stała się pierwszą murowaną wsią na ziemi pszczyńskiej. W tym okresie pozostawała wsią typowo rolniczą z wysoką agrokulturą. 18 sierpnia 1929 roku zorganizowano tutaj centralne dożynki Polski, zaś w 1930 roku naczelnik gminy Robert Jarczyk został wybrany posłem na Sejm RP. Dnia 27 maja 1975 roku Podlesie zostało włączone do Katowic, stając się częścią miasta, a od 1 stycznia 1992 roku jest jedną z jego administracyjnych dzielnic.
Powierzchnia Podlesia wynosi 8,28 km² (5,03% powierzchni miasta), a pod koniec 2020 roku mieszkało tutaj 6645 osób (2,44% ludności Katowic).
Geografia
Położenie
Dzielnica nr 22 Podlesie jest jedną z 22 dzielnic Katowic, będącą jednostką pomocniczą gminy, znajdującą się w grupie dzielnic południowych. Położona jest w południowo-zachodniej części miasta. Powierzchnia dzielnicy wynosi 8,28 km², co stanowi 5,02% powierzchni całego miasta[2]. Podlesie od północy graniczy z Zarzeczem, od północy i od wschodu z Kostuchną, od południa z miastem Tychy, zaś od zachodu z miastem Mikołów[3][4].
od północy – od granicy Katowic i Mikołowa do przecięcia z torami kolejowymi biegnie ona korytem Kaskadnika; dalej ciągnie się ona na północ wzdłuż torów do rejonu Potoku Granicznego na wysokości ulicy Dereni; w dalszym przebiegu biegnie na wschód południowym odcinkiem ulicy Dereni do ulicy K. Stabika, okalając budynki przy niej położone od północy; granica za budynkiem nr 55 skręca na południowy wschód, przecinając ulicę Sasanek pomiędzy budynkami 18 i 20; dalej granica okala od północy w kierunku wschodnim budynki przy ulicy Zachodniej, po czym biegnie tą ulicą do skrzyżowania z ulicą Armii Krajowej; następnie granica biegnie ulicą AK aż do drogi położonej równolegle pomiędzy ulicami Warsztatową i ulicą Okrąglica, a w dalszym ciągu granica ta biegnie do ulicy Sołtysiej za budynkiem nr 94,
od wschodu – biegnie prostolinijnie od przepustu wodnego pod torami kolejowymi na styku z ulicą Sołtysią na południe do punktu załamania się granic miast Katowice i Tychy,
od południa – stanowi jednocześnie granicę pomiędzy Katowicami a Tychami,
od zachodu – przebiega od trójstyku granic Katowic, Tychów i Mikołowa wzdłuż granicy z Mikołowem do przecięcia z Kaskadnikiem.
Pod względem krain historycznym dzielnica ta znajduje się we wschodniej części Górnego Śląska[7]. Historycznie Podlesie od północy graniczy z Kostuchną, od wschodu z Bożymi Darami (dawna kolonia Podlesia), od zachodu z Zarzeczem, zaś od południa z Tychami[8].
Geologia
Tereny Podlesia położone są w niecce górnośląskiej[9], a obszar ten ma budowę zrębową. Na przełomie dewonu i karbonu zostało zaburzone paleozoiczne podłoże Wyżyny Śląskiej poprzez utworzenie zapadliska, które w okresie karbonu zostało wypełnione przez zlepieńce, piaskowce i łupki ilaste zawierające pokłady węgla kamiennego[10]. Utwory z tego okresu pod osadami czwartorzędowymi występują prawie na całym obszarze dzielnicy (prócz terenów wzdłuż granicy Podlesia i Tychów, gdzie występują utwory mioceńskie) i są one poprzecinane kilkoma uskokami[11]. Powierzchniowo zaś występują one w rejonie lasu Gniotek, na południowy wschód od doliny Rowu Malownik, a także wzdłuż ulicy Marzanny[12]. Są to wychodnie warstw orzeskich (westfal B). Jest to potężna seria zbudowana przeważnie z łupków z wkładkami piaskowców, syderytów i przeszło 50 pokładami węgla kamiennego[10].
W czwartorzędzie obszar dzielnicy został prawdopodobnie pokryty przez lądolód skandynawski dwukrotnie: podczas najstarszego zlodowacenia Sanu (krakowskiego) oraz w okresie zlodowacenia Odry (środkowopolskiego). Osady po pierwszym zlodowaceniu zostały w większości usunięte w okresie interglacjału, zaś lądolód zlodowacenia Odry, który wkroczył na tereny Katowic od zachodu wzdłuż obniżenia Kłodnicy, pozostawił po sobie gliny zwałowe występujące wzdłuż obniżeń dolinnych. Wody z topniejącego lodowca kierowały się obniżeniami dolinnymi na południowy wschód z doliny Kłodnicy do doliny Mlecznej i dalej do Wisły[13]. Powierzchniowo plejstoceńskiepiaski i żwiry fluwioglacjalne budują znaczną część Podlesia i występują powyżej doliny Mlecznej. Poza tym znajdują się tutaj też obszary zbudowane z glin zwałowych oraz piasków i żwirów glacjalnych z głazami na glinie zwałowej[12].
W trwającym współcześnie holocenie następują zjawiska niszczenia i wyprzątania pokryw osadów plejstoceńskich[14]. Osady rzeczne występują w dolinach rzek, m.in. w dolinach Mlecznej, Kaskadnika, Rowu Malownik, Rowu Podleskiego i Bielawki[12].
Gleby w wielu przypadkach straciły swoją wartość użytkową w wyniku ich mechanicznego przekształcenia. Występują tutaj procesy niwelacji terenu pod przyszłe inwestycje, zwłaszcza w dolinach rzecznych, w wyniku których niszczone są profile glebowe oraz warstwa próchniczna gleby[16]. Gleby pól ornych w rejonie dzielnicy należą do średnio urodzajnych, a uprawa tutejszych ziem wymaga ich nawożenia[17]. Dominują tu grunty IV klasy bonitacyjnej, z przewagą RIVb. Znikomy jest zaś udział gruntów klasy III[16].
Rzeźba terenu
Podlesie położone jest na Wyżynie Śląskiej[18], na Płaskowyżu Bytomsko-Katowickim (północno-wschodnia część dzielnicy) oraz na Zrębie Mikołowskim (południowo-zachodni fragment dzielnicy), będącym częścią mezoregionu Wyżyna Katowicka (341.13)[19].
Na współczesną rzeźbę terenu Podlesia główny wpływ miało zlodowacenie południowopolskie (Sanu) oraz maksymalny stadiał zlodowacenia środkowopolskiego (Odry), zaś w ostatnim okresie zasadniczy wpływ wywarła także morfogenetyczna działalność człowieka związana z osadnictwem oraz górnictwem. Doprowadziło to do zniszczenia naturalnego podłoża oraz do tworzenia nowych form degradacji rzeźby[14]. Część obszarów dzielnicy stanowi także antropogeniczna powierzchnię zrównania[20].
Rzeźbę terenu Podlesia urozmaicają doliny potoków z łąkami, dzielące niewysokie zalesione wzgórza[21], a pod względem jednostek morfologicznych Podlesie jest położone w trzech jednostkach ciągnących się w rejonie dzielnicy w przybliżeniu południkowo: na Garbie Mikołowskim (zachodnia część dzielnicy), Obniżeniu Górnej Mlecznej (wzdłuż doliny Mlecznej; północne, środkowe i południowe części dzielnicy) i na Płaskowyżu Murcek (północno-wschodnie rejony Podlesia)[22].
Na Garbie Mikołowskim, który ciągnie się wzdłuż granicy Katowic i Mikołowa, znajduje się najwyższy punkt Podlesia. Położony jest on w południowo-zachodniej części dzielnicy, na skraju lasu Gniotek i wznosi się na wysokość 310 m n.p.m.[23] Teren Podlesia opada z obydwu stron do ciągnącego się południkowo w rejonie dzielnicy Obniżenia Górnej Mlecznej. W dolinie tej rzeki przy granicy z Tychami znajduje się najniżej położony punkt dzielnicy o wysokości poniżej 255 m n.p.m.[23] Podlesie w centralnej części dzielnicy w rejonie skrzyżowania ulic M. Trojoka, Barwinków i Strzelnica położone jest na wysokości 263,55 m n.p.m.[3] Różnica wysokości pomiędzy skrajnymi punktami dzielnicy wynosi około 55 metrów[23].
Wody
Rzeka Mleczna na wysokości ulicy Zaopusta; widok na wschód
Tereny Podlesia położone są w całości dorzeczuWisły, w znacznej większości w zlewniMlecznej[24]. Rzeka ta przepływa przez Podlesie od strony Zarzecza, stanowiąc także historyczną granicę pomiędzy Podlesiem a Zarzeczem. Rozdziela ona dawne przysiółki Podlesia – Kopaniny i Zaopustę. Rzeka ta płynie wśród bagnistych łąk i lasów i utworzyła szeroką dolinę[21]. Ma ona uregulowane i ograniczone wałami koryto[25]. Do Mlecznej w Podlesiu lewostronnie wpływa Rów Malownik (na wysokości Dąbrowy), zaś prawostronnie Kaskadnik (na granicy Podlesia i Zarzecza) i Bielawka. Dodatkowo przez Podlesie, w północnej jego części, płynie jeszcze jeden lewy dopływ – Rów Podleski[24][3].
Na wysokości Oczyszczalni Ścieków Podlesie w dolinie Mlecznej znajduje się kompleks stawów lokalnie zwanych Dupiną[21].
Tereny Podlesia w rejonie lasu Gniotek położone są w zlewni potoku Mąkołowiec. Tam też znajduje się jego źródło[3].
Klimat i topoklimat
Warunki klimatyczne Podlesia są zbliżone do klimatu dla całych Katowic. Jest on modyfikowany zarówno przez czynniki klimatotwórcze, jak i lokalne[26]. Na klimat dzielnicy w większym znaczeniu mają wpływy oceaniczne aniżeli wpływy kontynentalne, zaś sporadycznie klimat modyfikowany jest przez docierające tu od południowego zachodu przez Bramę Morawską masy powietrza zwrotnikowego[27].
Średnia roczna temperatura w wieloleciu 1961–2005 dla stacji w nieodległym Muchowcu wynosiła 8,1 °C. Najcieplejszym miesiącem w badanym okresie był lipiec (17,8 °C), a najchłodniejszym styczeń (–2,2 °C). Średnie roczne usłonecznienie w latach 1966–2005 wynosiło 1474 godziny, zaś średnie zachmurzenie w tym samym okresie wynosiło 5,3[27]. Średnia roczna suma opadów w skali roku w okresie lat 1951–2005 wynosiła 713,8 mm. Średni czas zalegania pokrywy śnieżnej wynosi 60–70 dni, a okres wegetacyjny trwa średnio 200–220 dni[28]. W ciągu roku przeważają wiatry zachodnie i południowo-zachodnie (odpowiednio 20,7% i 20,4% wszystkich wiatrów), a najrzadziej wieje z północy (5,7%). Średnia prędkość wiatru wynosił 2,4 m/s[29].
Klimat Podlesia jest modyfikowany przez czynniki lokalne (topoklimat) zależne od pokrycia terenu, a także od położenia względem dolin rzecznych[30]. Częściowo w dnach doliny Mlecznej i jej dopływów panuje niekorzystny topoklimat zabudowanych den dolinnych. W czasie pogodnych nocy tworzą się zastoiska zimnego powietrza. Możliwe są także lokalne przymrozki typu radiacyjno-adwekcyjnego. Na wyżej położonych terenach dzielnicy panują warunki średnio korzystne, zaś na terenach płaskich poza dnami dolin, bez zwartej szaty roślinnej są korzystne warunki. Tam dopływ ciepła z warstw głębszych przeciwdziała dużym spadkom temperatury w przyziemnej warstwie powietrza w czasie pogodnych nocy. Warunki takie panują głównie na terenach niezabudowanych w południowej części Zaopusty oraz w Kopaninach[12].
Naturalna szata roślinna na terenie Podlesia kształtowana była od czasu ostatnich zlodowaceń 12–16 tys. lat temu, a w przeciągu 200 ostatnich lat została poddana silnej antropopresji[31]. Pierwotnie tereny dzielnicy porastały w dolinach rzek łęgi i olsy, powyżej zaś głównie bory[32]. Obszar Podlesia ma charakter otwarty i występują tutaj obszary umiejscowione w krajobrazie rolniczo-leśnym, a z biegiem czasu zaznaczyła się tutaj coraz silniejsza presja w kierunku zabudowy wolnych terenów[33].
Dolina Mlecznej jest najważniejszym na terenie całych Katowic korytarzem ekologicznym, łączącym poszczególne kompleksy leśne. Wzdłuż Mlecznej i jej dopływów występują zarośla olchowo-wierzbowe oraz płaty łąk wilgotnych i świeżych[36]. Występuje tutaj kilka rzadkich i chronionych gatunków roślin[37]. Podmokła część doliny Mlecznej poniżej Podlesia – tzw. Dupina – jest siedliskiem płazów i ptaków wodno-błotnych. Obszar ten zajmuje powierzchnię 224,5 ha[36].
Las Gniotek o powierzchni 159,5 ha jest remizą leśną, w której występuje kilka rzadkich i chronionych gatunków roślin. Las ten jest ostoją zwierzyny płowej i wielu gatunków ptaków leśnych[37]. Położony jest w południowo-zachodniej części dzielnicy, przy granicy z Mikołowem. Porastają go głównie siedliska borowe i wilgotne. Dominującymi gatunkami są tutaj sosna zwyczajna i brzoza brodawkowata, zaś w domieszce występuje tu głównie dąb szypułkowy i świerk[38].
Na siedliskach zurbanizowanych rozwinęły się m.in. zbiorowiska ruderalne, rozwijające się w dzielnicy przede wszystkim w siedliskach antropogenicznych terenów zabudowanych i nieużytków miejskich. Tereny te występują zwłaszcza centralnej części dzielnicy, a także w rejonie Oczyszczalni Ścieków Podlesie[39].
Nazwa dzielnicy Podlesie związana jest z roślinnością[42], a pisownia z biegiem czasu się zmieniała. W dokumencie datowanym na 1467[43] bądź 1468 rok Podlesie wzmiankowane jest jako Uniczowy-Zalesie[44]. W dokumencie sprzedaży dóbr pszczyńskich wystawionym przez Kazimierza II cieszyńskiego w języku czeskim we Frysztacie w dniu 21 lutego 1517 roku wieś została wymieniona jako Podlesy Vnicziowy[45] i dopiero w aktach z 1586 roku pojawia się po raz pierwszy samodzielna nazwa Podlesie[44].
Początki Podlesia sięgają XII wieku, kiedy to na obszarze dzisiejszego Podlesia, Piotrowic i Zarzecza istniała wieś Uniczowy[44], która w XV wieku rozpadła się na trzy samodzielne osady[46]. Podlesie po raz pierwszy jako samodzielna osada została wzmiankowana w 1467[43] bądź 1468 roku[47] w protokolarze miasta Pszczyny jako „Uniczowy-Zalesie” lub Uniczowy-Major[44].
Już od XV wieku we wsi swoje gospodarstwo miał wolny sołtys, do którego należał młyn i stawy rybne[44], a jednym z nich był Andrzej Latoszewski, który w 1683 roku stał na czele chorągwi składającej się ze 116 chłopów z ziemi pszczyńskiej, którzy ubezpieczali szańce pod Jabłonkowem na granicy węgiersko-austriackiej[44]. W 1572 roku w Podlesiu gospodarowało łącznie dziewięciu kmieci oraz dwóch zagrodników[44].
W okresie wojny trzydziestoletniej nastąpił upadek gospodarczy terenów księstwa pszczyńskiego. Wielu mężczyzn zginęło w trakcie przemarszu wojsk, a ich synowie byli stamtąd uprowadzani. Wzrosła też liczba drobnych gospodarstw – zagrodniczych i chałupniczych[48]. Po zniszczeniach wojennych od połowy XVII wieku nastąpił wzrost demograficzny na ziemiach pszczyńskich i zwiększała się liczba gospodarstw[48]. W tym samym wieku na prawym brzegu Mlecznej powstał nowy przysiółek Podlesia – Zaopusta[49], a prawdopodobnie także w tym samym okresie jeszcze jeden podleski przysiółek – Dąbrowa, którego zapleczem był las[50].
W dniach od 16 do 19 lipca 1698 roku w Piotrowicach i Podlesiu kwaterowały wojska armii króla saskiegoAugusta II. Wojskami tymi dowodzili hrabiowie Rose i Christian von Winkelmann[51]. W czerwcu 1734 roku, w czasie wojny o sukcesję polską, na terenie dzisiejszej Dąbrowy utworzono obóz szpitalny dla wojsk króla Augusta III. Teren obozu był ograniczony przez rzekę Dupinę oraz otoczony zasiekami z obawy przed napaścią wojsk króla Stanisława Leszczyńskiego[52]. Po kilku miesiącach z uwagi na panującą w obozie epidemię stał się on cmentarzyskiem[50]. Pod koniec sierpnia 1734 roku wojska saskie zlikwidowały obóz i postawiły cmentarz dla zmarłych żołnierzy[52]. Do połowy XVIII wieku przez Podlesie przebiegał stary trakt handlowy prowadzący od Mikołowa do Mysłowic (tzw. „furmaniec”), którym wożono m.in. sól z Wieliczki[46][44].
Mapa z 1825 roku przedstawiająca rejony południowych katowickich dzielnic, w tym Podlesia
XIX wiek dla Podlesia było czasem wielu katastrof[44]. W 1800 roku nad Podlesiem przeszła nawałnica, która przyniosła ze sobą opady gradu wielkości kurzych jaj. Burza ta doprowadziła do zniszczeń wielu upraw i spowodowania obrażenia ludzi i zwierząt. Jako wotum przebłagalne mieszkańcy usypali w rejonie dzisiejszej ulicy Saskiej w Dąbrowie kopczyk, na którym powstała kapliczka[53]. W 1806 roku Podlesie strawił wielki pożar, dzięki jednak przeprowadzonej po nim odbudowie Podlesie było pierwszą i jedyną wówczas w powiecie pszczyńskim murowaną wsią[44]. W 1874 roku na tyfus umarł co dziesiąty mieszkaniec wsi. Drugi pożar w Podlesiu wybuchł 17 września 1879 roku w domu naczelnika Rindfleischa, pozbawiając dachu nad głową 22 rodziny[54]. Jeszcze w tym samym roku Podlesie nawiedziła klęska głodu, zaś w 1883 roku epidemia dyfterytu doprowadziła do śmierci 39 dzieci[44].
Pomiędzy Podlesiem, Zarzeczem a Mikołowem w połowie XIX wieku powstały dwa przysiółki zwane Kopanina-Zarzecze i Kopanina-Podlesie, które rozdzielał Kaskadnik. Przysiółek Kopanina-Podlesie wykształcił się wzdłuż drogi z Podlesia do Mikołowa prowadzącej przez las Gniotek[55].
24 czerwca 1870 roku[56] oddano do użytku budowaną w latach 1865–1869 w rejonie Dąbrowy obecną linię kolejową nr 142 z Szopienic do Tychów i Pszczyny przez Murcki i Kostuchnę. Podczas budowy nasypu kolejowego w Podlesiu natrafiono na cmentarz żołnierzy saskich z 1734 roku. Szczątki wywieziono taczkami na wzgórze koło kapliczki, gdzie je grzebano[57]. W 1872 roku we wsi otwarto nową czteroklasową szkołę, w 1874 roku urząd stanu cywilnego, a w 1894 roku agencję pocztową[57]. Główną drogę w Podlesiu utwardzono w 1897 roku[58]. W 1912 roku w centrum Podlesia oddano do użytku gmach urzędu gminy[57]. Na przełomie 1918 i 1919 roku w Podlesiu powołano gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[59].
W latach 1919–1921 mieszkańcy Podlesia aktywnie uczestniczyli w powstaniach śląskich[59]. W dniu 19 lutego 1919 roku powołano w Podlesiu oddział Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. Założycielami byli: Jan, Franciszek i Alojzy Latuskowie, Ludwik Parasol, Franciszek Huj (Holecki) oraz Maciej Jargoń[60]. 16 sierpnia 1919 roku, w przeddzień I powstania śląskiego, miejscowi powstańcy zgromadzili się pod lasem Gniotek, a dowództwo 77-osobowego oddziału objął Franciszek Kubica. Powstańcy bezskutecznie oczekiwali tam na przybycie z Tychów komendanta Franciszka Kozyry z rozkazami. Dzień później, w dniu wybuchu I powstania śląskiego powstańcy z Podlesia z powodu braku rozkazów rozeszli się nad ranem do domów. Po rozejściu się przyjechał do Podlesia oddział Grenzschutzu z Kostuchny, który rozpoczął wyłapywanie powstańców, przeprowadzając rewizję ich mieszkań[61]. Aresztowanych uczestników powstania przetransportowano do Mikołowa, a potem do więzienia w Gliwicach, zaś pozostali opuścili Podlesie przyłączając się do powstańców z Kostuchny bądź Mikołowa[62].
W czasie plebiscytu na Górnym Śląsku w dniu 20 marca 1921 roku na 1177 osób uprawnionych mieszkańców Podlesia 1082 z nich zagłosowało za przyłączeniem do Polski, zaś 79 za włączeniem do Niemiec[63].
W momencie wybuchu III powstania śląskiego, nocą z 2 na 3 maja 1921 roku grupa powstańców z Podlesia i Zarzecza zebrała się w Tychach na placu obok szkoły, skąd przetransportowano ich do Szopienic. Oddział ten w Szopienicach pełnił zadania specjalne dla sztabu Wojciecha Korfantego, a po tygodniu powstańców przewieziono pociągiem w okolice Ujazdu. Powstańcy opanowali stację kolejową w pobliżu Centawy, a stamtąd skierowani zostali do walk pod Górą św. Anny. Tam zginęło dwóch powstańców z Podlesia: Paweł Bajura i Augustyn Hoinkis[64]. Wojsko Polskie, które kierowało się w stronę Mikołowa, uroczyście wkroczyło do Podlesia 29 czerwca 1922 roku pod dowództwem gen. Kazimierza Horoszkiewicza[59]. W 1922 roku w Podlesiu na pamiątkę powstań śląskich na placu obok rogatki postawiono pomnik upamiętniający powstańców śląskich. W 1939 roku został on zburzony przez Niemców[65].
W Podlesiu 18 sierpnia 1929 roku zorganizowano centralne dożynki Polski. Organizatorem wydarzenia był naczelnik gminy Podlesie Robert Jarczyk, a na uroczystości przybyli m.in.: prezydent PolskiIgnacy Mościcki, wojewoda śląski Michał Grażyński i biskup katowickiArkadiusz Lisiecki. Na ulicach rozstawiono kilka triumfalnych bram, a kobiety w strojach śląskich złożyły prezydentowi w darze duży bochen chleba i wieniec dożynkowy[69]. Przybyłych gości witał naczelnik gminy Józef Holecki[66].
Na początku II wojny światowej z nocy z 2 na 3 września 1939 roku przez Podlesie i Kostuchnę do Murcek i Brzezinki wycofywała się 23 Górnośląska Dywizja Piechoty. Pierwsze zaś niemieckie oddziały Wehrmachtu wjechały czołgami do Podlesia popołudniu 3 września, kierując się w stronę Kostuchny[70]. W pierwszych dniach niemieckiej okupacji władzę administracyjną przejęła armia. Na urzędach gmin zawisły flagi ze swastyką, a zarząd nad gminą objął Hans Kendziora wraz z Teoderem Walterem i Nikodemem Thomasem – miejscowymi członkami Volksbundu. Podlesie w wyniku germanizacji przemianowano zaś na Underwalde (bądź też były to plany, a ich realizację przewidziano po wojnie[71])[70]. W październiku 1939 roku władzę na Górnym Śląsku przejęła administracja cywilna[72], zaś miesiąc później, 15 listopada 1939 roku naczelnikiem gminy został Alfred Maiwald, który przywrócił gminie dawną nazwę Podlesie[72].
W czasie niemieckiej okupacji Podlesia rozwiną się ruch oporu przeciwko okupantowi. W grudniu 1939 roku utworzono filię Polskich Sił Zbrojnych, którego komenda znajdowała się w Piotrowicach. Organizatorem filii był Ryszard Śmieja. Członkowie podleskiej filii PSZ zostali aresztowani w marcu 1941 roku; Maksymilian Jargoń i Franciszek Spernol zostali ścięci gilotyną w Spandau[66]. W 1942 roku Jan Kierat założył w Podlesiu Polską Organizację Walki Wyzwoleńczej, licząca 25 członków[66].
W styczniu 1945 roku rozpoczyna się ofensywa wojsk sowieckich, a na ten czas wstrzymano prace elektrowni i zakładów przemysłowych[73]. W dniu 27 stycznia 1945 roku wycofujące się wojska niemieckie wysadziły podleski dworzec kolejowy[66], a w nocy z 27 na 28 stycznia od strony Kostuchny wjechały do Podlesia sowieckie czołgi. Samą zaś wieś zajęto bez walki[8].
W dniu 1 grudnia 1945 roku do Podlesia włączono Zarzecze, tworząc gminę Podlesie, którą włączono do gminy Kostuchna w 1973 roku[8]. W 1962 roku w Podlesiu otwarto szkołę „tysiąclatkę”, zaś na początku lat 70. XX wieku zbudowano Miejski Ośrodek Zdrowia[8]. Po kolejnej reorganizacji administracji terenowej 27 maja 1975 roku, gminę i miasto Kostuchna wraz z Podlesiem włączono do Katowic[8]. W 1988 roku w Podlesiu odbyły się uroczystości 750-lecia Podlesia[8].
Po okresie transformacji ustrojowej w Polsce, w dniu 16 września 1991 roku katowicka Rada Miejska przyjęła uchwałę, na mocy której 1 stycznia 1992 roku podzielono Katowice na 22 pomocnicze jednostki samorządowe i 22 obszary ich działania. Jedną z jednostek, oznaczoną nr 22, stało się „Podlesie”[74]. Po 1989 roku w południowych dzielnicach Katowic (w tym także w Podlesiu) zaznaczył się trend rozbudowy tych obszarów o nową zabudowę mieszkaniową, a wraz z tym systematycznie wzrastała liczba mieszkańców tych dzielnic[75].
Demografia
Struktura płci i wieku ludności Podlesia (stan na 31 grudnia 2015 roku)[76]
Okres/ l. osób
przedprodukcyjny (0–18 lat)
produkcyjny (18–60/65 lat)
poprodukcyjny (pow. 60/65 lat)
Razem
Ogółem
1 319
3 742
1 037
6 098
kobiety
628
1 834
672
3 134
mężczyźni
691
1 908
365
2 964
Wskaźnik feminizacji
91
96
184
106
Pierwsze dane demograficzne dotyczące Podlesia pochodzą z XVI wieku. Według urbarza pszczyńskiego z 1536 roku we wsi tej mieszkało 8 kmieci[77], zaś w 1572 roku było ich 9, a poza nimi mieszkało tutaj 2 zagrodników[44]. W 1593 roku żyło tutaj 9 kmieci, sołtys Walek Zarembecz i 2 zagrodników[77]. Okres ten był czasem względnej stabilizacji we wsiach ziem pszczyńskich na terenie współczesnych Katowic[48]. W późniejszych latach liczba mieszkańców Podlesia rosła powoli[44].
W okresie wojny trzydziestoletniej wielu mężczyzn zginęło w trakcie przemarszu wojsk, a ich synowie byli uprowadzani[48]. Wykazy z 1629 roku podają, że oprócz kmieci pojawiło się w Podlesiu 23 chałupników[44]. W 1640 roku żyło tutaj 8 kmieci, 2 zagrodników i 18 chałupników (w tym 3 poddanych sołtysa, cieśla Paweł Podbiał i kowal Wojtek), a także sołtys Witek Zarembiec[78]. Po zniszczeniach z okresu wojny trzydziestoletniej od połowy XVII wieku nastąpił wzrost demograficzny tych ziem[48]. Według spisu ludności z 1764 roku w Podlesiu zamieszkiwało wówczas 150 osób, w tym 8 siodłaków, 2 zagrodników, 1 wolny sołtys i 17 chałupników[79][44].
W XIX wieku przez Podlesie przeszły liczne klęski i kataklizmy, lecz mimo tego wzrastała ogólna liczba ludności. W 1858 roku mieszkało tutaj 731 osób[44] w 88 domach mieszkalnych (w tym 723 osoby wyznania rzymskokatolickiego, 4 ewangelików i 4 żydów)[80]. W 1868 (bądź w 1861[81]) roku w Podlesiu żyło 879 osób[44] (w tym 7 żydów i 4 ewangelików[82]), 1871 roku 986 osób (w tym 202 dzieci)[83], w 1885 roku 1193 osoby[57] (w tym 17 ewangelików, i 4 żydów) w 130 domach[84], zaś w 1905 roku 2038 osób w 230 domach[85].
W 1931 roku na podstawie wyników spisu ludności w gminie Podlesie (wraz z kolonią Böer) mieszkało 4375 osób, w tym 4199 narodowości polskiej oraz 176 narodowości niemieckiej. Pod względem wyznaniowym gmina ta liczyła 4267 katolików, 173 ewangelików i 1 żyda[86]. W 1933[66] lub 1934 roku w gminie Podlesie (wraz z kolonią Böer) mieszkało 4349 osób, w tym 165 ewangelików i 4 żydów[87]. W roku 1970 Podlesie zamieszkiwało 3902 osób i było ono jedną z najgęściej zaludnionych osad podmiejskich (347,6 osób/km²)[8]. Dziesięć lat później w Podlesiu mieszkały 4172 osoby[8].
Tereny dzielnicy Podlesie w 1988 roku zamieszkiwało 4348 osób, a tym czasie najwięcej żyło osób w przedziale lat 30–44, 15-29 i 0-14, zaś najmniej przedziale 60 lat i więcej[88]. Od tego czasu Podlesie jest jedną z trzech dzielnic Katowic (wspólnie z Kostuchną i Zarzeczem), w której notuje się stały wzrost liczby ludności[89].
W 2005 roku Podlesie liczyło 4941 mieszkańców[89], zaś dwa lata później, pod koniec 2007 roku 5240 osób, co stanowiło wówczas 1,7% ludności miasta. Dzielnica ta była wówczas najrzadziej po Zarzeczu zaludnioną dzielnicą Katowic. Gęstość zaludnienia dzielnicy w tym czasie wynosiła 633 osób/km² i była niższa od średniej dla całego miasta wynoszącej wówczas 1916 osób/km²[2]. W tym czasie dominowały grupy osób w wieku 30-44, 15-29 i 45–59 lat, zaś najmniej było w grupie 0–14 lat[88]. Pod koniec 2013 roku liczba mieszkańców Podlesia wynosiła 5869 osób[89], w tym 1023 osób w wieku do 14 lat[90] i 347 osób w wieku powyżej 75 lat[91].
Według badań sondażowych przeprowadzonych w 2011 roku na grupie 30 mieszkańców dzielnicy, 43,3% ankietowych zadeklarowało narodowość polską, 40,0% narodowość śląską (największy odsetek po Załężu), a 16,7% jednocześnie polską i śląską[92].
Na poniższym wykresie przedstawiono rozwój demograficzny terenów Podlesia:
Źródła danych:
1764[81];
1840[81];
1861[81] (według innego źródła tyle samo osób mieszkało w 1869 roku);
1871[83];
1885[81] (według innego źródła w Podlesiu mieszkało wówczas 1123 osoby[93]);
1905[81] (według innego źródła w Podlesiu mieszkało wówczas 1925 osób[93]);
1970[8];
1980[8];
1988[94];
1997[95];
2005 (31 grudnia)[89];
2010 (31 grudnia)[96];
2015 (31 grudnia)[76];
2020 (31 grudnia)[97].
Dzielnica nr 22 Podlesie jest jedną z 22 dzielnic Katowic, stanowiących jednostki pomocnicze gminy. Została ona powołana na mocy uchwały Rady Miejskiej w Katowicach jako jednostka samorządowa nr 22 Podlesie 1 stycznia 1992 roku[74]. Według Uchwały nr XLVI/449/97 Rady Miejskiej Katowic z dnia 29 września 1997 roku Podlesie jest statutową dzielnicą[5] w zespole dzielnic południowych[2]. Obowiązujący statut dzielnicy został ustanowiony na mocy Uchwały Nr XLI/912/21 Rady Miasta Katowice z 25 listopada 2021 roku. Zgodnie z przepisami statutu, organami dzielnicy jest Rada Dzielnicy oraz Zarząd Dzielnicy. Rada Dzielnicy składa się z 15 radnych wybieranych na pięcioletnią kadencję. Jest ona organem stanowiącym dzielnicy, a do zadań Rady Dzielnicy należy m.in. występowanie do organów miasta Katowice w sprawie wniosków mieszkańców dzielnicy w zakresie jej działania, inicjowanie i organizowanie obchodów okolicznościowych, imprez kulturalnych, sportowych czy rekreacyjnych, opiniowanie inicjatyw lokalnych czy też wnioskowanie w sprawach miasta dotyczących obszaru Podlesia. Zarząd Dzielnicy jest z kolei organem wykonawczym dzielnicy. Przewodniczący Zarządu reprezentuje dzielnicę na zewnątrz, a do zadań Zarządu należy m.in. przyjmowanie wniosków mieszkańców dzielnicy, organizowanie i koordynowanie inicjatyw społecznych, informowanie mieszkańców o sprawach dzielnicy bądź też przygotowywanie projektów uchwał Rady Dzielnicy[98].
Rada oraz Zarząd Dzielnicy nr 22 Podlesie swoją siedzibę mają w gmachu dawnego Urzędu Gminy Podlesie przy ulicy Uniczowskiej 36. Przewodniczącym Rady Dzielnicy pod koniec 2022 roku był Jacek Szymik-Kozaczko, zaś Przewodniczącą Zarządu Dzielnicy była wówczas Grażyna Honc[99]. W trakcie kadencji 2014–2018 przedstawiciele Rady i Zarządu brali udział w szeregu spotkań roboczych z władzami miasta Katowice, edukacyjnych i w wydarzeniach kulturalnych odbywających się na terenie dzielnicy. Reprezentowali oni dzielnicę podczas uroczystości miejskich i lokalnych, szkoleniach czy na sesjach Rady Miasta Katowice. Radni w tym czasie uczestniczyli też w kolejnych edycjach katowickiego Budżetu Obywatelskiego i inicjatywach lokalnych[100].
Historycznie tereny Podlesia w granicach politycznych Śląska znalazły się pod koniec XII lub na początku XIII wieku i początkowo wchodziły prawdopodobnie w skład kasztelaniimikołowskiej, lecz jeszcze w XIII wieku na czoło zaczęła wysuwać się Pszczyna. W 1337 roku tereny dzielnicy wraz z księstwem raciborskim przeszły pod panowanie Mikołaja II z dynastii Przemyślidów opawskich[101]. W 1375 roku Jan – syn Mikołaja II – przekazał zwierzchnictwo nad okręgami pszczyńskimi i mikołowskimi księciu opolskiemuWładysławowi II, który przed 1386 rokiem oddał Przemyślidom opawskim[101]. W późniejszych latach ziemia ta przechodziła na różne osoby[101].
Na początku XVI wieku ziemiami pszczyńskimi zainteresowani byli przedstawiciele dwóch rodów mieszczańskich z Krakowa: Turzonowie i Salomonowie w związku z korzystnymi uwarunkowaniami tych terenów, tj. obecnością rud żelaza, kuźnic i łatwych do eksploatacji terenów leśnych. W 1517 roku Aleksy Thurzon nabył obszar pszczyński od Wacława II, a potem odstąpił w 1525 roku ten teren swojemu bratu Janowi. W 1527 roku tereny te uzyskały status państwa stanowego. W 1548 Jan Turzon sprzedał państwo pszczyńskie biskupowi wrocławskiemu Baltazarowi Promnitzowi i od tego czasu aż do 1763 roku ziemia pszczyńska była pod panowaniem Promnitzów, potem zaś rodu Anhalt-Cöthen[102]. Spadkobiercami po rodzie Anhaltów był ród Hochbergów; w 1847 roku po śmierci księcia Henryka von Anhalt-Cöthen majątek pszczyński przejął Jan Henryk X Hochberg[103].
Po 1742 roku, kiedy to tereny dzielnicy Podlesie weszły w skład państwa pruskiego, na Górnym Śląsku utworzono powiaty. Obszary dzielnicy znalazły się w powiecie pszczyńskim[104]. 1 stycznia 1874 roku na Śląsku ustanowiono nowe jednostki administracyjne, zwane „okręgami urzędowymi” (niem.Amtsbezirk), obejmujących kilka gmin i obszarów dworskich[104]. W powiecie pszczyńskim utworzono m.in. okręg urzędowy Podlesie (niem. Amtsbezirk Podlesie), w skład którego weszły gminy wiejskie Kamionka, Podlesie i Zarzecze. Pierwszy naczelnik urzędował w Podlesiu[105]. Jeszcze w tym samym roku w Podlesiu rozpoczął działalność urząd stanu cywilnego[57]. W 1883 roku naczelnikiem gminy Podlesie został Paweł Jarczyk[57].
Budynek Urzędy Gminy Podlesie powstał w 1912 roku przy ulicy Uniczowskiej 36. Gmach ten początkowo określano jako Amstgebäude lub Verwaltungsgebäude (z niem. „budynek urzędowy”) i do 1975 roku pełnił swoją pierwotną funkcję jako siedziba władz administracyjnych. Obecnie budynek ten jest siedzibą m.in. Rady i Zarządu Dzielnicy nr 22 Podlesie[106].
W 1922 roku przyłączono do Polski m.in. obszar dzisiejszych Katowic wraz z gminami Piotrowice i Podlesie, a niedługo po powstaniu autonomicznego województwa śląskiego przystąpiono do likwidacji obszarów dworskich na jego terenie. W powiecie pszczyńskim nastąpiło to 30 września 1924 roku, a w dniu następnym zlikwidowane obszary dworskie włączono do sąsiednich gmin[107]. Zlikwidowano m.in. obszar dworski Podlesie[107]. Z obszaru dworskiego Murcki zaś utworzono nową gminę Murcki z wyjątkiem m.in. parcel z kopalnią węgla kamiennego „Böer” („Boże Dary”) o powierzchni 215,81 ha, którą włączono do gminy Podlesie[107]. Wraz z nimi włączono także obszar powstałej na początku XX wieku kolonii „Böer” („Boże Dary”), która do tego czasu podlegała bezpośredniej administracji księcia pszczyńskiego[108]. W 1933 roku gmina Podlesie miała powierzchnią 1216 ha, w tym 60 ha gruntów ornych, 116 ha łąk i 540 ha lasów[66].
W czasie II wojny światowejniemieckie władze okupacyjne przywróciły nazewnictwo miejscowości według stanu z 1922 roku, pozostawiając nieruszone wszelkie zmiany administracyjne, które nastąpiły do tej pory[110]. W pierwszych dniach niemieckiej okupacji władzę administracyjną przejęła armia. Na urzędach gmin zawisły flagi ze swastyką, a w Podlesiu zarząd nad gminą objął Hans Kendziora wraz z Teodorem Walterem i Nikodemem Thomasem – miejscowymi członkami Volksbundu. Podlesie w wyniku germanizacji przemianowano na Underwalde[70] (bądź też były to plany, a ich realizację przewidziano po wojnie[71]). W październiku 1939 roku władzę na Górnym Śląsku przejęła administracja cywilna[72], zaś miesiąc później, 15 listopada 1939 roku naczelnikiem gminy został Alfred Maiwald, który przywrócił gminie dawną nazwę Podlesie[72]. Rozporządzeniem nadprezydenta prowincji śląskiej w dniu 23 kwietnia 1940 roku do gminy Podlesie włączono gminę Zarzecze, zaś samą gminę Podlesie podzielono na trzy części: Podlesie I, Podlesie II (Boże Dary) i Podlesie III (Zarzecze)[110].
Po objęciu przez polskie władze terenów Górnego Śląska w 1945 roku przywrócono na terenie współczesnych Katowic stan prawny z 1 września 1939 roku, nie uznając przekształceń dokonanych przez niemieckie władze okupacyjne. Podjęto też przygotowania do przekształcenia dotychczasowych wiejskich gmin jednostkowych w gminy zbiorowe dzielące się na gromady, co nastąpiło 1 grudnia 1945 roku. W powiecie pszczyńskim powstała gmina Podlesie, w skład której weszły gromady Podlesie i Zarzecze[71]. W 1954 roku przeprowadzono w Polsce kolejną reformę administracyjną znoszącą gminy wiejskie, wydzielając gromady wchodzące w skład powiatów[71]. Od 29 września tego samego roku istniały już tylko gromady wchodzące w skład powiatów[71]. Do powstałego 1 października 1954 roku powiatu tyskiego włączono na mocy uchwały z 5 października 1954 roku gromadę Podlesie, obejmującą sołectwa Podlesie i Zarzecze[111].
W dniu 29 lutego 1956 roku dokonano wymiany terenów pomiędzy Kostuchną a Podlesiem[111].
Z dniem 1 stycznia 1973 roku przywrócono w Polsce zlikwidowane w 1954 roku gminy. W ramach tej reformy powołano w powiecie tyskim gminę wiejską Kostuchna, w której skład weszły sołectwa Podlesie i Zarzecze (sama zaś Kostuchna była osobną gminą miejską). Gmina i miasto Kostuchna zostały włączone do Katowic 27 maja 1975 roku[112].
W 2002 roku wiceprezydentem Katowic została pochodząca z Podlesia Krystyna Siejna[113].
Godło napieczętne
Najstarsze pieczęcieZarzecza, Podlesia i Piotrowic pochodzą z 1723 roku i znane są z Katastru Karolińskiego, zaś kolejne pochodzą z przełomu XVIII i XIX wieku[114]. Godła Piotrowic i Zarzecza zniknęły z użycia wraz z wycofaniem około 1866 roku mocno już zużytych XVIII-wiecznych tłoków, a w 1864 roku dla miejscowości powiatu pszczyńskiego wprowadzono pieczęcie napisowe[115]. Mieszkańcy byli przywiązani do symboli lokalnej wspólnoty, a zmiana przynależności państwowej w 1922 roku nie wpłynęła w istotny sposób na kształt graficzny godła[115]. Kres używania godeł gminnych przyniósł wybuch II wojny światowej – okupacyjne władze niemieckie wycofały polskie tłoki, zastępując je niemieckimi wykonanymi według jedno wzorca[115].
Godła Podlesia i Zarzecza przekładają nazwy wsi na język obrazu (tzw. „godła mówione”)[115]. Godło Podlesia przedstawione na pieczęci używanej w latach 1846–1877 przedstawiało drzewo liściaste, a po obydwu jego stronach znajdowały się dwa opadające liście[116]. Godło to zostało wzbogacone w późniejszych latach o postać myśliwego i warującego obok psa znajdującego się obok rozłożystego drzewa znanego z XVIII-wiecznej pieczęci[115]. Symbol ten jest dalej używany przez Radę Dzielnicy nr 22 Podlesie[117], a także przez OSP Katowice-Podlesie[118].
Gospodarka
Podlesie stanowi dzielnicę głównie mieszkaniową z udziałem usług wraz z pozostałościami działalności rolniczej[119]. W Podlesiu niewielki jest udział gruntów faktycznie użytkowanych rolniczo, a działalność ta istotne znaczenie ma jedynie w południowej części dzielnicy[16]. Lokale handlowo-usługowe koncentrują się zaś w centrum Podlesia. Obejmuje ono obszar dzielnicy w rejonie ulicy Uniczowskiej (od ulicy Armii Krajowej do ulicy Kaskady) oraz M. Trojoka w rejonie skrzyżowań ulic P. Michałowskiego i J. Malczewskiego[120]. Działa tutaj m.in.: optyk, apteki, fryzjer i salony kosmetyczne. W tym rejonie funkcjonuje też dyskont sieci Biedronka. Brak jest tutaj natomiast targowiska czy większego centrum handlowego[121].
Pod koniec 2013 roku w systemie REGON zarejestrowanych było 638 podmiotów gospodarczych z siedzibą na obszarze Podlesia, co stanowiło 1,4% wszystkich podmiotów na terenie Katowic[122]. Spośród wszystkich podmiotów 614 z nich stanowiły mikrofirmy[123]. Według stanu na dzień 31 grudnia 2013 roku liczba bezrobotnych wynosiła 116 osób, co stanowiło wówczas 2,0% wszystkich mieszkańców dzielnicy[124].
Historycznie na obszarze całych Katowic do końca XVIII wieku głównym źródłem utrzymania ludności była gospodarka rolna oraz leśnictwo[125]. Tutejsze gleby były niskiej wydajności, dlatego uprawiano głównie zboża nie wymagające dobrej gleby, takie jak żyto, owies czy jęczmień[126]. Wsie w południowej części Katowic, w tym na terenie dzielnicy Podlesie, utrzymywały się znacznym stopniu z gospodarki leśnej. Znajdowały się tu bowiem rozległe lasy, które umożliwiały produkcję węgla drzewnego[126]. Ponadto chłopi w Podlesiu i Zarzeczu zajmowali się wyrębem drzewa, produkcją smoły i dziegciu, a także hodowlą pszczół[126].
Pod koniec XVIII wieku na terenie współczesnych Katowic nastąpiła w coraz silniejszym stopniu industrializacja związana z powstawianiem kopalń węgla kamiennego, zaś prawdziwy rozwój przemysłu nastąpił od lat 30. XIX wieku, kiedy to dokonano uwłaszczenia chłopów, dzięki czemu mogli się oni swobodnie przemieszczać i zasilić szeregi robotników przemysłowych[127]. W 1840 roku w południowych dzielnicach Katowic odsetek rolników wynosił około 85%, a z tej grupy większość osób miała niewielkie gospodarstwa, dlatego też była zmuszona szukać dodatkowych zajęć[128].
Podlesie w XIX wieku stało się wsią o wysokiej agrokulturze, a chłopi już w 1883 roku zaczęli stosować tutaj nawozy sztuczne[57]. Mimo rolniczego charakteru Podlesia, rozwój przemysłu na Górnym Śląsku także miał istotny wpływ na rozwój osady[129]. W latach 70. XIX wieku w Podlesiu powstały pierwsze warsztaty obróbki drewna – tzw. drzyzgarnie[83], zaś rozwój Podlesia od początku XX wieku związany był z pobliską kopalnią węgla kamiennego „Böer” („Boże Dary”)[130].
W Podlesiu od 1947 roku działała Spółdzielnia Inwalidów, mająca swoje sklepy i warsztaty, zaś w 1952 roku powstała tutaj Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”[8]. Istotna zmiana charakteru Podlesia nastąpiła od czasu transformacji ustrojowej, a dynamiczny proces urbanizacyjny w związku z budownictwem mieszkaniowym zmienił profil funkcjonalny dzielnicy na przełomie XX i XXI wieku z rolniczo-mieszkaniowego na mieszkaniowy z udziałem usług podstawowych[119].
Infrastruktura techniczna
Zaopatrzenie terenów Podlesia w bieżącą wodę odbywa się przez zbiorniki sieciowe Mikołów i Murcki. Są one zasilane ze stacji uzdatniania wody w Dziećkowicach, Goczałkowicach-Zdroju i Kobiernicach[131]. Wody te są tłoczone do wspólnego systemu rozrządu Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów, skąd za pomocą systemu magistral wodociągowych i przyporządkowanej do nich sieci rozdzielczej Katowickich Wodociągów zaopatrywane jest m.in. Podlesie[132][133]. Wodociągi magistralne ciągną się wzdłuż głównych ulic Podlesia[134].
Południowe dzielnice Katowic otrzymały podłączenie do sieci wodociągowej najpóźniej, ale jeszcze przed ich włączeniem w granice miasta[135]. Nastąpiło to po II wojnie światowej[136]. W Podlesiu pierwszą sieć wodociągową wybudowała w latach 1960–1965 Kopalnia Węgla Kamiennego „Boże Dary” w ramach usuwania szkód górniczych, gdyż studnie mieszkańców przestały się nadawać do eksploatacji z powodu obniżenia poziomu wód gruntowych[135]. W 1975 roku ówczesny MPWiK Mikołów przekazał katowickiej spółce wodociągowej sieć w Podlesiu, Kostuchnie, Zarzeczu i Murckach[135].
Eksploatacją sieci kanalizacji sanitarnej i ogólnospławnej w dzielnicy zajmuje się należący do Katowickich Wodociągów[137] Oddział Eksploatacji Sieci Kanalizacyjnej – Południe[138], zaś kanalizacją deszczową zarządza Miejski Zarząd Ulic i Mostów w Katowicach[137]. Południowe dzielnice Katowic, w tym Podlesie, są podłączone do Oczyszczalni Ścieków Podlesie[137]. Oczyszczalnia ta znajduje się w południowej części dzielnicy, przy ulicy Zaopusta 70. Obsługuje ona dzielnice: Piotrowice-Ochojec, Podlesie, Zarzecze, Kostuchna i Murcki. Eksploratorem obiektu jest spółka Katowickie Wodociągi, zaś właścicielem Katowickie Inwestycje (dawniej Katowicka Infrastruktura Wodociągowo-Kanalizacyjna)[139]. Jest to oczyszczalna mechaniczno-biologiczna i w czerwcu 2007 roku miała przepustowość na poziomie 22 tys. m²/d. Była wówczas wykorzystywana w 46%[140]. Odbiornikiem wód opadowych i zrzutowych jest rzeka Mleczna i jej dopływy[141].
Pierwsza sieć kanalizacyjna w dzielnicy powstała po II wojnie światowej, w 1966 roku[57]. W 1986 roku w Podlesiu ukończono budowę kolektora 1400 mm, a w latach 1989–1992 oddano do użytku oczyszczalnię ścieków obsługujących zlewnię Mlecznej oraz tereny kolonii Boże Dary[142]. W latach 2004–2012 nastąpiło skanalizowanie znacznej części niskiej zabudowy tej części miasta[137], a w tym czasie dzielnica była skanalizowana za pomocą kanalizacji sanitarnej w 80%, zaś w deszczową w 70%[141].
Zaopatrzenie dzielnicy w energię elektryczną odbywa się poprzez sieć wysokiego napięcia 110 kV, powiązaną z pobliskimi elektrowniami[143]. Na terenie Podlesia nie ma linii sieci elektroenergetycznej o napięciu większym niż 110 kV[144]. Elektryfikację Podlesia rozpoczęto w 1924 roku. Na koszt gminy doprowadzono linię elektroenergetyczną łączącą Podlesie z elektrownią w Łaziskach Górnych[145]. Sieć tą wybudowała wówczas firma Elektrownia Okręgowa Ligota[146].
Dzielnica zaopatrywana jest w gaz ziemny wysokometanowy GZ-50. System zaopatrzenia Katowic w gaz nie posiada własnych źródeł zasilania i jest dostarczany z układów o charakterze ogólnopolskim[147]. Źródłem gazu jest m.in. gazociąg Szopienice–Przegędza o średnicy wewnętrznej 350 mm zasilający stacje redukcyjno-pomiarowe dzielnic Kostuchna i Podlesie oraz przy ulicy Tymiankowej[147].
Podlesie jest poza zasięgiem działania systemów ciepłowniczych miasta Katowice[148].
Przez Podlesie nie przebiega żadna droga o klasie drogi krajowej ani wojewódzkiej[4][149]. Do ważniejszych zaś tras w dzielnicy należą następujące ulice:
ulica Sołtysia – lokalna ulica w Podlesiu, łącząca Podlesie z kolonią Boże Dary w Kostuchnie; biegnie ona równolegle do Malownika i od strony Podlesia zaczyna się przy skrzyżowaniu z ulicą Armii Krajowej[3]; jest to droga gminnaklasy drogi lokalnej (L)[151],
ulica Uniczowska – jedna z najważniejszych ulic w dzielnicy Podlesie; ma ona około 1,5 km i łączy Podlesie z Zarzeczem[58]; droga ta biegnie przez centrum Podlesia i na południowo-wschodnim krańcu krzyżuje się m.in. z ulicą Armii Krajowej, a w dalszym przebiegu przechodzi pod linią kolejową na granicy Podlesia i Zarzecza[3]: jest to droga powiatowa klasy drogi zbiorczej (Z)[151].
Drogi w Podlesiu stanowią pozostałość po traktach wiejskich i mają one nieregularny przebieg. Część z nich jest dosyć wąska[121] i ma niskie parametry jakościowe (w tym brak utwardzenia)[152].
Podlesie nie ma bezpośredniego połączenia z centrum Katowic. Do centralnych dzielnic miasta prowadzi ulica Armii Krajowej i dalej DK81 (ulica T. Kościuszki) lub ciąg ulic Armii Krajowej – Szarych Szeregów – P. Kołodzieja i dalej DK86[152]. Oddalenie dzielnicy od dużych szlaków komunikacyjnych Katowic[152] powoduje wydłużony dojazdu do ścisłego centrum miasta[152]. W transporcie indywidualnym w 2008 roku do najbardziej obciążonych ruchem dróg Podlesia należały ulice: Armii Krajowej, Uniczowska, K. Stabika i Słonecznikowa[153], zaś w sieci miejskiego transportu zbiorowego najbardziej obciążona była w tym czasie ulica Armii Krajowej[154].
Przez Podlesie przechodzą następujące linie kolejowe:
linia kolejowa nr 139Katowice – Katowice Podlesie – Zwardoń; linia magistralna znaczenia państwowego; zelektryfikowana i dwutorowa, na której prowadzony jest ruch pasażerski i towarowy[155]; przez teren dzielnicy biegnie ona południkowo pomiędzy Rowem Granicznym a Mleczną, stanowiąc na tym odcinku jednocześnie część zachodniej granicy Podlesia i Zarzecza; po przekroczeniu Mlecznej skręca ona na południowy wschód, łącząc się z linią kolejową nr 142[156],
linia kolejowa nr 142Katowice Ligota – Katowice Kostuchna – Tychy; linia pierwszorzędna znaczenia lokalnego[155]; jednotorowa i zelektryfikowana, na której odbywa się wyłącznie ruch towarowy; wkracza ona do dzielnicy Podlesie w rejonie Dąbrowy od strony Kostuchny, po czym biegnie na południowy zachód w kierunku Tychów, przecinając rzekę Mleczną, a dalej ulicę Zaopusta[157].
Cygański Most – wiadukt kolejowy na nigdy nieukończonej linii kolejowej, znajdujący się pośrodku lasu Gniotek
Historycznie przez Podlesie została najpierw poprowadzona linia Kolei Prawego Brzegu Odry. Już w 1857 roku książę pszczyński zlecił wytyczenie linii kolejowej z Murcek przez Pszczynę do Dziedzic celem połączenia swych kopalń z siecią kolei austriackich[160]. Całość robót budowlanych została poprowadzona przez inżynierów kolei opolsko-tarnogórskiej, którzy w nowej linii widzieli szanse na całkowitą niezależność prywatnego przedsięwzięcia od Kolei Górnośląskiej. W dniu 13 listopada 1865 roku otrzymano koncesję na budowę całej linii kolejowej z Wrocławia do Dziedzic. Rok później rozpoczęto prace budowlane od strony Wrocławia, a odcinek od Szopienic do Dziedzic został zainaugurowany 24 czerwca 1870 roku[56].
Druga zaś linia kolejowa, na której znajduje się przystanek Katowice Podlesie, powstała w ramach rozbudowy sieci kolejowej na terenie ówczesnych Prus. W dniu 2 listopada 1912 roku oddano do użytku trasę kolejową Ligota – Podlesie – Tychy, a linia ta znacznie skróciła drogę z Katowic w kierunku Pszczyny[56]. Jeszcze w tym samym roku w Podlesiu uruchomiono bocznicę towarową ze względu na rozwijający się wówczas w okolicy przemysł drzewny oraz umożliwienie dostaw dla przemysłu ciężkiego[161]. Przystanek Podlesie (późniejsze Katowice Podlesie) otwarto dopiero w 1927 roku[162]. W czasie II wojny światowej w celach militarnych powstał drugi tor na trasie kolejowej Katowice Ligota – Tychy[162], a wycofujące się wojska niemieckie w 1945 roku zniszczyły budynek dworcowy na przystanku Podlesie[162]. W dniu 4 marca 1961 roku zelektryfikowano linię kolejową Katowice Ligota – Tychy[163].
W 1918 roku książę pszczyński zarządził o budowie nowej kopalni w Gniotku. Po rozpoznaniu złoża rozpoczęto inwestycje przygotowawcze, a także m.in. wybudowano dwa betonowe mosty kolejowe w lesie Gniotek, z czego jeden z nich nazwano później „Cygańskim Mostem”[164].
Transport rowerowy
Sieć infrastruktury rowerowej na terenie Podlesia jest rozwinięta w ograniczonym stopniu. Wydzielone trasy dla rowerów ciągną się wzdłuż ulic: Armii Krajowej (obustronna droga dla rowerów z nawierzchni asfaltowej, częściowo jako ciąg pieszo-rowerowy), Zaopusta (w rejonie mostu nad Mleczną; droga dla rowerów oraz chodniki z dopuszczalnym ruchem rowerów), Uniczowskiej (odcinek pomiędzy skrzyżowaniem z ulicą M. Trojoka a ulicą Hortensji; chodnik z dopuszczonym ruchem rowerowym o nawierzchni asfaltowej po północnej stronie ulicy) i Kryształowej (chodnik z dopuszczonym ruchem rowerowym o nawierzchni asfaltowej po zachodniej stronie ulicy)[165].
W ramach projektu „Rowerem po Śląsku” wydzielono na terenie miasta szlaki rowerowe, z czego na obszarze dzielnicy Podlesie przecinają się następujące z nich[166]:
W Podlesiu funkcjonuje również część sieci wypożyczalni rowerów miejskich – Metrorower, który zastąpił City by bike[168]. W marcu 2024 roku znajdowały się tutaj trzy stacje: 27080 (ul. Uniczowska), 27172 (ul. Zaopusta) i 27360 (ul. Sołtysia)[169].
Na terenie dzielnicy Podlesie, według stanu z końca 2022 roku, znajduje się 8 przystanków: Podlesie Kaczeńców, Podlesie Mleczna [nż], Podlesie Niezapominajek [nż], Podlesie Oczyszczalnia, Podlesie Poczta, Podlesie Strzelnica, Podlesie Tarninowa [nż] i Podlesie Uniczowska. Na przystanku Podlesie Uniczowska w tym czasie zatrzymywały się autobusy 4 linii (w tym jednej nocnej). Łączyły one wówczas tę część dzielnicy z sąsiednimi dzielnicami, a także z katowickim Śródmieściem, Ligotą-Panewnikami, Brynowem, Giszowcem, Janowem-Nikiszowcem, Szopienicami-Burowcem oraz sąsiednim Mikołowem[172].
Architektura i urbanistyka
Widok na centrum Podlesia od strony południowo-zachodniej
Ostateczny układ urbanistyczny Podlesia wykształcił się prawdopodobnie w drugiej połowie XVIII wieku, gdy osada ta uformowała się jako ulicówka. Obecna ulica Uniczowska była główną drogą we wsi, zaś boczne ścieżki od głównej drogi (dzisiejsze ulice Saska i Zaopusta) biegły do młyna nad Mleczną[58]. W tym czasie układ morfologiczny Podlesia charakteryzował się obecnością zwartej zabudowy wiejskiej. Wokół wsi były pola uprawne, zaś pozostała część była zalesiona. Na rzekach zaś znajdowały się liczne stawy (tzw. „rybniki”)[173].
W XVIII wieku na terenie współczesnych Katowic dominowała zabudowa drewniana w formie zrębowych chat i budynków gospodarczych[174]. Drewniana zabudowa zaczęła ustępować murowanej przede wszystkim od połowy XIX wieku, po wprowadzeniu w życie administracyjnego zakazu budowy z drewna celem lepszej ochrony przeciwpożarowej. Murowano tutaj przede wszystkim z cegły[174], zaś w rejonie Piotrowic i Podlesia używano do budowy także kamienia wapiennego jako budulca uzupełniającego[174]. Podlesie po pożarze z 1806 roku stało się pierwszą i jedyną wówczas murowaną wsią w powiecie pszczyńskim[44]. Domy na wiejskich terenach Ochojca, Piotrowic, Podlesia, Kostuchny i Zarzecza na początku XX wieku i w latach międzywojennych dysponowały skromną liczbą pomieszczeń – najczęściej posiadały sień, kuchnię i izbę (czasem dwie)[175].
Tablica na skwerze B. Holeckiego opisująca m.in. dawniej stojącą w jej miejscu kapliczkę wybudowaną przed 1808 rokiem
Przed 1808 rokiem w Dąbrowie przy obecnej ulicy Saskiej wzniesiono kapliczkę jako wotum przebłagalne po burzy gradowej, która przeszła przez Podlesie w 1800 roku. Budynek ten powstał na planie kwadratu i został pokryty gontem, a ściany miał pobielone. Kapliczka ta została rozebrana w 1942 roku z nakazu administracji niemieckiej[176].
W Podlesiu w pierwszej połowie XIX wieku przy obecnej ulicy Armii Krajowej, zwanej wówczas Chaussee nach Petrowitz (niem. „droga do Piotrowic”) mieściło się zaledwie kilka obiektów[150]. Od drugiej połowy XIX wieku nowa zabudowa zaczęła powstawać wzdłuż obecnej ulicy AK pomiędzy Piotrowicami, Kostuchną i Podlesiem. Budowano wówczas niewielkie domy mieszkalne dla robotników kopalń i hut oraz nowe murowane domy chłopskie[150]. Mapa z 1860 roku ukazuje bardzo gęstą zabudowę wzdłuż głównej podleskiej drogi po obydwu jej stronach, na odcinku od ulicy Zaopusta do ulicy Kaskady[58]. W 1858 roku we wsi znajdowało się 88 domów mieszkalnych[44], w 1868 roku było ich 89, a w 1885 roku 130[57].
Do najstarszych budynków w Podlesiu, powstałych przed XX wiekiem, należą pojedyncze obiekty w różnych częściach dzielnicy, m.in. położone przy ulicy Uniczowskiej 7 i 45, ul. M. Trojoka 21 i 27, ul. J.P. Norblina 3 i 12, ul. Chabrowej 8, ul. Saskiej 43 i ul. Zaopusta 27[177]. Zabudowa z lat 1900–1922 koncentruje się głównie w centrum Podlesia (rejon ulic Uniczowskiej i Trojoka), a także w innych miejscach dzielnicy[177].
Gmach domu towarowego przy ulicy Uniczowskiej 25 z 1926 roku
W latach 1922–1945 następowała ekspansja osadnictwa wiejskiego poza istniejące wówczas wsie w obecnej południowej części Katowic. Powstawała zwarta zabudowa pomiędzy Kostuchną a Podlesiem w rejonie ulic Armii Krajowej i Sołtysiej, a stopniowo wkraczała także zabudowa rozproszona pomiędzy Piotrowicami, Zarzeczem, Podlesiem a Kostuchną[178].
W 1926 roku oddano do użytku położony naprzeciwko podleskiego ratusza gmach domu towarowego[57] przy ulicy Uniczowskiej 25. Jest on obiektem dwukondygnacyjnym z poddaszem użytkowym i został wzniesiony w stylu modernistycznym, zaś nad wejściem głównym ulokowano na nim taras. Pierwotnie służył on jako duży dom handlowo-usługowy, a obecnie mieszczą się w nim lokale usługowe[179].
W latach 1945–1989, a także w późniejszym okresie następowała dalsza ekspansja osadnictwa pomiędzy Kostuchną, Podlesiem a Zarzeczem. Trwały również procesy zagęszczenia zabudowy tych trzech dzielnic[178].
Budowa osiedla Malownik przy ulicy Sołtysiej (2019)Ulica Zaopusta przed dawnym przysiółkiem Zaopusta
Po 1989 roku w architekturze i urbanistyce wszystkich południowych dzielnic Katowic zaznacza się trend budowy nowej zabudowy mieszkaniowej, głównie domów jednorodzinnych i szeregowych oraz osiedli mieszanych. Powstaje tutaj najwięcej deweloperskich osiedli mieszkaniowych w Katowicach. Nowa zabudowa harmonizuje z dotychczasową zabudową dzielnicy zwłaszcza pod względem wysokości zabudowy[75]. Wraz z rozwojem osadnictwa w południowych dzielnicach Katowic widoczny jest także niedorozwój dróg w stosunku do rozwijającego się tutaj budownictwa mieszkaniowego[180]. Dodatkowo lokalizacja wielu osiedli na południu, na niezagospodarowanych dotychczas terenach, wymusza stawianie obiektów usługowo-handlowych, kulturalnych i rozrywkowych[181].
W latach 1989–2011 w granicach dzielnicy Podlesie powstały m.in. następujące inwestycje mieszkaniowe:
ul. Bukszpanowa i Stabika (na granicy Podlesia i Kostuchny) – zespół 12 domów jednorodzinnych w zabudowie bliźniaczej, 4 domów bliźniaczych i 10 domów czterorodzinnych; inwestor: Dombud[182],
Dolina Nagietek (ul. Nagietek) – osiedle zamknięte, składające się z 18 wolnostojących domów jednorodzinnych; inwestor: Jamar[183],
ul. Pomorskiego i Rolnicza – zespół 15 i 18 domów jednorodzinnych; inwestor: PRB Jacol[183],
Domy we Wrzosach (ul. Rolnicza) – zespół 4 domów bliźniaczych i 1 dom wolnostojący[183],
ul. Zaopusta – osiedle zamknięte, składające się z 34 domów jednorodzinnych szeregowych; inwestor: Muwen[183],
Osiedle Konwaliowe (ul. Konwalii) – zespół 10 domów jednorodzinnych; inwestor: Olimp developer[183],
Konwaliowa Dolina (ul. Sołtysia i Armii Krajowej) – bliźniacze domy jednorodzinne i budynek dziesięciorodzinny; inwestor: Olimp developer[184].
Znaczne dogęszczenie zabudowy na przełomie XX i XX wieku nastąpiło m.in. w rejonie ulic: Armii Krajowej, Okrąglicy, Sołtysiej, Strzelnicy, J. Malczewskiego, Mieczyków, Storczyków, P. Norblina i Saskiej[185]. Proces ten nastąpił także w Zaopuście, w rejonie ulic: Zaopusta, Niezapominajek i Rolniczej[152], a także w Kopaninach w rejonie ulic: Kaskady, Nagietek, R. Pomorskiego, Sumów i Piwonii[152].
Kopaniny – dawny przysiółek Podlesia, położony w rejonie ulic R. Pomorskiego i Rolniczej[55],
Zaopusta – dawny przysiółek Podlesia, położony w rejonie ulic Zaopusta, Niezapominajek, A. Świdra i Mlecznej; w południowej części osady znajduje się zabudowa nielicznych gospodarstw rolnych[49].
Jedynym obiektem wpisanym do rejestru zabytków nieruchomych znajdującym się na terenie Podlesia jest kamienny most nad rzeką Mleczną z końca XIX wieku, znajdujący się przy ulicy Zaopusta[186]. Jest to najstarszy czynny most na terenie województwa śląskiego, na którym do lat 90. XX wieku odbywał się także ruch kołowy. Ma on dwa przęsła i łukową konstrukcję[187]. Został wpisany do rejestru zabytków 20 lutego 1984 roku pod numerem A/1321/84[186] (obecnie w rejestrze zabytków województwa śląskiego pod numerem A/1321/23[188]).
Na obszarze Podlesia znajdują się następujące obiekty objęte ochroną na podstawie ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego:
domy (ul. P. Michałowskiego 12 i 36; ul. R. Pomorskiego 8; ul. Armii Krajowej 390, 392 i 394; ul. M. Trojoka 4, 5 i 9; ul. Kaskady 15 i 39; ul. Zaopusta 16 i 21; ul. Uniczowska 11, 25, 26, 48, 54 i 70; ul. Niezapominajek 1, 6, 7, 9 i 12; ul. Saska 2 i 5; ul. Sołtysia 51 i 61; ul. Mleczna 9; ul. Dąbrowa 19; ul. Słonecznikowa 65; ul. Stabika 89; ul. Podleśna 9)[189],
figury przydrożne (ul. Uniczowska 26 i 42; ul. Kaskady 46)[189],
hale fabryczne (ul. Armii Krajowej 496; ul. Uniczowska 13)[189],
kaplica i fragment ogrodzenia cmentarza (ul. P. Michałowskiego) z 1925 roku[189],
krzyż przydrożny (ul. Uniczowska / ul. Saska) z około 1930 roku[189].
Na terenie Podlesia występują następujące strefy ochrony konserwatorskiej bądź obszary postulowane do ochrony:
historyczne centrum wsi ze szkołą i kościołem – zabudowa z XIX i XX wieku[190],
cmentarz z kaplicą – układ i zieleń nekropolii[190].
Pomniki i tablice pamiątkowe
W Podlesiu znajdują się następujące miejsca pamięci i pomniki:
grób zbiorowy wojenny 37 Polaków rozstrzelonych przez Niemców w lesie w Zarzeczu 17 września 1939 roku oraz grób zbiorowy wojenny 13 mieszkańców byłej gminy Podlesie zamordowanych w czasie okupacji w różnych obozach koncentracyjnych (cmentarz parafialny przy ul. P. Michałowskiego)[191],
W Podlesiu duży udział stanowią tereny zabudowy mieszkaniowej, które stanowią ponad 100 ha powierzchni dzielnicy[193]. Podlesie jest także jedną z dwóch południowych dzielnic Katowic (wraz z Zarzeczem), w których tereny rolne zajmują ponad 100 ha powierzchni[194]. Stosunkowo niewielki jest tutaj udział terenów komunikacji (głównie dróg)[194].
Udział powierzchni zabudowanej w powierzchni terenów dzielnicy Podlesie w 2007 roku wynosił 14% (najmniejszy odsetek spośród wszystkich dzielnic Katowic), wskaźnik intensywności zabudowy netto sięgał poziomu 0,23, zaś średnia liczba kondygnacji wynosiła wówczas 1,64[195].
W Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice miasto podzielono na jednostki urbanistyczne, w tym jednostkę Podlesie obejmującą obszar całej dzielnicy[196]. Powierzchnia jednostki wynosi 897,27 ha i pod względem stanu faktycznego struktury użytkowania terenu w 2008 roku przeważały tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej (187,55 ha), wolnych terenów budowlanych (156,01 ha), terenów rolnych (106,93 ha), terenów zieleni nieurządzonej (109,07 ha) i lasów (246,06 ha). Najmniej było zaś terenów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej (0,60 ha), terenów usług (4,55 ha), terenów zieleni urządzonej (4,18 ha) i nieużytków (1,98 ha)[197].
Miejskie Przedszkole nr 71 w Katowicach (ul. P. Michałowskiego 3)[200],
Szkoła Podstawowa Nr 21 z Oddziałami Integracyjnymi im. Karola Miarki w Katowicach (ul. J. Malczewskiego 1)[201],
Szkoła Podstawowa „EduHub” (ul. Mieczyków 14)[202].
Historyczne początki działalności edukacyjnej w Podlesiu sięgają XVIII wieku. Wówczas to w wyniku reformy szkolnej z 1765 roku do szkoły w Mikołowie przydzielono m.in. wsie Piotrowice, Zarzecze i Podlesie[127]. Bezpośrednio przed wybudowaniem podleskiej szkoły dzieci z Podlesia i Zarzecza uczęszczały do szkoły w Piotrowicach lub Mikołowie. Pierwszy budynek szkoły w Podlesiu otwarto w 1826 roku. Do tego momentu nauczanie odbywało się od dwóch lat, ale w warunkach domowych, zaś nowy budynek otwarto dzięki pomocy finansowej rządu pruskiego i księcia pszczyńskiego. Pierwszym nominowanym nauczycielem podleskiej szkoły został Kajetan Jarosz[203]. W 1872 roku z uwagi na wzrost liczby mieszkańców wsi wybudowano drugi czteroklasowy budynek szkoły. Kilka lat później dobudowano także mieszkania dla nauczycieli[83]. W 1905 roku w Podlesiu otwarto nowy, murowany budynek szkolny[85].
Szkoła Podstawowa Nr 21 z Oddziałami Integracyjnymi im. Karola Miarki w Katowicach – nowy budynek
Polska szkoła w Podlesiu została zainaugurowana 5 września 1922 roku, a pierwszym kierownikiem placówki został Marcin Trojok, który był także zasłużonym działaczem oświatowym[59]. W Podlesiu działała w tym czasie także ochronka kierowana przez pochodzącą z Podlesia Monikę Błazanek[59]. Dnia 1 lipca 1935 roku w Podlesiu otwarto nowe przedszkole dla 120 dzieci prowadzone przez Zofię Kadułczkówną[204].
W czasie II wojny światowej, po dokonaniu reorganizacji szkolnictwa, w lutym 1940 roku rozpoczęto nauczanie uczniów w języku niemieckim[205]. Po zakończeniu działań wojennych w Podlesiu rok szkolny rozpoczęto 19 marca 1945 roku mszą świętą dla dzieci z Podlesia i Zarzecza. Kierownikiem podleskiej szkoły został ponownie Marcin Trojok, a naukę rozpoczęło w niej 480 uczniów[206]. 25 września 1959 roku w Podlesiu położono kamień węgielny i wmurowano akt erekcyjny pod budowę nowego budynku szkoły[207]. Jego otwarcie nastąpiło 10 września 1962 roku w Podlesiu[208] – była to jedna z tzw. „tysiąclatek”[8]. Od 1961 roku w Szkole Podstawowej w Podlesiu pracował Bolesław Holecki – wieloletni nauczyciel i wicedyrektor podleskiej szkoły, popularyzator i działacz szachowy oraz mistrz pszczelarski[209].
Uczniowie Szkoły Podstawowej Nr 21 z Oddziałami Integracyjnymi im. Karola Miarki w Katowicach uczą się w dwóch budynkach: w tzw. „starej szkole” z 1905 roku oraz w nowym budynku z 1962 roku, rozbudowanym w 2013 roku. Szkoła wyposażona jest w boiska do piłki nożnej, siatkówki, koszykówki, pracownie komputerowe, bibliotekę, pracownię językową, świetlicę i stołówkę[121].
Bezpieczeństwo publiczne i socjalne
Remiza OSP Katowice-Podlesie (ul. Uniczowska 64)
W Podlesiu nie ma komisariatu Policji, a dzielnica ta jest w zasięgu działania położonego nieopodal w Piotrowicach-Ochojcu przy ulicy Policyjnej 7 Komisariatu IV Policji w Katowicach[210]. Podlesie w 2007 roku należało do najbezpieczniejszych dzielnic Katowic; współczynnik przestępczości w tym czasie wynosił 1,01 przestępstw na 100 mieszkańców dzielnicy (średnia dla całych Katowic w tym czasie to 3,08). Wskaźnik ten był wyższy niż w 2004 roku, kiedy to wynosił 0,92 przestępstw na 100 mieszkańców[211]. W 2013 roku w Podlesiu doszło do 62 przestępstw, co stanowiło wówczas 1,1 aktów na 100 mieszkańców dzielnicy[212]. W 2011 roku 86,6% ankietowanych mieszkańców dzielnicy zadeklarowało, że czuje się bezpiecznie w swojej okolicy, a 13,4% było przeciwnego zdania[213].
W latach 2004–2007 roku w Podlesiu dochodziło corocznie średnio do jednego wypadku komunikacyjnego[211].
Przy ulicy Uniczowskiej 64 siedzibę ma Ochotnicza Straż Pożarna Katowice-Podlesie[214]. Pierwotnie zaś pomocy w pożarach udzielały straże pożarne z Piotrowic i Mikołowa[215], a pierwsza remiza strażacka w Podlesiu powstała około 1880 roku jako drewniana szopa z wieżyczką. Nową wybudowano przy ulicy Uniczowskiej 64 w 1934 roku. Ze względu na zły stan techniczny budynku został on w 2005 roku wyburzony[106], zaś w latach 2006–2007 w tym samym miejscu wzniesiono nowoczesny budynek Ochotniczej Straży Pożarnej Katowice-Podlesie. Wybudowano wówczas piętrowy obiekt z wieżą i miejscem na wóz strażacki, a także zagospodarowano teren wokół remizy[58].
W marcu[8] lub kwietniu 1945 roku do Podlesia przybył z Krakowa lekarz Jerzy Ryżewski[216], który otworzył tutaj pierwszą wiejską przychodnię lekarską w powiecie pszczyńskim[8]. Gmina zorganizowała mu gabinet lekarski w domu Jarczyka, naprzeciwko budynku Urzędy Gminy[216]. Na początku lat 70. XX wieku przy ulicy Uniczowskiej 6 wybudowano Miejski Ośrodek Zdrowia. W 2007 roku przychodnię zlikwidowano, a na jej bazie powstał niepubliczny zakład opieki zdrowotnej[58] – według stanu z końca 2022 roku działa w nim przychodnia VITA LONGA, zapewniająca podstawową opiekę zdrowotną, w tym lekarza rodzinnego, stomatologa, ginekologa, neurologa, kardiologa czy ortopedy[121].
Zorganizowana działalność kulturalna w Podlesiu zaczęła się rozwijać na początku XX wieku. W 1907 roku założono tutaj koło Śpiewaków Śląskich, a w późniejszym okresie chór „Harmonia”[59]. W latach 1913–1922 działał tutaj chór „Jedność”[217] – Lech Szaraniec zaś wskazuje, że chór ten powstał w 1923 roku[66]. W 1926 roku w Podlesiu powołano kościelny chór męski liczący 32 członków, którego prezesem został J. Huj (Holecki), a dyrygentem A. Wodniok[67]. Dnia 1 września 1945 roku w Podlesiu w dawnym budynku rogatki utworzono Dom Kultury[216], a przy nim w 1948 roku powstała biblioteka publiczna z czytelnią. Zakup książek do nowej placówki sfinansowała gmina Podlesie[218].
W 1984 roku został założony zespół „Podlesianki” kultywujący dawne tradycje. Ruch ten prócz działań teatralnych poszczególnych grup amatorskich prowadzi m.in. akcje edukacyjne[219].
Uchwałą Rady Miasta Katowice w 2000 roku został założony Miejski Dom Kultury „Południe” w Katowicach[220]. Uroczyste zaś otwarcie Filii „Podlesie” MDK „Południe” w Katowicach odbyło się 12 lutego 2004 roku, a dokonał tego prezydent KatowicPiotr Uszok oraz wiceprezydent miasta Krystyna Siejna[221]. Siedziba filii mieści się przy ulicy Sołtysiej 25, w sąsiedztwie stadionu Podlesianki Katowice. Filia ta organizuje wszelkiego typu zajęcia kulturalne dla osób w różnych grupach wiekowych. W sezonie 2022/2023 odbywały się tutaj: zajęcia plastyczne, treningi karate, gimnastyka dla seniorów i kobiet, nauka gry na pianinie i treningi umiejętności społecznych. Siedzibę miał tu też zespół taneczny „Endorfina”[222].
W styczniu 1920 roku mieszkańcy Podlesia rozpoczęli starania o budowie własnej świątyni[228] – w dniu 6 stycznia związał się Komitet Budowy Kościoła na zebraniu gminnym zwołanym przez ławnika Józefa Huja (Holeckiego)[229]. Podleską parafię erygowano 1 sierpnia 1925 roku na mocy dekretu biskupa katowickiegoks. Augusta Hlonda i obejmowała mieszkańców gminy Podlesie bez kolonii Böer (Boże Dary)[228]. Ostatnim proboszczem mikołowskim będącym duszpasterzem podlesian w czasie budowy podleskiego kościoła, do czasu utworzenia samodzielnej kuracji, był ks. Paul Dworski, sprawujący ten urząd od 1 marca 1905 roku[229].
W Podlesiu przy ulicy P. Michałowskiego znajduje się cmentarz rzymskokatolicki Matki Bożej Częstochowskiej o powierzchni 1,0 ha[230]. Cmentarz ten powstał w 1922 roku, gdy ks. Wientzek zakupił od Józefa Masnego z Zarzecza działkę o powierzchni 0,813 ha. Zgodę na grzebanie zmarłych na cmentarzu wydano 21 czerwca 1922 roku. Postawiono na nim krzyż drewniany z cynkowym krucyfiksem[231].
W 1932 roku w Podlesiu założono jedyny wówczas w Polsce cmentarz komunalny[66]; był to prywatny cmentarz wybudowany przez naczelnika gminy Roberta Jarczyka. Przez lata nikt nie chciał być pochowanym na tym cmentarzu, a stała na nim jedynie wybudowana dla rodziny naczelnika kaplica. Pozostała ona pusta, gdyż Jarczyka ostatecznie pochowano w Mikołowie. Po II wojnie światowej cmentarz upaństwowiono, a w październiku 2000 roku połączono dwie sąsiadujące ze sobą nekropolie[231].
Sport i rekreacja
Stadion Podlesianki Katowice przy ul. Sołtysiej
Pierwsza polską organizacją kultury fizycznej w Podlesiu było Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” Podlesie. Gniazdo to założono 1 czerwca 1919 roku i realizowano w nim klasyczny program polskiego ruchu gimnastycznego. W 1919 roku skupiało łącznie 32 członków. Początkowo organizacja ta działała prężnie, lecz w 1931 roku została ona skreślona z Okręgu Mikołowskiego Dzielnicy Śląskiej Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce[232].
W 1938 roku Izydor Żemła wraz z Maksymilianem Jaworskim i Maciejem Jargoniem[233] założyli Klub Sportowy Podlesianka „38” Podlesie. Powstał on w wyniku scalenia działalności sportowej zantagonizowanych organizacji społecznych Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej i Oddziału Związku Strzeleckiego w Podlesiu. Klub ten reaktywowano w 1945 roku pod patronatem Związku Samopomocy Chłopskiej. W 1955 roku klub był rewelacją ligi śląskiej w piłce nożnej i Podlesianka grała wówczas o awans do II ligi. W 1965 roku liczył on 156 członków, a od 1973 roku klub działa pod aktualną nazwą. W Ludowo-Górniczym Klubie Sportowym 38 Podlesianka Katowice prowadzona jest sekcja piłki nożnej, a w przeszłości także prowadzono sekcje: biegów na orientację, kolarstwa, siatkówki, szachów i tenisa stołowego[234]. Stadion klubu LGKS 38 Podlesianka Katowice znajduje się przy ulicy Sołtysiej 25[235] i ma widownię na 1000 osób. Ponadto klub prowadzi zajęcia dla najmłodszych, a także udostępnia boiska do piłki nożnej i piłki ręcznej[121].
Przy MDK „Południe” w Katowicach w 2009 roku został założony jednosekcyjny, szachowy klub UKS 21 Podlesie. Jest on członkiem Śląskiego Związku Szachowego i Polskiego Związku Szachowego. W 2010 roku liczył on 60 członków. Rok później Szymon Walter zdobył I miejsce w Mistrzostwach Europy 2011 w szachach błyskawicznych w grupie dzieci do 12 lat[236].
↑Michał Bulsa: Bolesław Holecki. [w:] Uchwała nr XXXII/687/21 Rady Miasta Katowice z dnia 4 marca 2021 r. w sprawie nadania placowi położonemu na terenie miasta Katowice nazwy „Skwer Bolesława Holeckiego” [on-line]. bip.katowice.eu. [dostęp 2022-12-27]. (pol.).