Büyük Tartışma

Büyük Tartışma 1920 yılında iki ünlü astronom arasında diğer bilim insanlarının huzurunda gerçekleşen ve astronomi tarihinin kilometre taşlarından biri olan tartışmadır.

19. yüzyıl boyunca astronomlar evrendeki tek oluşumun Samanyolu olduğunu düşünüyorlardı. Gerçi Alman filozof Immanuel Kant (1724-1804) evrende Samanyolu benzeri başka oluşumlar (Kant'ın değişiyle Ada evrenler) olabileceğini de söylemişse de bunu destekleyen bir kanıt yoktu. Ancak 1885 yılında Andromeda galaksisinde saptanan bir süpernova (SN 1885A) başka galaksiler konusunu yeniden gündeme getirmişti. Büyük tartışmanın konusu budur.

26 Nisan 1920 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri başkenti Washington'daki Simithsonian Doğa Tarihi Müzesinde gerçekleşen bu tartışmanın ana konusu Samanyolu dışındaki galaksilerin varlığı idi. Harlow Shapley (1885-1972) evrenin Samanyolu'ndan ibaret olduğunu, görünen diğer galaksi benzeri oluşumların Samanyolu'nun parçaları olduğunu ileri sürüyor, Heber Curtis (1872-1942) ise evrende Samanyolun'ndan başka galaksiler de olduğunu söylüyordu.

Süpernovaların henüz novalardan ayırt edilmediği o tarihte Shapley'in ana kanıtı SN 1885 A'nın parlaklığıydı. SN 1885A kısa süre için bütün Andromeda'dan daha parlak olmuştu. Shapley bir novanın bir galaksi kadar parlak olamayacağını, dolayısıyla Andromeda'nın bir galaksi boyutunda olmasının mümkün olmadığını söylüyordu. Ayrıca Shapley'i destekleyen astronom Adrian van Maanen (1884-1946) günümüzde Fırıldak Galaksisi de denilen NGC 5747 galaksisinin kısa süre içinde fark edilebilir ölçüde hareket ettiğini, oysa o kadar büyük ve uzak bir sistemin hareketinin gözle izlenemeyeceğini söylüyordu.

Curtis ise, Andromeda'da saptanan nova sayısının bütün Samanyolu'ndan fazla olduğuna dikkati çekiyor ve Samanyolu'nun tek bir parçasının bu derece yoğun bir nova faaliyeti içeremeyeceğini savunuyordu. Curtis SN 1885A nın aşırı derecede parlak olduğunu da kabul ediyor ve bu novanın farklı bir nova sınıfı olabileceğini söylüyordu.

Tartışmada diğer bazı konular da tartışıldı. Mesela Shapley'e Samanyolu'nun Curtis'in tahmininden daha büyük olduğu görüşündeydi.

Samanyolu'nun büyüklüğü ve (o sırada nova zannedilen) SN1885 A'nın aşırı parlaklığı gibi konularda Shapley haklı çıktı. Ama esas tartışma konusu olan diğer galaksilerin varlığı konusunda haklı olan Curtis'ti. Üstelik Curtis farklı nova türü konusunda da haklıydı. Nitekim Andromeda'da izlenen 1885 novası gerçekte bir süpernovaydı. Van Maanen'in NGC 5747 konusundaki gözlemleri ise hatalıydı.

Bu tartışmadan 5 yıl sonra Edwin Hubble (1889-1953) diğer galaksilerde Sefe türü değişken yıldızları bulduğunu ilan edince tartışmanın galibinin Curtis olduğu açığa çıktı.^[1]