Jan Hendrik Hofmeyr (predikant)

Jan Hendrik Hofmeyr
Ds. Jan Hendrik Hofmeyr
Naam	Jan Hendrik Hofmeyr
Geboorte	3 Februarie 1835 Kaapstad, Kaapkolonie
Sterfte	25 Augustus 1908 Kaapstad, Kaapkolonie
Kerkverband	Nederduits Gereformeerd
Gemeente(s)	Murraysburg, Somerset-Oos
Jare aktief	1858–1908
Kweekskool	Universiteit van Utrecht

Ds. Jan Hendrik Hofmeyr (Kaapstad, 3 Februarie 1835 tot Kaapstad, 25 Augustus 1908^[1]) was 'n vooraanstaande predikant in die Nederduitse Gereformeerde Kerk, eers op Murraysburg en daarna van 1867 tot 1908 in die NG gemeente Somerset-Oos. Die Kaapse Kerk het hom in 1897 die eerste keer as moderator gekies, toe hy dr. Andrew Murray, sy swaer, opgevolg het, en weer in 1903. In dié moeilike tyd voor, tydens en net ná die Anglo-Boereoorlog het hy waardig en taktvol in belang van sy volk en Kerk opgetree.

Hy was die vader van 12 kinders, van wie vyf predikant geword het, 'n kampvegter vir die onderwys en 'n sendingvriend. Daar word gesê die byna twee eeue oue Oos-Kaapse dorp Somerset-Oos het weliswaar in 'n groot mate sy kenmerkende waardigheid en goeie buurskap te danke aan die invloed wat al anderhalf eeu van die Gill-kollege uitgaan, maar dis veral ook aan die voortgesette invloed op die breë gemeenskap van die Hofmeyrs, wat die Ou Pastorie 'n driekwart eeu bewoon het, eers ds. Hofmeyr sr. en sy groot gesin en daarna sy seun John Murray,^[2] wat sy vader as predikant in die gemeente Somerset-Oos opgevolg het.

Ds. Hofmeyr word beskryf as 'n hoogs gekultiveerde en opgevoede mens wie se kennis van Hebreeus en Bybelgeskiedenis aan hom hoë akademiese aansien in die Kerk verleen het,^[3] maar hy was terselfdertyd 'n praktiese man wat dit sy eerste taak op Somerset-Oos gemaak het om die bestaande kerkgebou te herbou. Dié Neogotiese meesterstuk, ontwerp deur die Duitse argitek Carl Otto Hager wat bykans 'n anderhalf eeu later nog altyd in gebruik is en waarin enkele klein aspekte van die eerste kerkgebou van 1833 behoue gebly het, is net vier jaar ná sy diensaanvaarding op Somerset ingewy.

Ook aan die bevordering van die kultuur en opvoeding in sy twee gemeentes en in die breër gemeenskap het ds. Hofmeyr baie tyd en aandag bestee. Op Murraysburg het hy 'n Instituut vir Hoër Onderwys opgerig en op Somerset het hy dekades lank in die Raad van Trustees van die Gill-kollege gedien. Die oprigting van die Bellevue-seminarie vir Meisies, as plaasvervanger vir die meisieskool wat deur sy voorganger, ds. John Pears, se vrou begin is, was hoofsaaklik aan ds. Hofmeyr se ywer te danke.

Selfs al was dit nie 'n gewilde saak by gemeentelede op Somerset en trouens in die Oostelike Provinsie nie, was ds. Hofmeyr en sy vrou albei ten nouste betrokke by die ondersteuning en aanmoediging van die buitelandse sending. Vyf van hulle sewe seuns het predikant geword, van wie drie geruime tyd in die sendingveld in Midde-Afrika gearbei het. Twee dogters, Margaretha en Isabella, was van die eerste vroue in Suid-Afrika wat gegradueer het.^[4]

Jan Hendrik Hofmeyr is in Kaapstad gebore uit die een van die ou, gerespekteerde Kaapse families wat vandag nog op talle terreine in Suid-Afrika en oorsee uitblink, en op sy grootvader se landgoed Waterhof, in die teenswoordige buurt Oranjezicht,^[5] naby die Hoërskool Jan van Riebeeck, in wie se besit die Hofmeyr-eiendom Welgemeend in 1944 gekom het. Sy vader was 'n bekende bankier (of rekenmeester volgens 'n ander bron^[6]), Arend Hofmeyr,^[7] ook van Kaapstad, 'n kleinseun van die stamvader van hierdie familie wat omstreeks 1744 uit Ibbenburen in Pruise na Suid-Afrika gekom het. Sy moeder was Susanna Maria Louw, 'n suster van Adriaan Louw van die Paarl, skoonvader van prof. Nicolaas Hofmeyr, een van die eerste twee hoogleraars aan die Kweekskool op Stellenbosch toe dié inrigting in 1859 gestig is. Nicolaas Hofmeyr was getroud met Susanna Maria Louw se susterskind Maria Magdalena Louw (1834–1918), een van Adriaan Louw en Charlotte Louise se sewe dogters wat met bekende predikante getrou het.

Ds. J.H. Hofmeyr se neef Jan Hendrik Hofmeyr (1818–1893) was Onse Jan Hendrik Hofmeyr (1845–1909) se pa.

Hofmeyr het van jongs af die roeping ervaar om sy lewe aan die evangeliebediening te wy.^[8] Sy eerste skoolonderwys ontvang die jong Jan Hendrik aan Tot Nut van 't Algemeen, 'n vooraanstaande Hollandse skool teen die middel van die 19de eeu in Kaapstad. Sy kleinneef, die latere prof. Hofmeyr, het ook daar skoolgegaan, benewens vele andere wat later belangrike betrekkings in die kerk en staat beklee het. As veertienjarige knaap is Jan Hendrik geplaas in die Suid-Afrikaanse Kollege, voorloper van die Universiteit van Kaapstad, waar hy Nederlands, Hebreeus en wiskunde studeer het, terwyl hy tegelykertyd onderrig in Latyn en Grieks ontvang het by dr. Abraham Faure wat, omdat hy vurig begeer het dat jong Afrikaners hulle aan die evangeliebediening moes wy, 'n deel van sy tyd afgestaan het om hul met hulle voorbereidende studie behulpsaam te wees.

Die jong Hofmeyr het in Februarie 1853, nadat hy sy geloofsbelydenis in die Groote Kerk afgelê het, op agttienjarige ouderdom, en vergesel van twee mede-Afrikanerstudente, Charles Murray en I.G.J. Horak, na Europa vertrek en in Mei daardie jaar daar aangekom om aan die Universiteit van Utrecht teologie te studeer en as evangeliedienaar opgelei te word. Reeds in 1855 het hy kandidaat in teologie geword en die jaar daarna, tydens die lang vakansie, in geselskap van 'n boesemvriend en medestudent, die latere dr. J.J. Kotzé, in Amerika gaan reis, blykbaar iets wat geen Afrikanerpredikant nog tot in daardie stadium gedoen het nie.^[9]

Ná voltooiing van sy studie onder proff. Bouman, Vinke en Ter Haar is hy, nadat hy die gevorderde plegtige eed afgelê het en die vereiste verklaring en belofte plegtig afgelê en onderteken het, op 8 Oktober 1857 deur die Provinsiale Kerkbestuur van Utrecht tot die evangeliebediening toegelaat.

By sy vertrek uit Holland het dr. Nicolaas Beets (Hildebrand van die "Camera Obscura") die volgende vers in Hofmeyr se album geskryf: "Het Zuiden wenkt, het Noorden roept zijn afscheidsgroet u na. De vriendschap zucht, en roept nogthands ga, 's Heeren dienaar ga! Er is geen taak als d'uwe schoon, geen loon uw loon gelijk; Ga! Een en eeuwig is het werk van Zijn gezegend Rijk. Waar Hij Zijn dienaars zaam vergaart rondom den Troon der Eer. Daar Zien Zij Zich uit Noord en Zuid na korte scheiding weer."

Hierna het hy eers enkele maande in Skotland en Engeland deurgebring, vanwaar hy terugkeer na Holland om afskeid te neem en hom gereed te maak vir sy terugreis na sy vaderland.

Die volgende jaar het Hofmeyr in sy vaderland teruggekeer, waar hy in September 1858 aankom, in die geselskap van dr. J.J. Kotzé, wat eweneens predikant in Holland geword het, hoewel aan die Universiteit van Leiden. Die twee is op dieselfde dag, 15 September 1858, by die Aktuaris gelegitimeer en twee dae later het albei vir die eerste maal in die Groote Kerk opgetree, prop. Hofmeyr in die oggend en prop. Kotzé in die aand. Eersgenoemde se teks was 2 Kron. 20:12b ("Want in ons is geen kracht tegen deze grote menigte, die tegen ons komt, en wij weten niet, wat wij doen zullen; maar onze ogen zijn op U", Statebybel) en laasgenoemde s'n Matt. 16:26: "Want wat baat het een mens, zo hij de gehele wereld gewint, en lijdt schade zijner ziel? Of wat zal een mens geven, tot lossing van zijn ziel?" Statebybel. Dr. Kotzé was 'n neef van die latere welbekende liberale predikant op Darling wat met sy opvattings 'n beroering in kerklike kringe veroorsaak het, ds. J.J. Kotzé.

Nadat prop. Hofmeyr enkele maande as hulpprediker in die Groote Kerk, Kaapstad, diens gedoen het, het hy 'n beroep na die NG gemeente Murraysburg aangeneem. Dié groot getal beroepe was daaraan te danke dat daar destyds, twee jaar voor die oprigting van Suid-Afrika se eie Teologiese Kweekskool op Stellenbosch, 'n nypende tekort aan predikante in die NG Kerk was, in so 'n mate dat 10 gemeentes hom beroep het hoewel hy toe nog gans onbekend by hulle was.

Op Murraysburg is hy 20 Mei 1858 georden en bevestig deur die konsulent, ds. Andrew Murray sr. van die NG gemeente Graaff-Reinet, na wie die dorp heet en wat later sy skoonvader geword het. Murraysburg was toe skaars drie jaar oud, want dit was juis onder ds. Murray se voorsitterskap dat die Ringskommissie van Graaff-Reinet op 19 April 1855 op die plaas Eenzaamheid vergader en die koopkontrak met die eienaar, J.A. Burger, geteken het ten einde daar 'n dorp te stig. So ontstaan die dorp en gemeente Murraysburg, wat die eerste keer ter ere van ds. Murray so genoem word in die notule van die plaaslike kerkraadsvergadering van 5 September 1855. Die nedersetting Murraysburg het in die jaar van prop. Hofmeyr se koms die middelpunt van 'n afsonderlike landdrosdistrik geword en in 1859 het die dorp munisipale status gekry.

Aan prop. Hofmeyr se handoplegging het, buiten ds. Murray, deelgeneem: di. John Pears (Somerset-Oos), G.W. Stegmann (Glen Lynden), William Murray (Middelburg) en eerw. J. Bennie. Die jong leraar se intreerede was oor 1 Korintiërs 3:7: "Zoo is dan noch hij die plant iets, noch hij die nat maakt, maar God die de wasdom geeft" (Statebybel). So 'n wasdom is op die arbeid van ds. Hofmeyr gegee, ook op Murraysburg, hoewel sy diens hier slegs agt jaar lank geduur het. Hy was in dié tyd vir sy gemeente 'n "ware geestelike gids".^[10]

Gedurende dié tyd het hy veral baie vir die opvoeding gedoen en is daar deur hom 'n eersteklas-skool opgerig, met T. Kyd as skoolhoof, onder wie se leiding etlike kandidate vir die admissie tot die Kweekskool hul voorbereidende studie deurgemaak het. 'n Hollander, J. B. Wouda, het les gegee in Nederlands terwyl ds. Hofmeyr, wat 'n aantal godvresende en talentvolle jongelinge geïnspireer het om predikant te word, aan hulle onderrig in Hebreeus en Bybelgeskiedenis gegee het. Dié leerlinge was onder meer die latere ds. J.G. Olivier, prof. C.F.J. Muller en ds. B.B. Keet, vader van prof. dr. Barend Bartholomeus Keet van die Stellenbosse Kweekskool. Die inrigting was bekend onder die naam Opvoedings Instituut van Murraysburg.

Ds. Hofmeyr het op 7 Februarie 1861, vier dae ná sy 26ste verjaardag, op Graaff-Reinet met 'n plaaslike pastoriedogter, Isabella Murray, gebore 24 Desember 1839,^[11] in die huwelik getree. Dié gelukkige huweliksverbintenis is mettertyd geseën met twaalf kinders, te wete sewe seuns en vyf dogters. Van dié seuns het vyf predikant geword, van wie vier minstens 'n tyd lank aan die sending verbonde was. Die kinders was, met geboorte- en sterfjaar asook beroep (indien beskikbaar) tussen hakies:

• Seun (1861).
• Susanna Maria (1862–1906).
• Arend Hermanus (1864–1909, boer).
• Ds. Andrew Murray (direkteur Stofberg-gedenkskool, 1866–1936).
• Maria Isabella (1868–1950).
• Margareth Catharina (1869–1965).
• Ds. John Murray (1871–1943).
• Isabella Cornelia (1873–1966).
• William (Willie) Hendrik (skoolhoof, 1874–1944).
• Ds. Johannes Wynand Lou (organiserende NG sendingsekretaris van Kaapland, 1878–1936).
• Ds. Charles Murray (predikant, 1876–1930).
• Helen Elizabeth (orreliste, 1880–1964).
• Ds. Georg Wilhelm Stegmann (predikant, 1882–1969).

Mev. Hofmeyr is beskryf as "in alle opsigte 'n ideale eggenote en moeder". Reeds as jong vrou het sy dit as haar oordeel uitgespreek dat 'n predikantsvrou haar eggenoot eerste moet plaas, haar kinders tweede, en haar gemeente derde. Dit blyk asof sy dit van meet af aan gedoen het en sonder verwaarlosing van enige van die drie. Eerw. Andries Dreyer skryf oor haar: "As daar ooit 'n vrou was wat na die woorde van die trouformulier haar eggenoot in alle goeie en opregte dinge behulpsaam was, op haar huishouding goeie ag gegee en sonder wêreldlike prag gewandel het, dan was dit mev. Hofmeyr." Op Murraysburg is drie van die egpaar se kinders gebore.

In 1862 het ds. Hofmeyr die eerste maal die Sinode in Kaapstad bygewoon en toe al is hy op versoek van dr. William Robertson, wat juis as skriba verkies is, tot sy assistent benoem. Toe die skriba in 1876 aftree, is sy assistent in sy plek gekies. Vir hierdie betrekking was hy, volgens eerw. Dreyer, uitnemend geskik, "sowel om sy deeglike kennis van die Hollandse taal as om sy nette handskrif". Hy het dié betrekking tot 1897 beklee en sy werk op uiters bekwame wyse verrig.

In 1866 het ds. Hofmeyr die beroep as opvolger van ds. John Pears, die NG gemeente Somerset-Oos se tweede leraar, op Somerset aangeneem. Dit was nadat hy reeds talle beroepe van ander gemeentes van die hand gewys het. Hy het op 16 Desember van daardie jaar afskeid geneem van Murraysburg met 'n rede oor Hand. 20:32 ("En nou, broeders, dra ek julle op aan God en aan die woord van sy genade, wat magtig is om julle op te bou en julle ’n erfdeel te gee onder al die geheiligdes" (1933-vertaling), wat in druk uitgegee is. Die afskeid was swaar, want leraar en gemeente was wederkerig innig aan mekaar gebind. Iemand wat teenwoordig was by die afskeid, het geskryf: "Men kan de stemming der gemeente onder het aanhooren der rede beter begrijpen dan beschrijven". Die afskeid van dié nederige en vriendelike leraar^[12] het nietemin met diepe ontroering gepaardgegaan.

Ds. Hofmeyr en sy gesin het hierna met vakansie by familie in die Kaap vertrek, maar op versoek van die kerkraad het hy tydelik die dienswerk verrig in die Groote Kerk as plaasvervanger van dr. Andrew Murray, ds. Hofmeyr se swaer, wat as moderator van die Kaapse Sinode na Engeland gegaan het om namens die Sinode teen die uitspraak van die Kaapse Hooggeregshof in die Burgers-Kotzé-saak (die latere Transvaalse president Thomas François Burgers en ds. J.J. Kotzé, die vader van ds. Hofmeyr se goeie vriend dr. P.J. Kotzé, van Darling) te appelleer voor die regskomitee van haar majesteit se geheime raad. Dié appèl is van die hand gewys. Ds. Hofmeyr was so gewild by die Kaapse lidmate met sy preke en herderlike besoek dat, toe hy einde Maart 1867 vertrek, die Kerkraad hom 'n adres van dankbetuiging aangebied het.

Vergesel van sy eggenote en kinders het hy met die Celt na Algoabaai geseil om vandaar na sy nuwe standplaas te reis. Op Port Elizabeth is hulle deur ene Erasmus met sy perdewa afgehaal en die eerste aand het hulle oorgebly op Modderfontein, die plaas van Hans van der Vyver onder die Suurberge.

Ds. Hofmeyr en sy gesin het op Donderdag 28 Maart 1867 op Somerset-Oos aangekom. In die plaaslike Courant van destyds kom die volgende beskrywing van die hartlike ontvangs daar voor: "Het lang en ernstig gekoesterd verlangen der Hollandsche gemeente alhier is thans vervuld door de aankomst van haren leeraar, Ds. J. H. Hofmeyr. De hooge achting waarin hij stond bij zijne gemeente te Murraysburg, en de droefheid, betoond bij zijn vertrek van daar, en de hartelijke wenschen voor zijn welzijn uitgestort, toonden dat men in hem een vriend en geestelijken gids verloor, die niet gemakkelijk te vervangen zou zijn. In den morgen van Donderdag, den 28, l.l., reed een groot gezelschap, meestal uit leden der gemeente bestaande, en dat nog veel grooter zou geweest zijn, ware de tijd waarop men den leeraar verwachten kon, zekerder en onder de buitenlieden meer bekend geweest, het dorp uit om hem te gemoet te gaan.

"De ontvangst en wederzijdsche begroeting was regt hartelijk. De Eerw. heer werd begeleid door het geheele gezelschap tot in de stad en aan de pastorie, op de stoep waarvan een aantal jonge dames, medeleden der gemeente, hem opwachtte en met een toepasselijk gezang hem welkom heette in zijne nieuwe woning. Daarop bood men hem na voorlezing, een talrijk geteekend adres aan, en waarin de onderteekenaars hun leeraar welkom heeten en hunne dankbaarheid aan God betuigen, dat zij, na lang en verlangend hopen en wachten, hem met zijn familie in goeden welstand in hun midden mogen zien. En overtuigd dat het hem veel zelfverloochening moet gekost hebben om zijne geliefde gemeente te Murraysburg te verlaten en de roeping naar Somerset aan te nemen; en dat overwegingen van niet gewonen aard hem daarbij moeten geleid hebben, vertrouwen en bidden zij dat Gods hand hem kracht en wijsheid geven zal, om de plichten van zijne gewigtige roeping te vervullen, en daarbij de zaak van Christus te bevorderen, door velen toe te brengen tot de kudde des goeden Herders. Het adres heet verder den Eerw. heer welkom ook in betrekking tot het Gill-kollege en vertrouwt dat zijne komst ook die instelling ten zegen zijn zal – en eindigt met de beste wenschen uit te drukken ook voor Mevrouw Hofmeyr en de jonge familie.

"Nadat het adres was voorgelezen, bedankte Ds. Hofmeyr de opgekomenen voor de hartelijke ontvangst, welke hij van hen had ondervonden en zeide, dat hy hoopte in staat gesteld te zollen worden de voetstappen te drukken van hem wiens opvolger hij was. Hij hoopte ook dat zijne pogingen in het belang van het geestelijke en tijdelijke welzijn der gemeente en ten behoeve der algemeene zamenleving zouden gezegend worden zoowel aan hen, als aan hemzelven, en beloofde zijn best te doen, om de belangen te bevorderen van de opvoedingsinrichting die nu wordt gesticht."

Twee dae later het die bevestiging plaasgevind. Die volgende berig, vry vertaal uit die Nederlands, het destyds in De Volksvriend verskyn: Ds. J.H. Hofmeyr is op Saterdag 30 Maart op Somerset-Oos bevestig. In die loop van die week daag sy eerwaarde van Kaapstad op en word met die grootste hartlikheid verwelkom. Die pastorie, wat in die laaste tyd aanmerklike veranderinge en verbeteringe ondergaan het, word tot die gerief van sy eerwaarde, wie se meubels nog nie aangekom het nie, van geleende meubels vir die geleentheid voorsien, terwyl daar gesorg is dat daar vir minstens ses leraars in die pastorie blyplek was. Die Vrydagaand preek ds. Charles Murray (van die NG gemeente Burgersdorp voor 'n aansienlike gehoor.

En die voormiddag van die volgende dag word die bevestigingsleerrede deur die eerw. konsulent, dr. Adrian Roux (van die NG gemeente Albanie) uitgespreek na aanleiding van die woorde "De liefde van Christus dringt ons", by welke geleentheid ds. Hofmeyr op die gewone wyse bevestig word, met die enigste verskil dat dit voor die preek geskied het, en nie soos gewoonlik ná die tyd nie. Aan die versoek, dat aan ds. Charles Murray die bevestigingspreek afgestaan moes word, is nie deur die konsulent (dr. Roux) voldoen nie. Daardie namiddag preek ds. Hofmeyr vir die eerste keer in sy nuwe gemeente en wel na aanleiding van Ps. 122:9: "Ter wille van die huis van die HERE onse God wil ek die goeie vir jou soek" (1933-vertaling).

By dié geleentheid was di. W.R. Thompson (NG gemeente Stockenström) en Georg Stegmann (Glen Lynden) teenwoordig. Laasgenoemde het die voorbereidingsleerrede in die aand gepreek. Die volgende dag het ds. Thompson in die voormiddag gepreek toe die heilige Nagmaal gevier is. Hieraan het al vyf leraars deelgeneem. Ds. Murray het die middag nogeens voor die gemeente opgetree en die aand kom ds. Hofmeyr weer aan die beurt. Tydens dié geleentheid was die opkoms baie groot. Daar was nie genoeg plek in die kerkgebou op die dag van die Here nie. Sover 'n mens kan oordeel, het De Volksvriend berig, was die skare met alles baie tevrede. Daar was uit die omliggende gemeentes minder lidmate teenwoordig as wat verwag is.

Die berig vervolg: Op die Maandag is die hoeksteen van Gill-kollege se hoofgebou gelê (die gebou is op 24 Desember 1868 aan die skool oorhandig). Die optog het geskied vanaf die NG kerkgebou. Op die skoolterrein aangekom, vertel heer Stretch in 't kort die geskiedenis van die inrigting wat nou tot stand sou gebring word, waarna ds. Thompson biddend die seën van die Here op die inrigting afsmeek. Daarna het heer Hudson die steen gelê en "verklaarde denzelve goed en wel gelegd". Ds. Thompson het hierna 'n toespraak gelewer en daarna ook die here Hofmeyr, Murray, Solomon en Stegmann. Daardie aand was daar 'n "tea-meeting", waar ds. Hofmeyr die geleentheid gehad het om op aangename wyse met die gemeente kennis te maak. "Er werd thee gedronken – koek gegeten – op de piano gespeeld – gesproken — en 'speeches' gehouden, aangehoord en toegejuicht." Die sprekers was wel. eerw. here Hudson asook wel. eerw. here Barker, Edwards en Solomon van die Engelse, Wesleyaanse en Independente Kerk asook di. Hofmeyr, Stegmann en Murray van die NG Kerk. "Alles liep aangenaam af en in de vriendelijkste stemming ging men uiteen," luidens die berig in De Volkstem.

Een van die eerste sake waaraan ds. Hofmeyr sy aandag gegee het, was kerkbou. Die ou kerk met sy rietdak was nie alleen bouvallig nie, maar het ook te klein geword. Gevolglik is in 1869 besluit om 'n nuwe en baie groter gebou op dieselfde terrein op te rig. Wel is 'n paar stukke muur van die ou gebou behou, maar origens was dit heeltemal nuut. Die inwyding het plaasgevind op 17 November 1871 en die navolgende verslag daarvan wat in Het Volksblad verskyn het, gee enige besonderhede omtrent die kerk:

"Op Vrijdag, 17 November werd aldaar de nieuwe Hollandsche Gereformeerde Kerk ingewijd. Op den morgen van Donderdag begonnen reeds vele buitenlieden het dorp binnen te komen. Spoedig waren de hotels vol en vele private huisgezinnen verschaften logies aan de ongelukkigen, die geen onderkomen konden vinden. Des namiddags te 2 ure op denzelfden dag werd eene bazaar voor de Kerkefondsen gehouden in het pakhuis van den heer Webb welker opbrengst was £73. Den volgenden morgen begonnen de plegtigheden in verband met de inwijding. Wel was de toren nog niet geheel voltooid, en de muur rondom het gebouw was noch niet geheel opgetrokken, en ook ontbrak er noch hier en daar iets aan het schilderwerk, maar dewijl de dag voor de plechtigheid eenmaal bepaald was, kon men die slecht uitstellen.

"Tegen 10 ure begaven zich de leden der gemeente en andere belangstellenden naar de zaal van het Gill College, waar Ds. Stegmann, van Adelaide, een kort gebed deed. Daarop begaf zich de geheele stoet in processie naar de kerk, die door Ds. Hofmeyr geopend werd in naam des Drie-enigen Gods. Nadat het koor het door een plaatselijk amateur gecomponeerde 'Inwijdingsanthem' had gezongen, hield Ds. C. Murray, van Graaff-Reinet, eene leerrede naar aanleiding van 2 Kronieke 7:12. Gedurende de morgendienst zong het koor nog een paar fraaije liederen. Des namiddags predikte Ds. Steytler van Uitenhage in het Engelsch voor eene talrijke schare.

"Zaterdag morgen hield Dr. Roux, van Riebeeck Oost, eene ernstige voorbereidingspreek en des namiddags predikte Ds. Stegmann voor de kinderen. Des Zondags werd het Heilige Avondmaal gevierd. De leeraren bij de dienst tegenwoordig, waren Dr. Roux, en Di. C. Murray, Du Plessis, Muller, Steytler, Stegmann en Hofmeyr van Maclean (Komga. De kollekten bedroegen, met inbegrip van de 73 van de Bazaar, bijna £600. Men is algemeen zeer tevreden over het nieuwe kerkgebouw, dat na dezelfs voltooijing, een der fraaiste kerken in de Kolonie zal zijn. Vooral is men ten eerste voldaan over de oordeelkundige manier, waarop de plaatselijke leeraar, Ds. Hofmeyr, is te werk gegaan met betrekking tot den bouw. Ook geeft men hoog op van de bekwame wijze, waarop de bouwmeester, de heer Hagar, zijn kontrakt heeft vervuld. Het Bouwcomite overhandigde dezen voor zijn vertrek als een blijk van erkentelijkheid, een geschenk van £100.

"Des Maandags werd aan de kinderen der Zondagschool een 'picnic' gegeven, waartoe ook de kinderen van andere kerkgenootschappen waren uitgenoodigd. Des Dinsdags was het weder even stil als gewoonlijk op het dorp."

Die argitek en boumeester van die nuwe kerk was die gebore Duitser Carl Otto Hager, wat destyds vir soveel NG kerke in die Gotiese styl verantwoordelik was, maar waarvan heelparty intussen gesloop is, onder meer dié op Willowmore, Carnarvon, Heidelberg, Kaap, en Caledon. In sy Memoires vertel Hager hoe hy sy intrek in ds. Hofmeyr se pastorie geneem het en hoe hulle hom aanvaar het soos 'n eie familielid en hy vrylik kon deel in die huislike en godsdienstige lewe.^[14] Hy het altesaam 18 maande in die pastorie gewoon en het geskryf: "Dit was 'n liewe familie. Ek is dadelik opgeneem en het gedeel in die huislike en godsdienstige samesyn … Deur die voorbeeld van ds. Hofmeyr het ek dierbare vriende gemaak. Ek is geëer en bemin deur elkeen. As ek enige jare lank in Kaapstad op die toppunt van ellende was, dan was ek (op Somerset) op die toppunt van voorspoed, eer en seëninge." ^[15]

Van die begin van sy amptelike loopbaan het ds. Hofmeyr hom ten seerste beywer in belang van opvoeding en onderwys. Op Murraysburg was hy in 1861 die stigter van 'n Instituut vir Hoë Onderwys. Toe hy op Somerset-Oos aankom, was die Gill-kollege net in aanbou en dit is, volgens eerw. Dreyer, welbekend dat hy dié inrigting baie liefgehad en byna sy hele dienstyd in die gemeente as trustee en lid van die bestuur gedien het. Waar enigeen dit gewaag het om die Kollege se regte aan te rand, het hy altyd opgekom vir die behoud daarvan. Vyf van sy seuns en twee van sy dogters verwerf dan ook die B.A.-graad aan die Gill-kollege, laasgenoemde as die eerste vroue wat uit dié inrigting gradueer.

Ds. Hofmeyr was ook die vader en stigter in 1882 van die Bellevue Seminarie vir dogters, wat die meisieskool opgerig deur sy voorganger, ds. John Pears, se vrou, vervang het. Die eerste skoolhoof was Jane Grey Wright, 'n Skot wat uitsluitlik vir dié doel na Suid-Afrika genooi is en wat 'n paar jaar later met ds. J.H. Hofmeyr se broer, ds. Arend Hofmeyr van Hanover, getroud is. Ds. A.H. Hofmeyr is op 27 September 1837 in Kaapstad gebore. Sy eerste vrou, met wie hy op 20 Oktober 1868 in die Paarl getroud is, was Louisa Andriana Louw (1848–1883). Ses van haar susters het ook met 'n gesiene predikant getrou en een van hulle drie broers, ds. A.J. Louw, was 38 jaar lank predikant van die Heidelberg, Transvaal. Ds. Arend Hofmeyr se tweede huwelik, met Jane Gray Wright (gebore 25 Augustus 1850), was op 17 Desember 1884, op Somerset-Oos óf Hanover. Sy is op 27 Oktober 1940 op Stellenbosch oorlede in die ouderdom van 90 jaar. Daar was 10 kinders uit die eerste huwelik (volgens 'n ander bron sewe) en vyf uit die tweede.

Self 'n man van ruim opvoeding, kon dit nie anders nie of sy invloed moes hom op onderwysgebied laat geld. Die invloed wat hy op dié gebied uitgeoefen het, het die nageslag nog lank ná sy dood gevoel.

Ds. Hofmeyr was 'n "veelsydig ontwikkelde man met 'n wye blik en groot simpatie". Dit het veral geblyk uit sy liefde en ywer vir die sending. Nie alleen het hy alles feil gehad vir die geestelike en verstandelike ontwikkeling van sy eie volk nie; sy oog was ook onafgebroke gevestig op die behoeftes van die heidendom. Hieruit moet gedeeltelik verklaar word dat van sy vyf seuns wat evangeliedienaars geword het, die oudste sy hele lewe lank gewy het aan arbeid onder die heidene en die opleiding van evangeliste en inboorlingleraars, terwyl drie ander, wat op hom gevolg het, hulle eerste en beste jare gegee het aan die evangelisasie van die heidendom in Midde-Afrika, totdat ernstige krankheid op die sendingveld hulle teruggeroep het. In hierdie verband is dit bekend wat 'n groot aandeel mev. Hofmeyr gehad het dat haar seuns hierdie groot en goeie keuse gedoen het. Die gereelde sendingfeeste wat sy georganiseer het om fondse in te samel en liefde op te wek vir die sending, het lank op Somerset-Oos en wyer in geseënde herinnering gebly.

Die grondslag van ds. Hofmeyr se grondige kennis van die Nederlandse taal is in die ou "Tot Nut" in Kaapstad gelê. Hierop het groot ontwikkeling onder kundige meesters in Holland gevolg. Sy preke het uitgemunt vanweë hul keurige en suiwer Nederlands. Daarby was hy ook 'n deurknede Hebraïkus; daarom was dit te verwagte dat sowel die Kerk as die Universiteit van sy deeglike taalkennis gebruik gemaak het deur hom as eksaminator in een of albei die genoemde tale aan te stel.

Toe dr. Andrew Murray, ds. Hofmeyr se swaer, in die Sinode van 1897 weens sy hoë ouderdom nie as Moderator kon herkies word nie, het die keuse op ds. Hofmeyr geval en in 1903 is dié keuse herhaal. In die tussentyd kon die Sinode weens die Anglo-Boereoorlog nie vergader nie. Dit was 'n swaar en moeilike tyd en die Moderator moes meer as eens in belang van die Kerk en die volk optree. Ds. Hofmeyr het, volgens eerw. Dreyer se beskrywing, "dit steeds op waardige en takvolle wyse gedoen en hom van sy pligte met wysheid en beslistheid gekwyt". Toe die Sinode weer vir die eerste maal ná die oorlog vergader het, het die Moderator die vergadering met 'n "allergepaste en treffende" rede na aanleiding van Hand. 28:15 geopen. Dit was 'n woord op die regte plek en tyd, wat groot indruk gemaak het en in druk uitgegee is.

Toe ds. Hofmeyr die volgende Sinode (1906) moes open, kon hy dit weens ongesteldheid nie doen nie. Hy het egter die sinode bygewoon en vir die eerste maal gedurende sy hele amptelike loopbaan nie aan die groentafel gesit nie. As lid van die Moderatuur het hy jare lank die Kerk in baie belangrike kommissies gedien, onder meer die Kuratorium van die Teologiese Seminarie en die Admissie-eksamenkommissie, waarvan hy voorsitter was.

Oor ds. Hofmeyr se arbeid in die gemeente, skryf eerw. Dreyer hy het "sy arbeid in die gemeente met vreugdevolle verwagting gepaard aan ernstige pligsbetragting" verrig. "En die arbeid het hom oor meer as 41 jaar uitgestrek en was ryk geseën in heerlike vrugte wat dit gedra het. Getrou aan die vervulling van sy preek- en herderlike werk het hy die vreugde gesmaak om die gemeente te help opbou en Gods Koninkryk binne en buite haar grense uit te brei."

Hy was 'n voorstander van Christelike konferensies. Reeds die tweede jaar ná sy aankoms is daar so 'n konferensie oor „Des Christens pligt en roeping in de Wereld" gehou. In 1884 het sy swaer, dr. Andrew Murray, op Somerset-Oos geseënde herlewingsdienste gehou. By 'n later konferensie in 1891 was dr. Andrew Murray andermaal teenwoordig met 'n manuskrip bevattende 'n verklaring van die Sendbrief aan die Hebreërs, wat by die bespreking behandel is en wat later onder die titel „Ziende op Jezus" in druk uitgegee is.

Die jaarlikse dankofferbasaar wat ds. Hofmeyr in 1876 ingestel het, was altyd 'n groot geleentheid. Dit het die gemeente geleer om saam te werk en te gee vir die saak van die Here. In die begin het hulle niks behalwe die Sondagse kollektes bygedra en die regering het die volle salaris (£200) van die predikant betaal. Eers later het die kerkrade iets bygevoeg. Ds. Hofmeyr was een van die laaste predikante wat goewernementsalaris ontvang het. In 1907, toe sy naam tweede op die diensdoende predikantelys gestaan het (sy kleinneef prof. Nicolaas Hofmeyr was eerste), het sy gemeente saam net hom gedagtenis gevier aan sy veertigjarige diens in hul midde, wat hy volbring het nie alleen met groot ywer nie, maar wat baie meer sê, "met die innigste vroomheid van die lewe en met ware toewyding aan sy Heer," volgens eerw. Dreyer.

Ds. Hofmeyr se vol program het talle doopdienste ingesluit, ook op plase in die distrik, en soms het hy tot 24 kinders op 'n slag gedoop. Al hulle name, met die name en adresse van hul ouers en getuies, het die dominee self in die Doopboek ingeskryf; en die baie getuies het hom nie van stryk gebring nie, want met die doop van een hul eie kinders, het hulle self die rekord oortref deur twaalf doopgetuies te hê. Tussendeur het hy ook nog tyd ingeruim om sy eie kinders en ander in sy studeerkamer in Nederlands te onderrig.

In 1906 het ds. Hofmeyr tekens van swakheid begin vertoon sodat hy nie kon werk soos hy gewoond was nie en dit nodig bevind is om vir hom 'n hulpprediker aan te stel in die persoon van sy seun ds. J.M. Hofmeyr. Die swakheid het oorgegaan in siekte, wat hom in die vorm van rumatiek en hewige jigpyne vertoon het. In 1907 het sy hulpprediker sy medeleraar geword en sy toestand was toe so haglik dat sy Kerkraad hom ses maande spesiale verlof tot afwesigheid toegeken het.

Voor die verloftyd om was het hy egter so herstel dat hy sy werk kon hervat. Maar die siekte het ook hervat, met die gevolg dat hy in 1908 Kaapstad toe moes gaan om 'n operasie te ondergaan, wat goed geslaag het, maar aan die gevolge waarvan hy weens hoë ouderdom op 25 Augustus daardie jaar beswyk het.

Die begrafnis het op Somerset-Oos onder blyke van groot belangstelling plaasgevind. 'n Deelnemende skare van meer as tweeduisend het mekaar in die kerk verdring. Al die kinders was teenwoordig behalwe die oudste en die seuns wat in die sendingveld werksaam was. Verskillende leraars van die Kerk het aan die verrigtinge deelgeneem en troosryke opwekkingswoorde gespreek. In die graf, naas die Hofmeyr-egpaar se dogter Sannie, is die stoflike oorskot van haar beminde en voortreflike vader gelê, omtrent 600 tree suidoos van die kerkgebou, waarin die hooggerespekteerde vader so lank en so getrou die evangelie verkondig in 'n gemeente wat hy innig lief moes gehad het, want tydens sy meer as vier dekade lange dienstyd het hy meer as een beroep van ander gemeentes, onder meer die gesogte groot gemeentes van destyds, ontvang, maar dit telkens van die hand gewys.^[16]

Mev. Hofmeyr (24 Desember 1839 – 14 Junie 1927) is beskryf as die ideale lewensmaat vir haar man in die loop van al die jare en 'n wonderlike ma vir haar kinders wat haar man se liefde vir die sending gedeel het, selfs as Somerset se lidmate hulle nie met ewe veel geesdrif vir die sending beywer het nie.

Sy het gereeld sendingfeeste gereël, onder meer "Rose teas" om die pragtige en groot roostuin by die pastorie te besigtig, waarmee sy geld ingesamel en liefde opgewek het vir die sending. Tydens die Tweede Anglo-Boereoorlog het sy en enige susters van die gemeente 'n werkgeselskap gestig waaruit die plaaslike tak van die Afrikaanse Christelike Vroue-vereniging (ACVV) later gebore is. Mev. Hofmeyr het op Somerset-Oos ook een van die eerste takke van die Vrouesendingbond help stig; haar skoonsuster, dr. Andrew Murray se eggenote, was 'n stigter en die eerste presidente van dié organisasie. Ten spyte van al hul verpligtinge in die gemeente en die gemeenskap, het albei ouers tyd gehad vir hul kinders en gedeel in hul belangstelling in sport en hul huisdiertjies, wat duiwe en 'n konynboerdery ingesluit het.

Mev. Hofmeyr het haar skoonvader en -moeder in die laaste jare van hul lewe in die pastorie versorg tot hul dood daar: Arend Hofmeyr in die ouderdom van 84 jaar op 9 Maart 1887 en sy eggenote, Susanna Maria, op 11 Mei daardie jaar in die ouderdom van 73 jaar. Ná haar man se dood in 1908 het mev. Hofmeyr in die pastorie bly woon toe haar seun, ds. John Murray Hofmeyr, sy pa se opvolger as die plaaslike NG predikant was. In Junie 1927 het sy na haar dogter, mev. Craib, se plasie, Gardiol, naby die dorp gegaan om 'n paar dae daar deur te bring. Daar is sy op 14 Junie kalm oorlede nadat sy ruim 60 jaar in die pastorie op Somerset-Oos gewoon het.

Die Kaapse Kerk se Sinode van 1909 het die volgende getuienis aangaande ds. Hofmeyr te boek gestel: "Hy het die Kerk byna 50 jaar lank met groot ywer en bekwaamheid, met innige vroomheid van die lewe, en met waaragtige toewyding aan sy Here gedien." Tog was hy ook maar mens, 'n man wat volgens oorlewering verslaaf was aan sigare en altyd 'n glas rooiwyn saam met sy aandete geniet het.^[17]

Een van die Hofmeyrs se seuns, dis ongelukkig nie bekend watter een nie, het in 1932 van sy kinderjare geskryf: "My vroegste herinneringe is verbonde aan die Somersetse pastorie … En wat 'n lieflike woning was dit nie! … Aan die voet van die skone Boschberg, geleë 'n hele ent buitekant die dorp en omring van pragtige eike en dennebome en 'n groot blom- en groentetuin, 'n vrugteboord en landerye, het dit meer na 'n plaas in die Boland dan 'n onderveldse pastorie gelyk. En watter oorvloed van vrugte van allerlei soorte het ons nie in daardie tuin gehad nie! Ons vader het 'n liefhebbery in sy tuin gehad en het geen koste ontsien om die nuutste soort appels, pere, perskes, vye, druiwe, ens. in sy tuin te kry … Daar was 'n kweperlaning rondom die pastoriegronde en die kwepers kon met wa-vragte weggery word ..."

Ds. A.M. Hofmeyr, die oudste van ds. Hofmeyr se predikanteseuns, het in 1935 met die honderdjarige bestaan van die NG gemeente Somerset-Oos die karakter van sy vader saamgevat in die volgende uitstaande punte:

"1. Sy vriendelikheid teenoor almal: Sy aangesig het geblink van vriendlikheid. Wie kan sy glimlag ooit vergeet? Die armes en behoeftiges het in sy vriendskap gedeel — kinders sowel as groot mense.

"2. Sy hoflikheid: Hy was in die volste sin van die woord "A Christian gentleman" teenoor almal met wie hy in aanraking gekom het.

"3. Sy huislikheid: Hy was gelukkig in die vergaderings van sy Kerk waar hy geblink het weens sy skitterende talente, gelukkig in die kring van sy vriende waar hy altyd baie gewild was weens sy vriendlikheid en hartlikheid, maar nooit was hy gelukkiger as in die boesem van sy gesin nie. Dis daar waar hy op sy beste kon gesien word. Dit was niks ongewoon nie om 'n uur of selfs langer aan tafel te sit by die middag- of aand-ete. Dit was, soos hy gewoon was ons te herinner as ons haastig geword het om op te staan, die enigste geleentheid in die dag wanneer die hele huisgesin met mekaar kon gemeenskap he en mekaar kon geniet. En hoe interessant en leersaam en met watter keurige taal kon hy hom nie oor enige onderwerp uitdruk nie!

"4. Sy deelname in al die belange van sy kinders: Op geestelike gebied was ons ouers ons getroue raadgewers. Nie minder groot was sy belangstelling wat ons ontwikkeling op verstandelike gebied betref nie. Hy was nooit te besig om sy kinders te help as hulle na hom gekom het met 'n moeilike som of 'n sin in die klassieke tale wat hulle baasgeraak het nie. Veral was dit sy ins om hul onderrig te gee in Nederlands waarin hy 'n meester was. Hoeveel jong manne het hy nie deur hul eksamens in daardie taal gehelp gedurende al die jare van sy lange bediening, eers op Murraysburg en later op Somerset nie? Van sy belangstelling en ywer vir die opvoeding in die algemeen sal elders anders gewag gemaak word. Omdat hy geglo het dat „all work and no play makes Jack a dull boy", het hy sy kinders aangemoedig om in sport deel te neem en het soms met hulle saam krieket en ander spele in die agterplaas gespeel toe hulle nog klein was. Later as hy die tyd had kon by by 'n krieket- of voetbalwedstryd ure lank staan as 'n entoesiastiese toeskouer, of as hy dit nie kon bywoon nie dan moes die loop van die wedstryd die aand by die aandete hom omslagtig vertel word.

"5. Sy netheid en deftigheid in sy kleding, sy werk, sy briewe en sy taal op die kansel as andersins. Soos dit die geval was met Augustinus teenoor Ambrosius is meer dan een van sy hoorders, waar die preek self hom nie juis beetgepak het nie, deur sy keurige, sierlike Nederlands bekoor geword.

"6. Sy takt: Nie alleen in die leiding van 'n vergadering waar olie op troebel waters moes gewerp word nie, maar takt op elk gebied. Nooit is daar aan tafel of voor ons kinders deur ons ouers gepraat geword oor dinge wat ons nie moes gehoor het nie. Sover ek weet het my vader nooit nodig gehad om 'n apologie te gaan maak vir iets wat hy gesê het nie.

"7. Sy blanke opregtheid en eerlikheid: 'n Mens kon eenvoudig nie iets laag of gemeen met hom konnekteer nie. Soos die keiser Julius se vrou was hy "above suspicion" of moes ek gesê het: "Soos die keiser Julius verwag het dat sy vrou moes wees?" Geveinsdheid, vleitaal, witvoetjie soek het hy nie geken nie.

"8. Sy getrouheid aan sy vriende, sy Kerk en sy God."

Op die voetstuk van die standbeeld van ds. Hofmeyr wat ná sy dood "opgerig is deur 'n publiek wat hom liefgehad en waardeer het", word hy beskryf as "by uitnemendheid iemand wat sy kragte aan die saak van die opvoeding gewy het" en: "Nie alleen het hy sy eie Kerk trou gedien: hy was ook die vriend en raadgewer van die hele samelewing."

'n Leeftyd ná sy dood met die viering van Somerset-Oos se 150-jarige bestaan in 1975, is ds. Hofmeyr nog altyd geprys vir sy "waardige optrede en onwrikbare goeie maniere" in die rampspoedige jare van Krygswet tydens die Anglo-Boereoorlog, toe hy midde-in kwaai uitlokking aan die hand van die plaaslike Britse kommandant sy ware kleure as 'n bejaarde Christelike gentleman getoon het. Die Somersetse gemeenskap het tydens die oorlog na hom opgekyk as 'n vertroude kampvegter vir die hele nie-Britse bevolking op wie dikwels 'n beroep gedoen is om vergoeding te eis vir 'n verskeidenheid oortredings teen inwoners deur die Britse bewindvoerder, 'n ongemanierde Wallieser by name Llewellyn. Nooit het die waardige ou predikant geswig en dié kommandant se herhaalde beledigings met kwaad vergeld nie.

Die Hofmeyrs het daaraan geglo om die evangelie wat hulle verkondig het, uit te leef en het daarom die wet tydens vrede en oorlog eerbiedig, hoewel hulle diepgaande begrip gehad het vir hulle vriende en familie wat by die Boeremagte aangesluit het.

Uit Jan Hendrik Hofmeyr se huwelik op 7 Februarie 1861 op Graaff-Reinet met Isabella Murray is 13 kinders gebore, van wie 12 volwassenheid bereik het. Elf van hulle kinders het altesaam 54 kinders gehad. (* dui op gebore; † oorlede, x eerste huwelik, xx tweede huwelik.)

1. Seun, * Murraysburg, 15 September 1861; † Murraysburg, 7 Oktober 1861, 1 maand oud.
2. Susanna Maria, *Murraysburg, 21 Augustus 1862; † Somerset-Oos, 21 September 1906, 45 jaar oud, ongetroud.
3. Arend Hermanus (boer in die Overberg), * Murraysburg, 16 Oktober 1864 - † Caledon, 18 Desember 1909, 45 jaar, x 27 Oktober 1887 met Susanna Hermina Human, * Humansdorp, 5 Julie 1866; † Caledon, 3 Augustus 1893, vier kinders.
4. Andrew Murray, * Murraysburg, 15 Junie 1866; † Greytown, 21 Februarie 1936, 69 jaar oud, x Knysna, 15 Maart 1894 Phoebe Horn Stroebel, * Knysna, 15 Maart 1866; † Stofberg-gedenkskool, 2 Desember 1924, vier kinders, xx Greytown, 3 Oktober 1927 Sophia Amelia Sheuer (geb. Nel), * 25 Februarie 1890; † Greytown 1955.
5. Maria Isabella (Minnie), * Somerset-Oos, 23 Februarie 1868; † Somerset-Oos, 17 Desember 1950, 82 jaar oud, x Somerset-Oos, 29 September 1890 Jan Stephanus de Villiers (prokureur), * 29 September 1869; † 7 Oktober 1939, drie kinders. Sy, haar man en hul drie jong seuns is as voorsorgmaatreël aan die begin van die Anglo-Boereoorlog in 'n konsentrasiekamp geplaas.)
6. Margareth Catharina, * Somerset-Oos, 4 September 1869; † Steynsburg, 25 Augustus 1965, 95 jaar oud, x Somerset-Oos, 27 Junie 1900 Alan Gordon Cumming, * 8 Desember 1870; † Steynsburg, 4 Mei 1936, vyf kinders.
7. John Murray, * Somerset-Oos, 6 April 1871; † Johannesburg, 15 Desember 1943, 72 jaar oud, x Somerset-Oos, 29 Julie 1908 Catherine Louw Pienaar, * 28 Junie 1882; † Somerset-Oos, 9 Augustus 1947, sewe kinders.
8. Isabella Cornelia, * Somerset-Oos, 28 Januarie 1873; † Somerset-Oos, 9 September 1966, x Somerset-Oos, 21 Junie 1894 James Craib (prof. aan Gill-kollege), * Skotland, 5 Oktober 1865; † Somerset-Oos, 17 Julie 1938, vyf kinders.
9. William (Willie) Hendrik (skoolhoof Pretoria Boys’ High), * Somerset-Oos, 4 November 1874; † Somerset-Oos, 31 Mei 1944, 69 jaar oud, x Stellenbosch, 25 Junie 1904 Margaretha Hanna Bremer, * Duitsland, 8 Augustus 1882; † Pretoria, 20 Junie 1971, agt kinders.
10. Charles Murray (predikant op Standerton), * Somerset-Oos, 22 Junie 1876; † hospitaal in Engeland, 7 Maart 1930, 53 jaar oud, x Somerset-Oos, 2 Augustus 1906 Elsje Johanna Lombard, * Bedford, 27 Augustus 1879; † Middelburg, Tvl., 7 Julie 1973, sewe kinders.
11. Johannes Wynand Lou(w) (organiserende NG sendingsekretaris van Kaapland), * Somerset-Oos, 19 Julie 1878; † Kaapstad, 28 Oktober 1936, 58 jaar, x Worcester, 4 April 1906 Anna Jemima (Minnie) Strassheim (presidente van die Vrouesendingbond), * Piketberg, 26 Mei 1883; † Kaapstad, 17 Februarie 1941, een kind.
12. Helen Elizabeth (orreliste op Somerset-Oos), * Somerset-Oos, 24 Mei 1880; † Somerset-Oos, 18 Augustus 1964, 84 jaar oud, x 25 Maart 1911 Oswin Boys Bull, * 9 September 1882; † 26 Desember 1971, vier kinders.
13. Georg Wilhelm Stegmann (predikant op Middelburg, Tvl.), * Somerset-Oos , 11 November 1882; † Somerset-Oos, 26 Mei 1969, 86 jaar oud, x Johannesburg, 24 Mei 1910 Francina (Lassie) Stoffberg, dogter van oumatjie Stoffberg, * 17 September 1889; † Oos-Londen, 27 Januarie 1979, vier kinders.

• Ds. Adriaan Hofmeyr

• (af) Beyers, C.J. 1977. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel III. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers.
• (nl) Dreyer, eerw. A. 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824–1924. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
• (af) Dreyer, eerw. A. 1935.Gedenkboek van die Nederduits-Gereformeerde Kerk Somerset Oos. Kaapstad: Cape Times Beperk.
• (af) Hofmeyr, W. Lou(w); Hofmeyr, Nico J.; Hofmeyr, S.M.; Hofmeyr, George S.; Hofmeyr, Johannes W. (samestellers). 1987. Die Hofmeyrs: 'n Familiegeskiedenis. Lynnwoodrif en Bloemfontein: Die Samestellers.
• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• (af) Meiring, J.G. et al. 1964. Ds. P.G.J. Meiring en sy Mense. Kaapstad: C. Struik.
• (af) Oberholster, ds. J.A.S. 1955. Murraysburg honderd jaar oud, 1855–1955. Murraysburg: NG Kerkraad.
• (af) Olivier, ds. P.L. (samesteller), Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers, 1952.
• (en) Potgieter, D.J. (ed.) 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).
• (af) Smit, ds. A.P. 1956. Ons mooi erfenis: Hanover 1856–1956. Hanover: N.G. Kerkraad.
• (af) Smith, John (red.) 1974. Somerset-Oos-gedenkboek. 1825–1975. Somerset-Oos: Sentrale Feeskomitee.
• (af) Stockenstrom, E. ('n Seun van die gemeente). 1942. Gedenkboek van die Nederduitse Gereformeerde Gemeente te Prins Albert. Kaapstad: Nasionale Pers, Beperk.

• Biografiese besonderhede op Wikitree.com
• Somerset-Oos kerk kyk terug op 175 j., Die Burger, 3 Junie 2006.