Ptolemeusz V Epifanes

Ptolemeusz V Epifanes

władca starożytnego Egiptu
Okres	od 204 p.n.e. do 180 p.n.e.
Dane biograficzne
Dynastia	Ptolemeusze
Data urodzenia	210 p.n.e.
Data śmierci	180 p.n.e.
Ojciec	Ptolemeusz IV Filopator
Matka	Arsinoe III
Żona	Kleopatra I
Dzieci	Ptolemeusz VI Filometor, Ptolemeusz VIII Euergetes II Fyskon, Kleopatra II
Multimedia w Wikimedia Commons

Ptolemeusz V Epifanes (ur. 210 p.n.e., zm. 180 p.n.e.) – piąty władca Egiptu z dynastii Ptolemeuszy, panował w latach 204–180 p.n.e., syn Ptolemeusza IV Filopatora i Arsinoe III, mąż Kleopatry I, ojciec Ptolemeusza VI Filometora, Ptolemeusza VIII Euergetesa II Fyskona i Kleopatry II^[1].

W chwili śmierci ojca miał dopiero 6 lat, opiekunami jego i regentami zostali – po zamordowaniu matki Arsinoe III i sfałszowaniu testamentu królewskiego – Sosibios i Agatokles z Samos, a mały Ptolemeusz dostał się pod opiekę metresy Agatoklei i jej matki Oinante. Po śmierci Sosibiosa w 203 p.n.e. jedynym regentem pozostał Agatokles, który obalony został jeszcze w tym samym roku przez Tlepolemosa. Regencja tego ostatniego trwała do 201 p.n.e., kiedy władzę przejął kolejny regent Aristomenes. Za rządów regentów sytuacja w pozbawionym silnej i stabilnej władzy państwie stale pogarszała się.

Trudna sytuacja wewnętrzna i zagraniczna Egiptu doprowadziła do wcześniejszej koronacji Ptolemeusza 26 marca 196 roku p.n.e. w Memfis. Młody władca stłumił powstanie w Likopolis, a następnie zakończył piątą wojnę syryjską pokojem w Lizymachii, w którym zrezygnował formalnie na rzecz Seleucydów z Celesyrii i Anatolii oraz zgodził się na zaślubiny z córką Antiocha III, Kleopatrą I.

Następnie młody król zajął się porządkowaniem spraw wewnętrznych i w latach 187–186 p.n.e. stłumił rebelię Anchwennefera^[2], odzyskując kontrolę nad Tebami Zachodnimi i Górnym Egiptem aż do Asuanu. Po stłumieniu rebelii i uporządkowaniu spraw wewnątrz kraju Ptolemeusz próbował odzyskać utracone na rzecz Seleucydów ziemie. W tym celu rozpoczął werbunek najemników w Grecji, usiłował odnowić Związek Achajski, oraz wyruszył z wyprawą morską do Syrii w 182 p.n.e. Nie zrealizował jednak swoich ambitnych zamiarów – został otruty przez własnych wodzów w 180 roku p.n.e.

Za jego rządów został sporządzony Dekret Kapłanów Memfis, którego najsłynniejsza kopia znajduje się na Kamieniu z Rosetty. Jego treść jest świadectwem ustępstw (wsparcie finansowe, obniżenie podatków) rządu na rzecz kapłaństwa, którego poparcie było potrzebne do utrzymania się przy władzy^[3].

Królewski Protokół
serech lub Horusowe:
trl.: ḥwnw-ḫꜤi-m-nsw-ḥr-st-it.f[4]
prenomen lub imię tronowe:
trl.: iwꜤ-nṯrwi-mr(wi)-it stp.n-ptḥ wsr-kꜢ-rꜤ sḫm-Ꜥnḫ-n-imn[4] (Juaenneczeruimeruiit Setepenptah Userkare Sechemanchenamon[5])
tłum.: Spadkobierca Ukochanych Bogów, Wybrany przez Ptaha, Bogaty w siłę Ka, Re, Żywe wcielenie Amona[6]
nomen lub imię rodowe:
trl.: ptwlmis Ꜥnḫ-ḏt-mri-pth[4] (Ptulmis Anchdżetmeriptah[5])
tłum.: Ptolemeusz żyjący wiecznie ukochany przez Ptaha[6]

W języku greckim władcę tytułowano basileus Ptolemaios V Theos Epiphanes - król Ptolemeusz Bóg Objawiony^[5]. Poza wymienionymi znane są również inne warianty zapisu tytulatury władcy^[4].

• F.W. Walbank: The Cambridge ancient history, Volume 7, Part 1: The Hellenistic World. Wyd. 2. Cambridge, UK: Cambridge University Press, 1984. ISBN 0-521-23445-X. (ang.).

• Faraonowie
• Ptolemeusze