Wojskowa Służba Wewnętrzna

oznaka rozpoznawcza WSW
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	10 stycznia 1957
Rozformowanie	30 sierpnia 1990
Dowódcy
Pierwszy	gen. bryg. Aleksander Kokoszyn
Ostatni	gen. bryg. Edmund Buła
Działania zbrojne
operacja „Dunaj”
Organizacja
Podległość	Ministerstwo Obrony Narodowej
Multimedia w Wikimedia Commons

Wojskowa Służba Wewnętrzna (WSW) – działająca w latach 1957–1990 wojskowa służba specjalna, będąca instytucją kontrwywiadu wojskowego i służby zabezpieczającej bezpieczeństwo Sił Zbrojnych PRL oraz utrzymania dyscypliny wojskowej. Na mocy art. 5 ust. 1 pkt 9 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu WSW jest uznawana za organ bezpieczeństwa państwa^[1].

Utworzona 10 stycznia 1957, w miejsce zlikwidowanego Głównego Zarządu Informacji MON, podległa Ministerstwu Obrony Narodowej. WSW była organem ścigania.

Zadaniem WSW było zwalczanie szpiegostwa przeciwko SZ PRL, przeciwko przemysłowi zbrojeniowemu, zwalczanie dywersji politycznej, terroru, sabotażu, zapobieganie tworzenia nielegalnych związków wewnątrz SZ PRL, zwalczanie przestępczości pospolitej wśród żołnierzy, utrzymywanie dyscypliny wojskowej, werbowanie obcokrajowców w tym dyplomatów, mogących mieć informacje ważne dla PRL i SZ PRL itp.

WSW prowadziła także w ramach swoich możliwości wspieranie ww. działań sojuszniczych sił zbrojnych itp. WSW przejęła od komend garnizonów utrzymywanie porządku i dyscypliny, oraz ściganie przestępstw popełnionych przez personel Sił Zbrojnych PRL.

Wojskowa Służba Wewnętrzna powołana została na mocy Rozkazu ministra obrony narodowej nr O1/MON z 10 stycznia 1957 roku i Zarządzenia organizacyjnego nr 0013 szefa Sztabu Generalnego WP z 21 stycznia 1957 roku o rozformowaniu Głównego Zarządu Informacji^[2].

Głównym powodem rozformowania „Informacji Wojskowej” była rola, jaką odegrała w czasach stalinizmu w Polsce. Tak zwana Informacja Wojskowa brała czynny udział obok bezpieki Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego w walce z żołnierzami wyklętymi, od 1944 roku, kiedy rozpoczęły się aresztowania żołnierzy Armii Krajowej i nie tylko. Do 1957 roku Główny Zarząd Informacji Wojska Polskiego aresztował ok. 17 tys. osób cywilnych i żołnierzy.

W następnych pięciu latach w Szefostwie WSW dokonano niewielkich zmian strukturalno-organizacyjnych:

• 8 czerwca 1957 roku Kurs Doskonalenia Oficerów WSW w Mińsku Mazowieckim został przeformowany w Ośrodek Szkolenia WSW.
• 10 grudnia 1958 roku w podporządkowanie WSW został przyjęty 14 batalion wartowniczy, który przemianowano na batalion ochrony WSW.
• 19 grudnia 1959 roku Zarządowi II WSW została podporządkowana 13 kompania regulacji ruchu.
• 30 czerwca 1962 roku z połączenia batalionu ochrony WSW i 13 kompanii regulacji ruchu został sformowany pułk ochrony i regulacji ruchu.
• 24 czerwca 1965 roku zarządzeniem Prezesa Rady Ministrów z 24 czerwca 1965 roku w struktury Ministerstwa Obrony Narodowej zostały włączone organa WSW KBW i WOP. Jednostki WSW WOP na skutek zarządzenia z 29 września 1971 r. Ministra Spraw Wewnętrznych i Ministra Obrony Narodowej powróciły w 1971 r. w podporządkowanie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

Z dniem 24 lutego 1966 WSW przejęła rozformowane jednostki WSW Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Wojsk Ochrony Pogranicza, a w 1969 w okręgach wojskowych sformowano wydziały WSW dywizji^[2]. Zarządzeniem organizacyjnym szefa Sztabu Generalnego nr 054 z 18 września 1971 utworzono Oddział WSW Jednostek Wojskowych MSW, któremu podporządkowano pięć wydziałów w terenie^[4]. W tym też roku Wojska Ochrony Pogranicza ponownie podporządkowano MSW i Oddział WSW WOP przekazano do resortu spraw wewnętrznych^[4]. Na podstawie Zarządzenia nr 063/Org. szefa Sztabu Generalnego WP z 23 listopada 1978 oraz Zarządzenia nr 05 z 20 marca 1979 Oddział WSW Marynarki Wojennej został przekształcony w Zarząd WSW Marynarki Wojennej^[4].

Rozkaz ministra obrony narodowej nr 01/MON z dnia 10 stycznia 1957 w sprawie utworzenia Wojskowej Służby Wewnętrznej określał także zakres jej działania. Przewidywał on^[5]:

• walka ze szpiegostwem, aktami terrorystycznymi, dywersją, sabotażem i innego rodzaju wrogą działalnością wymierzoną przeciwko siłom zbrojnym
• wykrywanie innych przestępstw i zapobieganie ich popełnianiu
• wykonywanie obowiązków związanych z prowadzeniem dochodzeń w sprawach karnych w wojsku
• czuwanie nad przestrzeganiem dyscypliny i porządku wojskowego oraz regulaminowego zachowania się żołnierzy podczas przebywania poza rejonami zakwaterowania jednostek wojskowych

Ten sam rozkaz nadał organom Wojskowej Służby Wewnętrznej uprawnienia do^[5]:

• przeglądania za wiedzą właściwych dowódców w uzasadnionych przypadkach dokumentów znajdujących się w jednostkach wojskowych z wyjątkiem dokumentów szyfrowych, mobilizacyjnych i operacyjnych
• dokonywania wszelkich czynności związanych z prowadzeniem dochodzeń w sprawach karnych w granicach i na zasadach określonych w przepisach wojskowych postępowania karnego
• legitymowania i dokonywania zatrzymań żołnierzy znajdujących się poza rejonami zakwaterowania jednostek wojskowych w przypadkach podejrzenia popełnienia czynu przestępnego (sic!), naruszania dyscypliny, porządku wojskowego i regulaminowych zasad zachowania się na zasadach określonych w kodeksie wojskowego postępowania karnego oraz w regulaminach i innych przepisach wojskowych

Niektóre zadania zlecano wyspecjalizowanym strukturom Służby Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Dotyczyło to kontroli korespondencji, tym zajmowało się Biuro W MSW (Biuro W – perlustracji korespondencji) oraz podsłuchów zakładanych w systemie cywilnej łączności telefonicznej, tym zajmowało się Biuro T MSW.

Struktura WSW w chwili powstania^[2]:

• Szefostwo WSW (z podległym Oddziałem WSW w Warszawie)
• Zarząd WSW Warszawskiego Okręgu Wojskowego (oddziały WSW w Modlinie, Giżycku^[a], Krakowie i Dęblinie; wydziały WSW w Rzeszowie, Lublinie, Olsztynie i Ełku)
• Zarząd WSW Pomorskiego Okręgu Wojskowego (oddziały WSW w Koszalinie, Wałczu^[a], Elblągu, Bydgoszczy i Szczecinie; wydziały WSW w Gdańsku, Grudziądzu^[b] i Szczecinku)
• Zarząd WSW Śląskiego Okręgu Wojskowego (oddziały WSW w Katowicach, Krośnie Odrzańskim, Wrocławiu, Poznaniu, Łodzi^[c], Opolu i Żaganiu^[d])
• Oddział WSW Marynarki Wojennej^[e] (oddział WSW w Gdyni-Oksywiu; wydziały WSW w Ustce, Świnoujściu i na Helu)

Z dniem 1 czerwca 1958^[f] został utworzony nowy zarząd:

• Zarząd WSW Wojsk Lotniczych i Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju^[g] (oddziały WSW Lotnictwa Operacyjnego w Poznaniu, 1 Korpusu OPL OK w Warszawie, 2 Korpusu OPL OK w Bydgoszczy, 3 Korpusu OPL OK we Wrocławiu oraz szkół lotniczych w Radomiu)

Struktura szefostwa WSW w pierwszych latach

Podległy Szefowi aparat centralny otrzymał nazwę Szefostwa. Przez pierwszą dekadę istnienia Wojskowa Służba Wewnętrzna dzieliła się na dwa podstawowe piony: operacyjny i porządkowo-dochodzeniowy, nadzorowane przez dwóch Zastępców Szefa WSW. Pion operacyjny (kontrwywiadowczy) był pionem wiodącym. W sierpniu 1961 roku, zarządzeniem Nr 790/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 23 sierpnia 1961 roku, utworzono dodatkowe stanowisko Zastępcy Szefa WSW do spraw politycznych.

• Zarząd I (kontrwywiad wojskowy): Odpowiadał za realizacje i kontrolę osłony kontrwywiadowczej jednostek wojskowych oraz zakładów specjalnych (przemysł zbrojeniowy).
  • Oddział I (ochrona tajemnicy i profilaktyka)
  • Oddział II (kontrwywiad ofensywny, dokonywanie werbunków OZI, prowadzenie tzw. gier operacyjnych)
  • Oddział III – (zwalczanie dywersji ideologicznej)
  • Oddział IV – (analiza kontrwywiadowcza)
• Zarząd II (porządkowo-dochodzeniowy)
  • Oddział I (prowadzenie dochodzeń i współpraca z Naczelną Prokuraturą Wojskową i Komendą Główną Milicji Obywatelskiej)
  • Oddział II (nadzór nad służbami patrolowymi, porządkowo-ochronnymi oraz regulacji ruchu związków taktycznych, oddziałowi II podlegał także batalion ratowniczy byłego GZI WP)
  • Oddział III (prowadzenie pracy operacyjno-poszukiwawczej w pionie dochodzeniowym^[4])
  • Oddział IV (badanie efektywności pionu dochodzeń oraz praca kontrolno-instruktażowa)
  • Główny Inspektorat Samochodowy (prowadzenie inspekcji wojskowych środków transportu)
• Samodzielny Oddział III – (Specjalny) (wykonywał zadania usługowe o charakterze kontrwywiadowczym)
  • Wydział I (ochrona ministra obrony narodowej oraz jego najbliższej rodziny)
  • Wydział II (instalacja podsłuchów, dokonywanie tajnych przeszukań w mieszkaniach)
  • Wydział III (obserwacja)
  • Wydział IV (obsługa podsłuchów (głównie wojskowych linii telefonicznych))
  • Wydział V (radiokontrwywiad, wykrywanie obcych radiostacji nadawczych)
• Samodzielny Oddział IV
  • administracja
  • kancelaria tajna
  • ewidencja operacyjna
  • archiwum
  • łączność kodowaną i szyfrową
  • sprawy mobilizacyjne
  • legalizacja dokumentów
  • opiniowanie żołnierzy przewidzianych przez MON do awansów na wyższe stopnie wojskowe.
• Wydział Kadr
• Oddział Polityczny
• Ośrodek Szkolenia WSW w Mińsku Mazowieckim

Struktura szefostwa WSW w latach siedemdziesiątych XX w.

Organizacja szefostwa i zakres działania komórek organizacyjnych^[6]:

• Wydział Polityczny (praca partyjno-polityczna i kulturalno-oświatowa w szefostwie WSW)
• Zarząd I (osłona kontrwywiadowcza Sztabu Generalnego, Instytucji Centralnych MON, akademii wojskowych na terenie garnizonu Warszawa i Zarządu II Sztabu Generalnego)
• Zarząd II (prowadzenie spraw o charakterze szpiegowskim, zabezpieczenie przed rozpoznaniem radioelektronicznym, zabezpieczenie kontrwywiadowcze jednostek i obiektów wojskowych)
• Oddział III (obserwacja zewnętrzna, instalowanie urządzeń techniki operacyjnej, wywiady i ustalenia operacyjne, ochrona ministra obrony narodowej)
• Oddział IV (ewidencja operacyjna i archiwum WSW, prace organizacyjno-mobilizacyjne, łączność szyfrowa i nadzór nad kompanią ochrony Szefostwa WSW)
• Oddział V (praca dochodzeniowo-śledcza oraz postępowania przygotowawcze w sprawach o przestępstwa przeciwko państwu i przestępstwa popełnione przez żołnierzy)
• Oddział VI (służba porządkowa – prewencja)
• Oddział Szkolenia i Analiz (programy i materiały pomocnicze do szkolenia kontrwywiadowczego, okresowe biuletyny informacyjne, sprawozdania i informacje)
• Oddział Kadr
• Wydział Finansów
• Ośrodek Techniki Operacyjnej Szefostwa WSW
• Węzeł Łączności Szefostwa WSW
• kompania samochodowa Szefostwa WSW

Struktura WSW w 1990

Szefostwo WSW:

• Zarząd I (kontrwywiadowcza ochrona instytucji centralnych Ministerstwa Obrony Narodowej)
• Zarząd II (dochodzeniowo-prewencyjny, w zarządach Okręgów Wojskowych i Rodzajów Sił Zbrojnych oddziały II, w oddziałach terenowych wydziały II, delegatury WSW)
• Zarząd III (kontrwywiadowczy, w zarządach Okręgów Wojskowych i Rodzajów Sił Zbrojnych oddziały III, w oddziałach terenowych wydziały III)
• Zarząd IV (obserwacji i techniki operacyjnej, w zarządach Okręgów Wojskowych i Rodzajów Sił Zbrojnych oddziały IV)
• Zarząd V (administracja, szkolenie, w oddziałach terenowych wydziały V)
• Oddział Kadr
• Oddział Finansów
• Oddział Zabezpieczenia

Jednostki terenowe:

• na szczeblu Okręgów Wojskowych (OW): Zarządy WSW Warszawskiego, Śląskiego i Pomorskiego OW;
• na szczeblu Rodzajów Sił Zbrojnych: Zarządy WSW Marynarki Wojennej i Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej oraz Oddział WSW Warszawa.

Zarządom były podporządkowane:

• Oddziały i Wydziały WSW, których zadaniem była kontrwywiadowcza ochrona korpusów, dywizji, pułków, samodzielnych batalionów (kompanii) i innych obiektów o specjalnym przeznaczeniu^[7].

Ze względu na przejęcie od komend garnizonów dodatkowych funkcji porządkowych, Wojskowa Służba Wewnętrzna nie była formacją mniej liczną od byłego Głównego Zarządu Informacji WP. W 1960 roku liczyła 4230 żołnierzy, w tym 1348 oficerów, 1069 podoficerów oraz 1813 szeregowców. W późniejszym czasie jej liczebność znacznie wzrosła.

Po rozwiązaniu GZI MON w 1957 r. spadła liczba tajnych współpracowników części ds. kontrwywiadu wojskowego. W grudniu 1957 roku było ich 2100.

W okresie działania tzw. pierwszej „Solidarności” i w stanie wojennym w PRL oraz w latach następnych do rozwiązania WSW znacząco wzrosła liczba osób pozyskanych do współpracy.

W 1986 roku Wojskowa Służba Wewnętrzna korzystała z zasobu agenturalnego zawierającego ponad 16 tys. OZI. Żołnierze operacyjni prowadzący OZI, w celu odbierania raportów i zlecania im zadań spotykali się w ponad tysiącu mieszkań i lokali konspiracyjnych pozostających w dyspozycji WSW^[8]. Znaczącą część tej liczby stanowili cywile.

Przygotowaniem kadr zajmowała się od lipca 1945 roku Szkoła Oficerów Informacji, która trzy lata później przekształcona została w Oficerską Szkołę Informacji Wojska Polskiego w Wesołej pod Warszawą. W październiku 1955 roku została przeniesiona do Mińska Mazowieckiego i przeformowana w Kurs Doskonalenia Oficerów Informacji, a następnie w Ośrodek Szkolenia WSW i ostatecznie w Centralny Ośrodek Szkolenia Wojskowej Służby Wewnętrznej im. Feliksa Dzierżyńskiego w Mińsku Mazowieckim. Począwszy od 1960 roku dziesięciu absolwentów ośrodka kierowano na Wyższe Kursy Kontrwywiadu Wojskowego Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR w Nowosybirsku (podległe Trzeciemu Zarządowi Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR). Od 1967 roku w strukturze COS WSW działała Szkoła Chorążych WSW przyjmująca co roku kilkunastu- kilkudziesięciu maturzystów i kształcąca kadetów na chorążych zawodowych WSW oraz Podoficerska Szkoła Zawodowa WSW kształcąca elewów na rocznych kursach podoficerów (absolwent szkoły otrzymywał stopień kaprala) zawodowych WSW. W styczniu 1974 roku otwarto w ośrodku Szkołę Oficerów Rezerwy, która w 1981 roku została przemianowana na Szkołę Podchorążych Rezerwy WSW. Do obu szkół – na podstawie ówcześnie obowiązujących przepisów o powszechnym obowiązku obrony PRL – kierowano na roczne przeszkolenie absolwentów szkół wyższych, najczęściej magistrów prawa, politologii itp. Absolwentem SOR WSW był między innymi Bogusław Pacek, późniejszy generał dywizji i Komendant Główny Żandarmerii Wojskowej.

Od 1956 roku koordynacją współpracy pomiędzy WSW (jeszcze wtedy GZI WP) a kontrwywiadem w SZ ZSRR zajmował się szef oficerów łącznikowych KGB do spraw kontrwywiadu wojskowego. Zazwyczaj był on jednocześnie III zastępcą szefa Misji Łącznikowej KGB przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych.

Organy kontrwywiadu i wywiadu wojskowego Polski Ludowej zostały formalnie zlikwidowane w RP na początku lat 90 XX wieku. We wrześniu 1988 roku zniszczono pierwszą partię (11 ton teczek osobowych źródeł informacji) dokumentów ilustrujących historię poprzednika WSW – zlikwidowanej w 1957 roku tzw. Informacji Wojskowej^[8] , odpowiedzialnej w czasach stalinowskich za zbrodnie i represje w Wojsku Polskim, a kierowanej przez oddelegowanych w tym celu oficerów Trzeciego Zarządu Głównego MGB ZSRR i GRU. Kolejnych pięć ton teczek IW zostało zniszczonych w październiku 1989 roku. Akcję nadzorował płk Mieczysław Kacprzyk^[8].

Szefostwo Wojskowej Służby Wewnętrznej zostało zlikwidowane rozkazem Ministra ON z 18 kwietnia 1990 roku. Tworząc nowe służby ze zlikwidowanej WSW wyodrębniono pion porządkowo-dochodzeniowy i utworzono Żandarmerię Wojskową, a pion kontrwywiadowczy przyłączono do działającego wywiadu wojskowego Zarządu II SG, nowej instytucji wojska nadano nazwę Służby Wywiadu i Kontrwywiadu Zarządu II SG WP. Te z kolei w 1991 roku przeformowano w Inspektorat Wojskowych Służb Informacyjnych MON.

Zmiany te miały głównie organizacyjny charakter i nie doprowadziły do głębszej merytorycznej i kadrowej reformy tej służby^[8].

Natomiast funkcje policyjne (pionu porządkowo-dochodzeniowego) przejęła Żandarmeria Wojskowa z Komendą Główną ŻW w Warszawie, powołana zarządzeniem Ministra Obrony Narodowej w 1990 roku (w ten sposób reaktywowano tradycję przedwojennej Żandarmerii Wojska Polskiego, formalnie rozwiązanej w 1949 roku w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie).

Obecnie Żandarmeria Wojskowa realizuje część zadań dawnej WSW w zakresie profilaktyki i zapobiegania przestępczości oraz zjawiskom patologicznym w Siłach Zbrojnych RP, działalności dochodzeniowo-śledczej, przestrzegania dyscypliny wojskowej i działalności prewencyjnej.

 Osobny artykuł: Żandarmeria Wojskowa.

Żołnierze pionu prewencji Wojskowej Służby Wewnętrznej w wojskach lądowych jako służba mundurowa nosili białe otoki na czapkach garnizonowych, a podczas patroli hełmy z dużym białym napisem „WSW”, białe pasy główne i białe sznury służbowe, zawieszane na lewym ramieniu.

• 
  Oznaka rozpoznawcza rodzaju służby
• 
  Oznaka rozpoznawcza
• 
  Oznaka specjalisty wojsk lądowych
• 
  Oznaka specjalisty wojsk lotniczych
• 
  Oznaka specjalisty marynarki wojennej dla żołnierzy zasadniczej służby wojskowej – typ 1
• 
  Oznaka specjalisty marynarki wojennej dla żołnierzy zawodowych – typ 1
• 
  Oznaka specjalisty marynarki wojennej dla żołnierzy zasadniczej służby wojskowej – typ 2
• 
  Oznaka specjalisty marynarki wojennej dla żołnierzy zawodowych – typ 2

Szefowie WSW i ich zastępcy

Na czele WSW stał szef służby. W latach 1957–1990 obowiązki szefa WSW pełnili kolejno:

• gen. bryg. Aleksander Kokoszyn (10 stycznia 1957 – 14 listopada 1964)
• gen. bryg./dyw. Teodor Kufel (p.o. 14 listopada 1964 – 24 czerwca 1965 i szef 1965 – 1979)
• gen. dyw. Czesław Kiszczak (1979 – 1981)
• gen. dyw. Edward Poradko (1981 – 1986)
• gen. bryg. Edmund Buła (15 sierpnia 1986 – 31 sierpnia 1990)

Zastępcy szefa WSW:

• płk Tadeusz Pietrzak (1957-1961)
• płk Teodor Kufel – szef Zarządu I (22 I 1962 – 14 XI 1964)
• płk Mieczysław Grudzień – szef Wydziału Politycznego (1962-1965)
• płk Jerzy Mrówczyński (1965-1967)
• płk Czesław Kiszczak (13 VII 1967 – 3 I 1973)
• płk Wiktor Siennicki (1971-1979)
• płk Władysław Mrowiec (1979-1981)
• płk Edmund Buła (1981-1986)

Przodujący żołnierze WSW

W latach 1973–1987 czternastu żołnierzy Wojskowej Służby Wewnętrznej zostało wyróżnionych wpisem do „Honorowej Księgi Czynów Żołnierskich”. Wśród wyróżnionych było trzynastu oficerów starszych i jeden chorąży, któremu wyróżnienie zostało przyznane pośmiertnie. Wśród wyróżnionych oficerów znalazło się czterech zastępców szefa służby i czterech szefów zarządów, jeden szef oddziału i jeden komendant ośrodka szkolenia, a także trzech oficerów.

1. płk Ludwik Kuropatwa s. Stanisława – komendant Centralnego Ośrodka Szkolenia Wojskowej Służby Wewnętrznej im. Feliksa Dzierżyńskiego w Mińsku Mazowieckim (1973),
2. st. chor. sztab. Aleksander Safon^[9] – szef Delegatury Wojskowej Służby Wewnętrznej (pośmiertnie 1975),
3. płk mgr Józef Muzyka – szef Oddziału Wojskowej Służby Wewnętrznej w Lublinie (1976),
4. płk Zygmunt Szyfler s. Stanisława – szef Zarządu WSW Wojsk Lotniczych w Poznaniu (1978),
5. płk mgr Władysław Mrowiec s. Leona – zastępca szefa Wojskowej Służby Wewnętrznej – szef Zarządu III (1979),
6. mjr Stanisław Rychel – oficer Wojskowej Służby Wewnętrznej (1980),
7. płk mgr Edmund Buła s. Józefa – zastępca szefa Wojskowej Służby Wewnętrznej (1982),
8. płk mgr Ryszard Rybarczyk – oficer Wojskowej Służby Wewnętrznej (1982),
9. płk Władysław Gendera – oficer Wojskowej Służby Wewnętrznej (1983),
10. płk mgr Wiktor Pawłowski s. Franciszka – zastępca szefa Wojskowej Służby Wewnętrznej – szef Zarządu V (1983),
11. płk mgr Eugeniusz Smolarczyk s. Jana – szef Zarządu WSW Śląskiego Okręgu Wojskowego we Wrocławiu (1984),
12. płk mgr Antoni Kubicki s. Franciszka – zastępca szefa Wojskowej Służby Wewnętrznej – szef Zarządu III (1985),
13. płk mgr Zenon Binas s. Bolesława – szef Zarządu WSW Wojsk Lotniczych w Poznaniu (1986),
14. płk mgr Marian Wichrzyński s. Jana – szef Zarządu WSW Pomorskiego Okręgu Wojskowego w Bydgoszczy (1987).

• Rafał Leśkiewicz, Radosław Peterman: Wojskowe organy bezpieczeństwa państwa. W: Adrian Jusupović, Rafał Leśkiewicz: Historyczno-prawna analiza struktur organów bezpieczeństwa państwa w Polsce Ludowej (1944-1990). Zbiór studiów. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2013. ISBN 978-83-7629-457-5.
• (red.) Adrian Jusupović, Rafał Leśkiewicz: Historyczno-prawna analiza struktur organów bezpieczeństwa państwa w Polsce Ludowej (1944-1990). Zbiór studiów. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2013. ISBN 978-83-7629-457-5.
• Leszek Pawlikowicz, Tajny front zimnej wojny. Uciekinierzy z polskich służb specjalnych 1956-1964, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2004, ISBN 83-7399-074-7.